Маңғыстаудағы «Қошқар ата» қалдық қоймасы қашан және қандай себептерден пайда болды, аталған көлдегі улы қалдықтардың тұрғындар денсаулығына зияны қаншалықты? Осы тақырыптар төңірегінде газет бетінде бірнеше рет мәселе көтердік.
2013-2014 жылдары мониторингтік, гидрогеологиялық, рекультивациялық, экологиялық, әлеуметтік және басқа да ұстанымдар бойынша оңтайлы жобалық шешім әзірлеу мақсатында «Маңғыстау ҒӨО» бұрын жүргізілген жұмыстар мен зерттеулерді талдау негізінде «Қошқар ата қалдық қоймасын рекультивациялау» атты техникалық-экономикалық негіздемесін әзірлеген еді. Негіздемеде қалпына келтірудің екі нұсқасы қаралды. Техникалық-экономикалық негіздемеде келтірілген нұсқаның бірі – қалпына келтіру жұмыстарын екі түрлі әдіспен жүргізуді көздейді: қалдық қойманың орталық-солтүстік бөлігіне Каспий теңізінен су беру арқылы жасанды тоғанның бетін минус 35 м белгіге дейін жеткізу. Техникалық-экономикалық негіздемеде көрсетілген қорытындыларға сәйкес, іске асыруға осы екінші нұсқа таңдалған.
Маңғыстау облыстық Табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасы басшылығының айтуынша, әртүрлі себептерге байланысты бір басталып, бір тасталып, құжаттары біресе қысқартылып, біресе толықтырылып мың түзетілген Қошқар ата улы көлінде «қалпына келтіру жұмыстары жалғаспақ». Бұған дейін түрлі ақпараттарда, есептерде «қолға алынды, жүргізілуде» деп келетін қалпына келтіру жұмыстары, сөйтсек «2023 жылдың үшінші тоқсанында қайта жалғасады» екен. Қашан басталып, қашан тоқтап үлгерген? Ауқымды жұмыстың кезең-кезеңмен жүргізілетіні белгілі, әйтсе де мәселе құжатқа қатысты.
Маңғыстау облыстық Табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасы басшысының орынбасары Есенқос Әділбаевтың мәліметінше, осыған дейін жобалық-сметалық құжаттарға түзетулер енгізілген. Яғни бұрын Қошқар ата қалдық қоймасында қалпына келтірілетін жер көлемі 4 279 гектар болса, жаңа түзетуге сәйкес, 1 344 гектарға дейін қысқарды. Енді 2023 жылдың 3-тоқсанында жаңа нұсқа бойынша мемлекеттік сараптама қорытындысы шығады, содан кейін рекультивация жұмыстары жанданбақ.
– Қалпына келтіру жұмыстары бізден тәуелсіз себептерге байланысты тоқтатылды. Мемлекеттік сараптама жаңа жобалық-сметалық құжаттаманы мақұлдауға тиіс. Толық қорытындыны алғаннан кейін жұмыстар қайта жалғасады, деді Е.Әділбаев.
Мамандардың айтуынша, қайта қалпына келтіруге бөлінетін қаражаттың көлемін ұлғайту жөнінде жұмыс жобасына қайта түзету енгізу туралы шешім қабылданған. Жобаны қаржыландыру республикалық және жергілікті бюджет есебінен 90/10 пропорциясы бойынша бірлесіп жүзеге асады.
Жалпы, қалпына келтіру жұмыстарын 2025 жылы аяқтау жоспарланған. Он жыл бойы алақандай жерді тұмшаламақ түгіл әртүрлі желеумен кідірмелеп жүру істі біраз сиырқұйымшақтандырып жіберген сынды. Экологиясы мәз емес Маңғыстауда, шынын айтқанда, тұрғындар денсаулығы да нашар. Облыс орталығы Ақтау қаласы мен Мұнайлы ауданының іргесіндегі улы көл қашан тұмшаланары әлі белгісіз, уәде мен жоспарларды арқалаған жылдар жеткізбей келеді.
Маңғыстау облысы