Білімнің тірегі – Алаш өсиеті

Былтырғы оқу жылынан бері дәл осы мектептерде қазақ тілі мен әде­бие­ті пәндерін оқытуда мұғалімдер Алаш зиялыларының педагогика мен пси­хология, әдістеме саласындағы мұ­ра­ларын басшылыққа алып жұмыс істеп келеді. Ал биылдан бастап бұл тізім­ге Б.Майлин атындағы №52 мектеп-гимназиясының орыс тілі, тарих, математика пәндері қосылды. Астана қала­сын­дағы «Сатылай кешенді оқыту» тех­нологиясы зертханасының аясында жүргізіліп келе жатқан бұл игі іске мектеп басшылықтары жан-жақты қолдау білдіріп отыр.

«Сол үшін де аталған мектеп директорларына айтар алғысым шексіз», дейді «Са­тылай кешенді оқыту» техноло­гия­сының авторы, педагогика ғылым­дарының докторы Нұрша Оразақынова. «Ұлы ұстазы Ахмет Байтұр­сынұлының: «Алашқа аты шыққан адамдар! Көсем­дік­теріңді адаспай түзу істеңдер! Сендер адассаңдар, арттарыңнан Алаш адасады, арттарыңнан ергендердің обал-са­уабына сіздер қаласыздар!» деген өсиеті бар. Алаш зиялылары аңсаған, ұлттық құндылықтары бойына сіңген ұрпақты – Әділетті Қазақстанның бола­шақ тұлға­ла­рын біз, ұстаздар қауымы қалып­тас­тырамыз. Ал бүгінгі сабақ соның бір бастамасы ғана», дейді Н.Оразақынова.

«Биылғы оқу жылында Алаш арыс­тарының білім жүйесіндегі әдісте­мелік мұраларын тәжірибемен үйлес­тіре отырып, сапалы білімге қол жет­кізуді мақсат еттік. Осы бағытта Ахмет Байтұрсынұлының дыбыспен жат­тық­тыру әдісін мектепалды дайын­дық тобы мен 1-сыныпта жеке дыбыс­тармен дағды арқылы жаттықтырсақ, 3-4 сыныптарда күрделендіріп талдау жүйесі қолданылады», дейді №52 мектеп-гимназия директоры Ұлбосын Байтасова. Ол төл технологияны қазақ тілі, орыс тілі, ағылшын тілі, математика, тарих пәндерінде қолдану арқы­лы оқу ордасының білім сапасы 78 па­йызға көтерілгенін де мақтанышпен айтып өтті. Аталған гимназияның 72 оқу­шысы халықаралық олимпиадаларда жүлделі орындарға ие болған. Бүгінде мектептің 48 сыныбы осы технологияны қолданады. Оның ішінде 20 сынып – білім нәрін тез сіңіріп алатын 1-сынып оқушылары.

Сабақ барысында бастауыш сынып мұғалімдері Ахмет Байтұрсынұлының дыбыспен жаттықтыру әдісін «Саты­лай кешенді оқыту» технологиясымен үйлестіре отырып 1-4 сыныптар аралығында тәжірибеде қалай қол­да­нылатынын көрсетті. Санмен өрнек­телген асықтар бойынша тапсырма алған мұғалімдер дыбыстарды сатылай талдап, сол дыбыстарға қатысты өлең жолдарын айтып берді.

Мұғалімдер күнделікті сабақтарында Алаш арыстарының нақыл сөздерін талдау нысанасы етіп алып, оқушыларымен үнемі ой толғау жұмысын жүргізуді әдет­­ке айналдырған. «Сол арқылы бала тіл білімі салаларын терең, нық мең­­­­­геру­мен қатар ойларын еркін, ай­шық­ты жеткізуге дағдыланады», дейді се­ми­­нарға жан-жақты дайындықпен келген ұстаздар қауымы. Сөзін ісімен дәлелдеп берген мұғалімдер сабақ ке­зінде Алаш зиялыларының алтын қорда сақталған нақыл сөздеріне ой-тол­ғап, синтаксистік және сөз құрамына, лек­сика-грамматикалық мағынасына талдау жасады.

Семинар сабақтың қонағы, қоғам қайраткері Оразгүл Асанғазы: «Мен тәуелсіздікке қандай үлес қосып жүр­мін?» деген сұрақ туындағанда әркім әрқалай жауап береді. Осы тұста ғалым, ұстаз, тіл жанашыры ретінде профессор Нұрша Алжанбайқызының еңбегін ерекше атап өткім келеді. Алайда «жалғыз ағаш орман болмайды». Ұстаз бен шәкірттің арасын жалғайтын мұндай төл технологияға үлкен қолдау керек. Ең бірінші оқушы, мұғалімдер мен ата-аналардың қолдауы қажет», деді.

Ш.Шаяхметов атындағы «Тіл-қазына» ұлттық ғылыми-практикалық ор­талығы Әдістеме басқармасының басшысы Жазира Ысқақова ұлттық жобаның қазіргі білім жүйесіндегі мәні, білім алушыларды технология бойынша оқытудың маңыздылығы жайлы ойымен бөліссе, журналист, алаштанушы Алма Сайлауқызы «Мағжан Жұмабайұлы пе­дагогикасындағы ұлттық таным» тақы­­­рыбында презентация жасап, мұға­лімдерге Алаш зиялылары артқан жа­уап­кершілік жүгін ұлттық сипаттағы нақты мысалдармен пайымдап берді. Ы.Алтынсарин атындағы ұлттық білім академиясының жетекші ғылыми қызметкері Гүлдариға Кенжебаева да технологияның тиімділігі мен маңызына тоқталды. Ал дәстүрлі әнші Жаңабай Өтегенов сабақта Алаш зиялыларының әндерін орындап, жиналғандарға ерекше көңіл күй сыйлады.

