Кеше Бас прокуратурада үстіміздегі жылғы алғашқы жартыжылдықтағы жұмыс нәтижесін қорытындылаған алқа отырысы өтті. Оған Бас Прокурор Асхат Дауылбаев төрағалық етті. Алқа жұмысына Президенттің көмекшісі – Қауіпсіздік Кеңесінің хатшысы Қайрат Қожамжаров қатысты.
Алқада аталған уақыттағы атқарылған жұмыстар талқыланып болған соң алда тұрған басым міндеттерге шолу жасалды. Бұл орайда Бас Прокурор Асхат Дауылбаев сөз сөйлеп, әуелі бірінші жартыжылдықтағы атқарылған жұмыстарға кеңінен тоқталды. Әдеттегідей бұл жолы да прокуратураның бар күші елдегі заңдылықты, тәртіпті сақтауға, мемлекет пен оның заңды тұлғаларының мүддесін, азаматтардың құқы мен бостандығын қорғауға бағытталды. «Шілде айының алғашқы күндері Президент Бас прокуратура мен мүдделі органдардың араласуы арқасында дайындалған Қылмыстық және қылмыстық іс-жүргізу кодекстеріне қол қойды. Осылайша ауқымды да күрделі жұмыс тындырылды. Енді біздің алдымызда барынша тиімді әрі ешбір кемшіліксіз жаңа жағдайдағы жұмысқа ауысуды қамтамасыз ету міндеттері тұр», деді Асхат Дауылбаев.
Бұған дайындық шаралары әзір басталып та кеткен көрінеді. Осы, яғни Мемлекет басшысы бекіткен қылмыстық сот өндірісінің жаңа үлгісіне ауысу барысы біртұтас мемлекеттік жоспар аясында жүзеге асып жатқан жайы бар екен. Енді соның тек сапалы орындалуын қамтамасыз ету қажет, дейді Бас Прокурор. Осы шараларды атқарумен қатар, прокуратура органдары халықтың әлеуметтік әлсіз топтарының, кәсіпкерлердің және мемлекеттің де құқын қорғауда. Бұған қоса сыбайлас жемқорлық пен экстремистік бағыттағы көріністерге қарсы тұру үшін белсенді шаралар қамтылған.
Деректерге көз жүгіртсек, прокурорлар әлеуметтік-экономикалық салада 269 мың заң бұзушылықты анықтап, оны жою жолдары қолға алынған. Соған сәйкес 12 700 заңсыз құқықтық актілердің күші жойылған. Сөйтіп, бұған жауапты 35 мың адам жауапқа тартылып, 300 қылмыстық іс қозғалған. Нәтижесінде 390 мың азаматтың тапталған құқы, 122 мыңнан аса жасөспірімдердің құқы қорғалған.
Дегенмен, азаматтардың еңбек құқықтарын қамтамасыз ету, жалақы бойынша қарыздарды азайту жөніндегі жүйелі жұмыстар бұрынғыша басым бағыттардың бірі ретінде қалып отыр. 2010 жылдан бері жұмыс берушілер қарыздарының көлемі 4,6 миллиардтан 623 миллион теңгеге дейін, яғни 7 есеге азайды. Биылғы жылдың басынан бері 40 проблемалық кәсіпорындағы 668 млн. теңге көлеміндегі қарыз толығымен өтелді. Осы орайда, Қарағанды және Қостанай облыстары прокуратураларының жұмыстары аталып өтілді, олар 271 миллионнан астам теңгенің өтелуін қамтамасыз еткен. Атырау облысының прокуратурасы өңірдегі еңбек жалақысы бойынша қарыздардың толығымен өтелуіне ықпалын тигізген.
Алыпсатарлардың жолдарын кесу бойынша прокурорлар қолға алған шаралардың нәтижесінде 2012 жылдан бастап жалпы құны 420 млрд. теңгеден астам қаржыны құрайтын жер телімдері мемлекетке қайтарылған. Мысалы, Алматы облысында «Gate City» жобасының құрылысы үшін үш жер телімінің жоғары бағамен сатылып алыну фактісі бойынша прокурорлар сотқа заңсыз төленген қаржыны өндіру туралы талап-арыз енгізді. Аталған заңсыз мәмілелерден келген шығын көлемі 900 млн. теңгеден асады. Ал Батыс Қазақстан облысының прокуратурасы талдау арқылы өңірде қолданылмай жатқан 990 ауылшаруашылық телімдерін анықтады, олардың кадастрлық құны 3,5 млрд. теңгені құрайды екен. Бүгінде бұлардың ішіндегі 272 жер телімі мемлекетке қайтарылды. Прокурорлар жүзеге асырған осындай шаралардың нәтижесінде шаруалардың ауыл шаруашылығына арналған жерлерді кеңінен пайдалануына мүмкіндік беріліп, шаруа және фермерлік қожалықтар санының артуына ықпал жасалды. Сөйтіп, мемлекеттің материалдық мүдделерінің қорғалуы мәселелері үнемі бақылауда болып, 38 млрд. теңгеден астам қаржы мемлекет қазынасына қайтарылған.
Президенттің бизнесті қорғау жөніндегі тапсырмаларын орындау аясында Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен белсенді ынтымақтастық жалғасын тауып, бизнес пен мемлекеттің өзара іс-қимылын одан әрі жетілдіру, заңсыз тексерістерге тосқауыл қоюға бағытталған жүйелі жұмыстар жүргізіліп келеді. Мораторий жарияланғаннан кейін құқықтық статистика органдарында шағын және орта бизнеске жасалған 1561 тексеріс қана тіркелген, ал өткен жылдың осындай кезеңінде 51 857 тексеріс жүргізілген.
