Зерде мен зергер

Көрмеге облыстық тарихи-өлкетану музейі мен зергердің ұл-қызының қолында сақталған қазақтың ұлттық қолөнер туын­ды­лары қойылған. Мәселен, ше­бердің қолымен мыс қаңыл­тыр­­ға шекілген «Шайқас», «Ша­буыл», «Қобыз зары» секіл­ді дү­ниелер батырлық пен қайғы-қа­сірет қатар өрілген жаугер­ші­лік заманның жанталасын сурет­тей­ді.  

Бүр жарған гүл кейпіндегі «Қыз­ғалдақ» құмырасы да ерекше­ көз тартады. Табаны ауыр нефрит­тен жасалған құмыраның өне бойы мельхиордан қазақтың қош­қар мүйіз өрнегімен өрілген. Ал қошқар мүйіздің иіріліп ке­ліп біте­тін ұшына ақ моншақ қон­ды­рыл­ған.

Шебердің қолынан шыққан тағы бір құнды дүние – «Жайлау таңы» деп аталатын шағын қоб­диша. Әйел затының айна алдын­да­ғы тірлігіне керек ұсақ-түйек заттарын немесе сақина, сырға се­кілді жеке дүниелерін сақ­тау­ға қолайлы тұтастай күміс­пен күп­тел­ген бұл қобдиша да мель­хиор­дан өріліп, қақпағын ашатын тұтқасына көгілдір ақық бекітілген. Зергер мұнда да қа­за­қы­ өрнек пайдаланған. Қобди­ша­ның­ қабырғасы мен аяғы қош­қар мүйі­з­­­­бен көмкерілген.

Бұл қобдиша кезінде әлемнің біраз жерін аралап, АҚШ-қа де­йін­ барып келген. Мұны галерея­ залында тұрған қолхат та айғақ­тайды. Әбден сарғайып кет­ке­­­німен, жақсы сақталған бір жа­пырақ қағазда орыс тілін­де жа­зыл­ған «Мен, бейнелеу өнері және ескерткіштерді қор­ғау бө­лі­мі­­нің бастығы Т.Д. Жа­ныс­бе­ков, «Жайлау таңы» қоб­ди­ша­сы мен ал­қаны АҚШ-та өтетін көрмеге уақытша пайдалану үшін алдым. Жанысбеков. 4.08.71» деген анық жазу бар.

Леонид Игошин Ресейдің Кострома облысындағы Крас­носельск көркем өңдеу учили­ще­сінің түлегі. Облыстық тари­хи-өлкетану музейінің бөлім мең­­герушісі Сая Қаленованың айтуынша, еліміздегі кәсіби зер­гер­лерінің көбі сол оқу орнында оқыған. Кейін зергерлік өнерде өз стилін қалыптастырған шебер. Бүгінде Игошиннің стилін кәсіби зергерлер бірден таниды. 1968 жылы Алматыдағы «Су­ве­нир» зергерлік фабрикасына көркемдік жетекші болып келген шебер Қазақстанның халық суретшісі, кескіндемеші, кино және театр суретшісі Гүлфайрус Ысмайылованың шақыруымен «Қыз Жібек» фильмі мен «Қозы Көрпеш – Баян Сұлу» спек­таклінің шығармашылық көркем­су­рет тобында жұмыс істейді.

– Алматыға келген соң, Лео­нид­ Александрович қазақ мәде­ние­тіне тәнті болады. Қазіргі Әбілхан Қастеев атындағы өнер му­зейі мамандарының көме­гімен қазақтың ұлттық өнерін зер­де­лей­ді. Бұл оның шығар­ма­шылық қыз­метіне әсер етпей қойған жоқ. Оның зергерлік бұйым­дарынан қазақ қолөнерінің исі аңқып тұ­ра­ды. Шебер қазақ зергерлерінің үл­гісіне сүйене отырып көптеген ал­қа, біле­зік, жүзік, сырға сияқты ұлт­тық әше­кей бұйымдарын соқ­қан.­ Көп дүниелері бүгінде елдің қо­­лын­да. Бізде сақталып қал­ға­ны­ аз. Мәселен, мынау алқаға ше­бер тұмар мен ақық тас пай­да­­ланған. Халық ұғымында ақық та­ көзмоншақ сияқты тіл-көз­ден қор­ғап жүретін киелі тас. Ше­бердің қолынан шыққан күміс­тел­ген тор білезікте де ақық бар. Жалпы, ол өң­де­геннен кейін жыл­тырап мың құ­былып шыға келетін агат, лағыл, зү­мірет, жа­құт, александрит, аметист, нефрит тәрізді асыл тас­тармен жұмыс іс­те­­генді ұнатқан. Өйткені мұн­дай тастардың ішінде тосын бір табиғи бейнелер жасыры­нып жатады. Оны кесіп, өңдеген соң, мысалы, мына ақық тастың бетіндегідей табиғаттың әсем бір көрінісін беретін ғажайып сурет пайда болады. ­Мына алқадағы тастың бетінен теңіз кораллын көруге болады. Асыл тастың ішінен мұндай сурет­ табылса, Леонид атай жолым бол­ды деп есі кете қуанады екен. Ше­бер төл­ шығармашылығын да­мытуға да­ уақыт таба білген. Мәселен, кү­міс­телген мыстан өріл­ген мынау­ «Еңлікгүл» сәндік панносын қала­лық музейге 1970 жылы тарту еткен, – дейді облыстық та­ри­хи-өлке­тану музейі бейнелеу өнері бөлі­мінің меңгерушісі Сая Қаленова.

