Көлік-логистика секторын не күтіп тұр?

Бұл туралы RTL Alliance ло­гис­­ти­калық­ компаниясының ком­­­­мер­циялық директоры Дмит­рий ­Башко мен ASER ин­вес­­ти­циялық және консал­тинг­тік компаниясының жетекші талдау­шысы Владислав Капота еліміз­де қазіргі күні логистикалық сек­тор­дың қарқынды даму үстінде екендігін мәлімдеді.

Жыл басынан бері Еуразия­лық экономикалық одақта тра­­­фик көлемі айтарлықтай өсіп, тасымалдау жағы да ұлғай­ған­­­­дығын, соның нәтижесінде елі­­мізде өткен жылы ішкі жалпы өнім 3,1%-ды, көлік және қойма секторының арқасында 5,6%-ды құраған. Сондықтан былтыр Азиядан Еуропаға көлік тасымалы қайта реттеліп, елімізде бұл бағыттағы бастаманы қолға алуға мүмкіндік туды. Сонымен көлік-логистика нарығының не­гізгі капиталына салынған ин­вес­тиция былтырғы жылмен салыстырғанда 5,4%-ға өсіп, 1,55 трлн теңгеден асыпты. Осы істе Үкімет маңызды рөл атқа­рып, инвестицияның 44%-ы мем­лекет қаражаты есебінен жа­салды. 2022 жылы экспорт 39,9 %-ға өсіп, 84,4 млрд долларды құрады. Ал импорт 21,4%-ға ұлғайып, 50 млрд долларға жетті. Былтыр Қазақстаннан Ресейге 650 млн доллардан аса сомаға тек электроника экспортталыпты. Сыртқы сауда белсенділігінің осылай артуы Ресейге қарсы ха­лық­аралық санкцияларға ұшы­ра­ған басқа да тауар санаттарын­да байқалған. Тұ­тынушылар тал­ға­мының өз­геруіне байланысты электронды коммерция нарығы да белсен­ді­лікпен ұлғайған. Адамдар офлайн дүкендерге баруды сиретіп, онлайн сатып алуды жөн көрген. Бір қызығы, бұл үрдіс пандемия­дан кейін де бәсеңдемей, бұл саланы белсенді түрде цифрландыруды жалғастырып келеді.

Бұлтты жүйелер мен ақпарат­тық қызметтер логистикалық компанияларға барлық жұмыс үдерістерін онлайн режімінде көшіруге, сондай-ақ кедендік ресімдеуді жеделдетуге мүмкіндік беріп отыр.

RTL Alliance логистикалық компаниясының коммерциялық директоры Дмитрий Башко: «Егер коммерциялық тасымалдар туралы айтатын болсақ, онда өткен жылы табысы 803 млн доллардан асатын KTZ Express компаниясы нарықтың сөзсіз көшбасшысы болды. Басқа көшбасшылардың қатарына 165 млн доллар айналымы бар Circle Maritime Invest және былтыр 134 млн доллар ішкі кірісі бар Rhenus Intermodal Systems халықаралық компаниясы кіреді. Terminal Logistics Services 21 млн доллар, 10,3 млн доллар Interlink Global Services, 9,6 млн доллар Trans Globe, 7,6 млн доллар Ceva Logistics Central Asia, 6,6 млн доллар KLS және 6,6 млн доллар Golden Bridge Partners нарықтың жетекші ойыншылары деп атауға болады», десе, ASER инвестициялық және консалтингтік компаниясының жетекші талдаушысы Владислав Капота: «Қазақстандағы қойма логистикалық нарығының басты проблемасы – бағаның жоғары қарқын алуында. Соңғы 5 жылда нарықтың бұл сегменті іске қосылған жаңа қойма объек­ті­лерінің көлемі бойынша да, сұраныстың артуы бойынша да серпінді өсуді көрсетті. 2022 жылы Қазақстан нарығындағы қойма алаңдарының жалпы көле­мі 5 млн шаршы метрді құрап, оның 1,31 млн шаршы метрі жоғары санатты қоймалар болды. Сонымен қатар қазір кейбір өңірлердегі қойма алаңдарына сұраныс ұсыныстан айтарлықтай асып, бағаның белсенді өсуіне әкелуде. Бұл әрине, нарықтың осы сегментінің дамуына ке­дер­гі келтіреді. Осылайша, 2022 жылы А класындағы қой­ма­ларға, әсіресе азық-түлік, тұр­мыстық электроника және фармацевтикалық өнім­дерді са­татын компаниялардан өте жо­ға­ры сұраныс болды», дейді.

Ол сонымен қатар биыл Алматы қаласы және Алматы облы­сында 40 мың шаршы метр­ге жуық жаңа қойма алаңын пайдалануға беруді жоспарлап отырғандығын айтқан. Бұл елеусіз болса да, осы нарықтағы бағаның өсуін бәсеңдетуге көмектесуі керек. RTL Alliance логистикалық компаниясының коммерциялық директоры Дмитрий Башко: «Те­мір­жол көлігіндегі тозығы жет­кен құралдар жоғары дең­гейде, оның инфрақұрылымы жағынан дамуы төмен және жылжымалы құрамның тапшылығы байқалады. Нормативтік қызмет мерзімін қарасаңыз, 2030 жылға қарай 14,3 мың вагон жұмыстан шығуы мүмкін, дегенмен вагон тапшылығы қазірдің өзінде бар», дейді.