Айта кеткен жөн, «Сатылай кешен­ді оқыту» технологиясы мектеп тәжіри­бе­сінде 1994-1995 оқу жылдарынан бастап қолданылады. Төл технология Алаш арыстарының мұраларын оқыту құралы, әдістемесі болып саналады. Технология авторы, ғалым Нұрша Алжанбайқызы ұлттық білім беру үшін ұлттық мектеп қажет деген пікірді бұрыннан айтып келеді.

«Бүгінгі сабақта бастауыш сынып мұғалімдері Ахмет Байтұрсынұлының «Бала бастауыш мектепте бар пәнді тек ана тілінде ғана оқуы керек» деген көзқарасын нақты іс-тәжірибесімен көрсетіп отыр. Жүсіпбек Аймауытұлы бір пікірінде: «Мұғалім тіл сабағында сөйлеуге, жазуға, оқуға, қысқасы, әңгі­ме­ге жаттықтырады екен. Ал басқа пәндерді оқытқанда не істемек? Физи­каны, жағрафияны, тарихты оқыту дегеніміз – осы пәндердің құбылысы туралы әңгіме ету емес пе? Ендеше, тілге төселдіру ғой...», дейді. «Сатылай кешенді оқыту» технологиясы арқылы 5-сыныпта қазақ тілі мен әдебиеті, Қазақстан тарихы, математика, орыс тілі пәндерін оқыту оқушыға өз бетінше әрекет етуіне, білім алуына ықпал етеді. Алаш арыстарының баланы оқыту, ұлттық білімге қатысты тұжырымдарына сүйенген технология арқылы пәндерді қалай сабақтастыруға болатынын, оның ерекшеліктері мен артықшылықтарын айқын көруге болады», дейді зертхана меңгерушісі Нұрша Алжанбайқызы.

Ғалым қазіргі жаңартылған білім мазмұнындағы басты қателік – бала­лар­дың сауатсыз жазуы мен сауатсыз сөйлеуі екенін айтады. «Ал сауатсыздықты грамматикасыз жоя алмаймыз. Себебі грамматика дегеніміздің өзі сауатты жазу мен сөйлеудің тірегі», дейді ол. «Алаш зиялылары дыбыспен жаттықтыруды, оқытудың түрлі тәсілдерін ұсынған кезде міндетті түрде грамматикаға сүйе­ну керек дегенді білместіктен айтып отырған жоқ. Мәселен, жаңартылған бағдарламаны қолдайтындар «Сатылай кешенді оқыту» технологиясында коммуникация, яғни тілдік қатынас жоқ дегенді жиі айтады. Ал тілдік қатынас болмаса тілді қалай оқытуға болады?! Мұндағы тілдік қатынастың негізі Алаш арыстарының идеяларында жатыр. Ал тілдік қатынас не үшін керек? Ол тек баланың сөйлеу қатынасы емес, сонымен қатар сауатты сөйлеу, сауатты жазу, сөздік қорын байыту дегенді білдіреді. Егер баланың сөздік қоры бай болмаса, ол қалай тілдік қарым-қатынас орната алады?!», дейді технологияның негізгі тұжырымын түсіндіріп өткен профессор.

Технология авторы сөздік қорды байы­ту үшін баланы халық ауыз әдебие­тімен сусындатып, мақал-мәтел­дер­ді жаттат­қызу, түрлі тақырып­тағы ертегі, әңгіме­лерді оқыту, сондай-ақ классик ақын-жазушылардың мәтіндерін қол­дана отырып балалармен тілдік байланысқа түсудің берері мол екенін айтады.

«Еңбектерімізде осы тәсілдерді бас­шылыққа аламыз. Басты мақсат – Алаш зиялыларының білім саласындағы мұраларын, әдістемелерін, педагогика-психология саласындағы еңбектерін қайта жаңғырту. Алаш арыстарының қоғамдық қызметі, әдебиеттегі рөлі, жалпы, тіл білімі саласындағы еңбектері қазіргі таңда жаңғырып, жаңа тыныс алып келеді. Алайда олардың әдіс­те­ме саласындағы еңбектерінің әлі де жаңғырмай отырғаны, мұғалімдер тәжіри­бесіне енбегені жасырын емес. Егер біз шын мәнінде сауатты, ұлт­тық құндылығы жетілген, ұлттың бо­ла­шағын ойлайтын, туған тарихын, жағ­рафиясын тереңінен білетін, тілін қа­дірлейтін ұрпақ тәрбиелейміз десек, онда міндетті түрде алаштықтардың, соның ішінде Ахмет Байтұрсынұлы, Жүсіпбек Аймауытұлы, Мағжан Жұма­байұлы, Телжан Шонанұлы, Әлімхан Ер­мековтің еңбектерін қайта қарап, бүгінгі білім жүйесіне енгізудің түрлі әдіс-тәсілдерін ойлап табуымыз қажет», дейді Н.Алжанбайқызы.