Кейін бірнеше жыл көркемдік-өндірістік шеберханаларда ең­бек еткен шебер 1974 жылы Қос­танайға қоныс аударады. Ше­бер төл туындыларының денін не­гі­зі­нен осы Қостанайда жаса­ған. Ше­бердің қызы Ольга Иго­ши­на­ның айтуынша, Леонид Алек­сан­дрович көз майы таусыла бас­та­ған 82 жасқа келген соң ғана жұ­мысынан біржола қол үзіпті.

– Күн сайын, ешбір демалыссыз таңнан кешке дейін жұмыс істеді. Бір күн бос отырған емес. Әкем бізге кәрілігін көрсетпей кетті.  Әрдайым өзін қуаты толыс­қан ер азаматша ұстайтын. Жақсы әке бола білді. Мұны, әсіресе өмірінің соңғы кезіне қарай қатты сезіндік. Ол өмірден бақытты адам болып өтті. Мен жақсы өмір сүрдім дейтін. Алматыны үй-ішімізбен жақсы көрдік. Бірақ анамның ентікпесі бар еді, ауасы ауыр болғандықтан Алматыда жиі ауырып қала берді. Кейін Қостанайға көшіп келген соң, әкем балалар кітапханасы, «Сосновый бор» шипажайы, темір жол вокзалы, «Балалар әлемі» дү­ке­ні сияқты көптеген ғимаратты безен­дірді. Ол кісі жас кезінде мыс, күміс, мельхиор пайдаланыла­тын финифть стиліндегі әшекей бұйымдар жасайтын. Қостанайға орныққан соң, осы дәстүрді қай­та жаңғыртып, неше түрлі бұйым­дарын жасады. Алтынға қызы­ға қойған жоқ. Мельхиормен жұмыс істеуді өте жақсы көретін. Мельхиор мен күмістің технологиясын жетік білді. Күмістен сым созып отыратын. Оған анам көп көмектесті. Әкем суретші-зергер болса, анам орындаушы-зергер еді. Әкем құмыра, табақ тәрізді үлкен бұйымдар жасағанда, өрі­мі­не анам көмектесетін, – дейді зергердің қызы.

1995 жылы Астанада Қазақ­стан халық ассамблеясы ашыл­ған­да, Леонид Игошин мельхиор­дан өрілген киіз үйдің макетін тарту етеді. Ашылып-жабылатын, диаметрі шамамен 30 сантиметрдей болатын биік үй мереке салтанатына жиналған жұрттың бәрін тәнті қылады. Кезінде кеңестер одағына сапарлап келген шет ел президенттеріне де сол кездегі билік Леонид Александровичке арнайы тапсырыс беріп, үлкен кәдесыйлар тарту етіп отырған. Зергер­дің қолынан шыққан біре­гей туын­дылар Қазақстанның мәде­ни орталықтарын айтпағанда, АҚШ, Германия, Бельгия, Фран­ция, Канада сынды елдерде өткен халықаралық көрмелерге қойыл­ған.

Леонид Игошин – өз қол­таң­ба­сы бар зергер. Ол жасаған өнер туындыларының өзге зергерлік бұйым­дардан ерекшеленіп тұра­тыны да содан болу керек.