Сарапшы мамандар, бүгінгі күні елімізде тек республикалық ма­ңызы бар автокөлік жолда­ры­ның ұзындығы 24,9 мың шақырымнан асады. Мұндай көлемдерді мінсіз күйде ұстау қиын. Біз еліміздің жол инфра­құ­рылымының маңызды учас­ке­лерінде жоғары жүктеме болса, кейбір халықаралық ба­ғыт­­тар бойынша қозғалыс қар­қын­ды­лы­ғы жобалық параметрлерден 2 есе жоғары. 2022 жылы Қазақстанда автокөлікпен жүк тасымалдау бағасы орта есеппен 20-35 пайызға өскен. Соның ішінде 20 тонналық фургонмен тасымалдау тарифі өткен жылы 34,7 пайызға өсіп, 2023 жылдың бірінші тоқсанында 1 шақырымға 345 теңгеге жетіпті. 10 және 5 тонналық фургондармен жүктерді тасымалдау бағасы осы кезеңде тиісінше 30,1%-ға және 20,2%-ға өскен. Баға­ның көтерілуі тасымалдау құнының өзгеруімен оның ішін­де жанармай бағасының көтерілуіне байланысты болды. Осы жылдың басында теңізде жүк тасымалы тарифтерінің, ұзақ мерзімді келісімшарттар бойынша контейнерлік тасымал тарифтерінің шамалы төмендеуін атап өтуге болады деген пікірде. Сонымен қатар өткен жылы көліктің қосалқы және сақтау қызметтері бағасының өсуі де байқалған. 2020-2021 жылдармен салыстырғанда осы қызмет түрлерінің бағасы 2022 жылы орта есеппен 4-6%-ға өсті. Логис­ти­калық қызметтерге сұраныстың артуы, жоғары санатты қойма алаңдарының шектеулігі қысқа мерзімді перспективада бағаның төмендеуін күтуге мүмкіндік бермейді. Сұраныс негізінен ре­сей­лік нарықты тоқтатып, биз­несін кеңейтетін немесе Қазақ­станға көшетін компаниялар арқылы қалыптасады. Қазіргі тенденциялар Қазақстан 2030 жылға қарай Орталық Азиядағы жетекші транзиттік хабқа айналып, көлік-логистикалық кешенінің белсенді дамуын қам­тамасыз ете алатынын көр­се­теді. Бұған, әрине, қазіргі «Қа­зақстан Республикасының көлік-логистикалық әлеуетін дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжы­рымдамасы» ықпал етіп отыр. 2024-2026 жылдары қазіргі заманғы сауда-логистикалық хабтар сауда ағындарының негізгі бағыттарында шекара маңында пайда болады деп күті­луде. Қытаймен шекарада «Қор­ғас түйіні» кешені, Ресеймен «Еуразия» трансшекаралық сау­да орталығы, Қырғызстанмен өнеркәсіптік сауда-логистикалық кешен (ITLC), Өзбекстанмен «Каспий түйіні» контейнерлік хабы, сондай-ақ халықаралық өнеркәсіп орталығы ашылады. Айта кетерлігі осы жылдың басында ASER және RTL Alliance сарапшылары еліміздің көлік-логистикалық нарығы туралы то­лы­ғырақ ақпаратпен қам­та­масыз етілген жан-жақ­ты анали­ти­калық шолу да дайын­даған.

RTL Alliance халықаралық логистикалық компания­сы ASER инвестициялық-кон­сал­тингтік компаниясымен бір­лесе отырып, 2023 жыл­дың ба­сында еліміздің көлік-логис­ти­калық нарығын ауқым­ды зерттеуді аяқтады. Өт­кен жылы елімізде көлік саласы үшін біраз мүмкіндіктер туып, Азия­дан Еуропаға көлік тасымалы не­гі­зі­нен қайта құрылып, еліміз бұл бағыттағы бастаманы қолға алу мүмкіндігіне ие болды.

Былтыр көлік-логистикалық нарығындағы негізгі тенден­ция­лар біріншіден, Шы­ғыс Еуро­па­дағы геосаяси шие­ле­ніс­тер­ге байланысты Транс­каспий ха­лықаралық көлік бағытын пай­да­ланудың өзектілігі артты. Ал сыртқы сауда қарқынды дамып, алдыңғы жылмен салыстырғанда + 34,4%-ды құрады. Былтыр экспорт 39,9%-ға өсіп, 84,4 млрд дол­­лар­ға жетсе, ал импорт 21,4%-ға өсіп, 50 млрд долларды құрады. Екіншіден, электронды коммерция нарығының белсенді өсуі тұтынушылардың интернет-дүкенге деген көзқарасын өзгерт­ті. Үшіншіден, бұл саланы цифр­лан­дыру жалғасып, бұлтты жү­йелер және ақпараттық қыз­мет­термен интеграциясы логис­ти­калық ком­панияларға барлық жұмыс үде­рісін онлайн режімге көшіруге мүмкіндік бергені бар. Ол әкімшілік және кедендік ресімдеуді жеделдететін болады.