Прокурорлар мемлекеттік сатып алулар саласында да заң бұзушылықтардың алдын алу жұмыстарын белсенді түрде жүргізуде. Мысалы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, Шығыс Қазақстан, Қостанай және Павлодар облыстарының прокуратуралары 90 конкурстың күшін жойып, нәтижесінде мемлекеттің экономикалық мүддесіне қайшы келетін 17 млрд. теңгеден астам шығынының алды алынды. Ал жалған кәсіпорындарды мемлекеттік тіркеудің күшін жою туралы прокурорлар енгізген 222 талап-арызды соттар қанағаттандырды. Мұндай жалған кәсіпорындардың бюджет алдындағы жиынтық қарыздары 27,4 млрд. теңгені құраған. Сондай-ақ, жалған кәсіпкерлік жолымен жасалған мәмілелер бойынша 14 қылмыстық іс қозғалды. Көлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы іс-шаралар барысында жолаушылардың қауіпсіздігіне қатер төндірген 110 қозғалмалы бірлік қолданыстан алынып тасталды.
Діни экстремизм мен терроризмге тосқауыл қою жөніндегі жұмыстардың аясында прокурорлардың және уәкілетті органдардың арыздары негізінде соттардың шешімімен 15 интернет-ресурстың өнімдері заңсыз деп танылды. Сондай-ақ, прокурорлардың 175 ақпараттық материалдың мазмұнын экстремистік деп тану туралы арыздары қанағаттандырылды. Бұл өнімдердің Қазақстан аумағында таратылуына тыйым салынған.
Қылмыспен күрес саласындағы есепке алу мен тіркеу тәртібін күшейтудің нәтижесінде қылмыстылық деңгейі 5,5 пайызға төмендеді. Аса ауыр қылмыстардың тіркелуі 24,3 пайызға, ауыр қылмыстардың тіркелуі 25,7 пайызға бәсеңдеген. Кісі өлтіру, ұрлық, тонау, қарақшылық, бопсалау, алаяқтық сияқты қылмыстарлың саны да айтарлықтай азайған. Бұл орайда прокурорлар заңсыз ұсталған 954 азаматты қамаудан босатып, 586 адамға қатысты негізсіз жүргізіліп келген жедел-іздестіру шараларына тоқтам салды. Арнайы прокурорлар неғұрлым күрделі және қоғамда қызу пікірталас тудырған 292 қылмыстық іске тергеу жүргізді, олардың ішіндегі 82 іс сотқа жолданды.
Прокуратураның наразылық енгізуі бойынша 801 адамға қатысты шығарылған үкімдер заңға сәйкестендірілді. Сондай-ақ, азаматтық және әкімшілік істер бойынша сот актілеріне енгізілген 1001 наразылық қанағаттандырылды. Мемлекет кірісіне 10,5 млрд. теңге өндіру туралы, 2,5 млрд. теңге шамасындағы қаржыны азаматтар мен заңды тұлғалардың пайдасына шешу, оның ішінде 789 млн. теңгені құрайтын жалақыны өндіріп алу туралы шығарылған сот шешімдері орындалды.
Президенттің көмекшісі-Қауіпсіздік Кеңесінің хатшысы Қайрат Қожамжаров өз сөзінде заңдылық пен құқықтық тәртіпті күшейтуде, азаматтардың конституциялық құқықтарын қамтамасыз етуде және еліміздің тұрақты дамуы жолында прокуратура органдарының қызметі маңызды факторлардың бірі болып табылатынын ерекше атап өтті. Осы орайда құқықтық саланы реформалаудағы прокуратураның қосқан үлесі аталды. Қылмыстық, Қылмыстық іс жүргізу, Қылмыстық атқару және Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы төрт жаңа кодекстің қабылдануы соның бірден-бір дәлелі деді.
Бас прокуратура Құқық қорғау жүйесін одан әрі жаңғыртудың мемлекеттік бағдарламасын және Құқық қорғау органдарының кадрлық саясаты тұжырымдамасын әзірлеуші болып табылады. Мемлекеттің және қоғам өмірінің түрлі салаларындағы заңдылықты қамтамасыз етуде прокуратура органдарының жұмысы профилактикалық және алдын алушылық сипатта болуы тиіс. Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясында жарияланған мемлекеттің жаңа саяси бағытын іске асыру аясында прокуратура құқық қорғау саласында басталған қайта құрулардың қозғаушы күші болатынына Қайрат Қожамжаров сенім білдірді.
Сонымен қатар, орын алған олқылықтарды атап көрсеткен Бас Прокурор қадағалау органдарының қызметкерлеріне ескерту жасай келіп, кемшіліктерді жою бойынша нақты тапсырмалар берді. Мәселен, прокурорларға сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі жұмысқа ұстанымды қайта қарау, азаматтар мен заңды тұлғалардың өтініштерінің тиісті түрде қаралуын қамтамасыз ету тапсырылды.
Жартыжылдықтың қорытындысын талқылау нәтижесін тұжырымдаған Бас Прокурор кезек күттірмес ұйымдастырушылық-тәжірибелік шаралар қабылдап, оны прокурорлық қадағалаудың тиімділігін одан әрі арттыруға бағыттауды тапсырды.
Ескендір ЗҰЛҚАРНАЙЫН,
журналист.