– Ол Қазақстанды жан-тәні­мен жақсы көрді. Қазақтың ою-өрнек­те­ріне құлай қызықты. Әкемнің көркем әрлеуші болып жүргенде жасаған жұмыстарының бәрінде қазақтың ұлттық өрнегі бар. Кейін әйелдерге арналған зергерлік бұйымдар жасай бастады. Әкем жасаған алқа, білезіктерге өзім де қайран қалам. Ақ жаулықты әжей­лердің алғыс-батасын ал­ды. Қазақ әжелер: «Жарайсың, ба­лам! Өзің орыс бола тұра, осының бәрі қолыңнан келеді», деп шын пейілімен ризашылық білдіріп жатқанын талай көрдім. Егер ол қазақтың ұлттық өнері­не ға­шық болмаса, мұндай ғажа­йып дүниелерді жасай алмас еді. Атақты «Қыз Жібек» фильмі түсі­рілетін кезде әкеме актер­лер­дің киімдеріне сән-салтанат беріп тұратын оюы келіскен деко­ративті бұйымдар жасау тап­сы­рылды. «Қыз Жібек» филь­мін­ көрген шығарсыз, қазақ тұр­мы­сының сән-салтанатын, аса бай­ мәдени мұрасын барынша қа­нық­ бояу­мен ашып көрсеткен өл­мес­ туынды. Фильмде 3 суретші жұ­мыс істеген. Әкем суретші, жа­нындағы екеуі Алматыдағы «Сувенир» фабрикасының сурет­ші­-орындаушылары. Әкемнің бұл­ еңбегі, тіпті ұмытылып бара жат­қан­ еді. Бірде Қостанайға «Қыз Жібек» фильмінің жаңартылған нұс­қа­сы келді. Ол кезде мен облыс­тық мәслихатта жұмыс істеймін. Мәдениет басқармасына кіріп, әкемнің өмір тарихын әңгімелеп бер­дім. Осыдан кейін көпшілік ол кісіні қазақтың аңызға айналған фильмнің түсіріліміне қатысқан адам ретінде кездесулерге шақыра бас­тады. Әкем Ғабит Мүсіреповтің «Қозы Көр­пеш – Баян Сұлу» спектакліне арналған сахнаны да бе­зендірді. Ол кісі осы аңызбен ауыр­ды десем болады. Біздің әу­лет­те бұл жырды оқымаған адам жоқ. Бәрімізге де қатты әсер етті. Кі­табы әлі күнге дейін үйіміздің тө­рінде сақтаулы тұр, – дейді Ольга Игошина.

Шебер ең алғаш өзі жасаған алқа, сырға және жүзіктен тұ­ра­тын­ зергерлік бұйымдар топтамасын аяу­лы қызы Ольгаға арнаған. Қызығы сол, зергер ең соңғы туын­дысын да өзінің қызына сыйлап кеткен. 

– Анам зергерлікпен кішкен­тай кезінен бастап айналысқан. Өйткені ол кісінің туған селосын­да астық өсе бермейтін. Сон­дық­­тан жұрттың бәрі зергерлікті кә­сіп­ еткен. Қыстай үй-ішімізбен зер­герлікпен айналысатынбыз деп­ еске алып отыратын. Негі­зі­­нен тапсырыс бойынша алқа өру­ге кәсіптенген. Одан кейін сол­ селодағы зергерлік зауытқа жұмысқа тұрды. Алматыға көшіп келген соң, анам «Сувенир» фабрикасында цех бастығы болып жұмыс істеді. Алматыдағы өміріміз күні кеше ғана өткендей көз алдымда. Бірде әкем маңызды бір тапсырыс алып, біраз уақыт үйде жұмыс істейтін болды. Сол кезде өмірімде бірінші рет қатты қуандым. Өйткені әке-шешем үнемі жұмыста болды, мен үйде жалғыз қалатынмын. Әкеммен бірге түстену дегеннің үлкен бақыт екенін алғаш рет сол кезде түсіндім. Ол кісінің көмегімен көбейту кестесін жаттадым. Ең бақытты сәттерім еді сол шақтар. Әкем өзі жасаған ең алғашқы зергерлік бұйымды маған сыйлады. Әлі күнге дейін бар. Тау аметистінен жасалған ғажап көзі бар. Әкем ең соңғы зергерлік бұ­йы­мын янтарьдан жасады. Оны да­ маған тарту етті. Менің ең қым­бат дүниелерім – осы екі сый­лық. Әкем жасаған дүниелерді Қос­танай өңіріндегі қазақ отбасы­лары көп алатын, – дейді Ольга Леонидовна.

Бүгінде шебер жасаған асыл бұйымдар Қостанайда ғана емес, Ә.Қастеев атындағы бейнелеу өнері музейінде, Қазақстанның мемлекеттік тарихи мұражайында, сон­дай-ақ Мәскеудегі халық шы­­ғар­машылығы музейінде де сақтаулы тұр.

Леонид Игошин Алматыдағы Неке сарайын да көркемдеп, әрле­ген.­ Шебердің бұл ғимараттағы жұ­мысы әлі күнге дейін сақтаулы тұр­ған көрінеді. Ал Қостанайда өтіп жатқан көрме наурыз айының соңына дейін жалғасады.

Қостанай облысы