Аяқкиім нарығындағы цифрлық таңбалау

Алматы қаласы Мемлекеттік кірістер комитетінің мәліметінше, Қазақстан­дағы аяқкиімнің көлеңкелі импортының кө­лемі нарықтағы жалпы тауар айналымы­ның 48 пайызын құрайды. 2021 жыл­дың қарашасынан бастап Қазақстан­да аяқкиімді цифрлық таңбалау енгізіл­ді. Кейбір кәсіпкерлер жаңашылдықты сынап, таңбалау аяқкиімнің құнын қымбаттатады дегенді алға тартады. Қазақстанның басқа экспорттаушы елдермен сәйкес келмеуі қазірдің өзінде 50 млн жұп аяқкиімді құрайды. Кедендік статистикадағы негізгі сәйкессіздік­тер Қытай, Өзбекстан және Қырғызстан елдеріне тиесілі.

2021 жылы Қытайдың кеден қызметі Қазақстан Республикасына әкелінетін экспортты қазақстандық деректермен салыстырғанда 2 еседен астам сомаға тіркеді, бұл шамамен 780 млн долларды құрайды Контрабанданың үлкен ағыны жеткізілімдердің үлкен заңды көлемдерімен жасырылған. Мұның басты себебі – Қазақстан-Қытай шекарасындағы сыбайлас жемқорлық, оның ауқымын бағалау қиын. Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 2022 жылдың қаңтарында кеден қызметінде тәртіп орнатуға, әсіресе Қытаймен шекарада аса көңіл бөлуді талап еткен болатын.

«Айырмашылық миллиардтаған дол­ларды құрайды. Мұндай үлкен айырма­шылықтың қалай пайда болғанын ешкім түсіндіре алмайды. Шынын айт­қанда, бұл – контрабанда», деді сол кезде Қ.Тоқаев.

Сонымен қатар 2021 жылдың қара­шасында Қазақстанда тауарларды таңба­лау және қадағалау жобасы аясында «аяқкиім» өнім тобы енгізілді. Бизнеске 2023 жылдың сәуіріне дейін белгіленбеген аяқкиімдерді сату мүмкіндігі берілді. Алайда аяқкиім нарығының кейбір қаты­сушылары жаңашылдықты сынап, таңбалау қосымша шығындардың көп­тігі мен кодтың қымбаттығына байланысты аяқкиімнің бағасын 30 пайызға қымбаттатады дегенді алға тартады.

Негізсіз мәлімдемелерге жауап ре­тінде Премьер-министр Әлихан Сма­йылов 2022 жылдың ақпанында таңбалау биз­нес үшін айтарлықтай шығын әкел­мейтініне және оны енгізу аяқкиімнің құнына әсер етпейтініне сендірді.

«Бір таңбалау кодының құны – 2,68 теңге, аяқкиімге Data Matrix кодын қол­дануға арналған жабдық жоғары ағынды желілерге қарағанда айтарлықтай арзан», деді Үкімет басшысы.

Премьер-министрдің мәлімдемесін қазірдің өзінде аяқкиімге таңба салып, оны енгізу қажеттігін қолдайтын нарық қатысушыларының өздері де қолдап отыр. Adidas және Intertop ресми дистрибьюторлары өкілдерінің айтуынша, аяқкиімді цифрлық таңбалау құны өзіндік құнның 1%-ынан аспаған және бұл компаниялар жеткізген аяқкиімнің түпкілікті құнына әсер еткен жоқ.

Shoes Republic қазақстандық аяқ­киім брендінің негізін қалаушы Дәурен Раманқұл да цифрлық таңбалау Shoes Republic аяқкиім өнімдерінің құнына әсер етпейтініне сендірді.

«Біз бұл шығындарды шығындарға қостық, маржиналдылығымызды 2-4%-ға азайттық. Цифрлық таңбалауды енгізу біздің тұтынушымызға ешқандай әсер еткен жоқ», деді Д.Раманқұл.

Тауарлардың таңбалануын және қадағалануын енгізуге байланысты жаңа үдеріс, әрине, қосымша шығындарды талап етті. Бірақ бұл шығындарды биз­нестің тұрақты немесе ауыспалы шы­ғындарынан бөлу маңызды.

Импорттаушылар мен аяқкиім өнді­рушілер үшін сауда үдерістері тұр­ғы­сынан цифрлық таңбалау енгізіл­ген­нен кейін тауарларды Қазақстан Респуб­ликасының Ұлттық тауарлар каталогінде тіркеу, сондай-ақ Data Matrix кодтарына тапсырыс беру және қолдану қажет болды. Сондай-ақ енді импорттық хабарламалар, қабылдау-тапсыру актілері, айналымнан шығару туралы хабарламалар немесе сату түбіртегін қалыптастыру сияқты тауарларды қадағалау үшін қосымша құжаттарды қалыптастыру қажет.

Тауар айналымына қатысушылар Қазақстан Республикасының Ұлттық тауарлар каталогінде тауарларды өзде­рінің жеке кабинетінде тегін тіркейді. Қатысушылардың өнім туралы ақпара­ты болмаса, жүйе техникалық картаны тегін генерациялауға мүмкіндік береді. Тап­сырысты басқару стансасының жеке кабинетіне кіру тегін қамтамасыз етіледі.

Әрбір аяқкиім өнімін таңбалау үшін кәсіпкерлерге ҚҚС-сыз 2,68 теңге тұра­тын жеке Data Matrix коды беріледі. Өнімді таңбалау ережелері қосымша принтерлерді сатып алудың қажеті жоқ. Осыған байланысты айналымға қаты­сушы тауарды таңбалауды қосымша жаб­дықты сатып алмай-ақ, тіпті кәдімгі прин­терде де жүргізе алады.

Бұл ретте 2023 жылғы 1 сәуірге де­йін таңбалау кодтарын қолдану құнын тө­мендету мақсатында аяқкиім өнімдерін импорттаушыларға кодты өздерінің қоймаларында қолдануға рұқсат етіледі.

Цифрлық таңбалау үдерісі арнайы білімді немесе дағдыларды және бух­галтердің немесе бағдарламашының қатысуын талап етпейді. Шағын бизнес мұны цифрлық таңбалау үдерісіне қаты­сатын барлық қызмет пен мо­бильді қолданбалар бойынша оқулықтар арқылы үйде жасай алады.

Қажетті құрал-жабдық болмаған жағ­­дайда жабдықтың құны шамамен 25 мың теңгені құрауы мүмкін. Бұл контра­фактілік нарықты құру және денсаулыққа зиянын азайту үшін төлеуге болатын жоғары баға ма, әркім өзі шешеді.