Ұлттық журналистика: «Қазақ» газетінен – «Қазақ газеттеріне» дейін...

БАҚ қыз­мет­керлері күні қарсаңында Алма­ты­дағы Достық үйінде «Қазақ» газеті және ұлттық баспасөз» атты дөңгелек үстел ұйым­дастырылып, кәсіби журна­лис­тиканың келешегіне қатысты маз­мұнды әңгіме өрбіді. Қазақ медиа қауымдастығының ұйыт­қы­ болуымен, Ақпарат және қоғам­дық даму министрлігінің қолда­уымен өткен жиында «Қазақ газеттері» ЖШС бас директорының орын­­­­ба­­сары Думан Анаш Ақпарат және қоғамдық даму министрі Дархан Қыдырәлінің құт­тықтау лебізін жеткізді. Құт­тықтауда «Қазақ» газетінің ал­ғашқы саны жарық көрген 2 ақпанды «Ұлттық баспасөз күні» деп атау туралы бастама көтерілгені айтылады.

Отандық БАҚ-тың болашағы мен беталысы талқыланған отырыста тарих ғылымдарының докторы Светлана Смағұлова басылымның бір жылдығына орай жарияланған «2-ші феурал»­ деген бас мақалада тәуекел деп газет шығаруды бастағанда, басы­­лымның небәрі 750 сом қара­жаты болғанын, жабылуға шақ­ қалғанда қалталы азаматтар жұмыла көтермелеп, жәрдем бер­генін алға тартты. Ал бұл дерек­ті «Жұрт азаматтарының бір сыпыралары пұл жағынан, бір сы­пыралары қаламмен, білім жағы­нан, бір сыпыралары екі жағы­нан да жәрдем етті» деп, «Қазақ» газеті атынан алғыс жаз­ған­ Ахмет Байтұрсынұлының жаз­басы дәйектейді.

Ғалым Светлана Смағұлова «Қа­зақ» газетінің бейресми энци­­­клопедиялық басылым бол­ға­нын, бұрын 264 данасы­ шық­қан­ газеттің Мәмбет Қой­гел­ді­нің зерттеуімен тағы 2 саны­ та­был­ғанын, яғни барлығы 266 нө­мірі шыққанын, редакция­ сан­­ рет қуғындалса да сол кезең­­дегі қоғамның күнделікті ты­ныс­-тіршілігінен толық хабар бер­генін жеткізді.

Десек те, әлі де тағдыр талайы таусылмай келе жатқан қазақ басылымдарының бүгінгі ахуалы нендей десек, Думан Анаш «Қазақ» газеті мен «Қазақ газеттері» ЖШС арасындағы үзіл­меген жалғастық «Ұшқынға» ұлас­қанын, қазіргі «Egemen Qazaqstan»-ның «Қазақ» газе­ті­нің баспахана құралдарын пай­далана отырып алғаш рет жа­рық­ көргенін еске сала келе, қазіргі дәстүрлі басылымдарды қоғам сұранысына сай жетілдіру, әлеу­меттік желімен интеграция­лау­ мен жазылым науқанын ұйым­дас­тыру, қаржылық жағдайы да бұрын­ғыша өзекті екендігін атады. Бүгінде «Қазақ газеттерінің» құра­мына 12 басылым, 3 интернет портал кіреді. «Қазіргі басылымдар – «Қазақ» газетінің мұра­гер­лері. Кейбіреулер «Мерзімді баспасөз керек пе?» дейді. Әрине, керек. Баспасөзге жарнама беру бұрынғыдан азайды. Сол үшін әлеуметтік желідегі арналарымызды дамытуға күш салып жатырмыз», деді Думан Анаш.

Белгілі журналист, медиа­менед­жер Серік Жанболат ақ­па­­ра­ттық шайқас соғыс дең­ге­йі­нен де асып кеткен қазіргі ке­зең­де ақпараттық саясатқа жіті көңіл бөлу керегін, бірақ кей­бір қадам­дар қазақ газеттерін өсі­руге емес, өшіруге, мәселен «Қаз­­­пошта» банктермен бәсекеге түсіп кеткенін, шетелдік ақпарат­­тық акциялардың үлесін кемі­ту­ жөнінде мәселе көтерді. Жур­на­лист «Қазақ» газеті де кезін­де­ қыспақ көріп қана қоймай, қу­ғын­ға ұшырап, айыппұл төлеп оты­­руға мәжбүр болғанын еске сал­ды. Газеттің қызықты тарихын­ мы­на дерекпен де дәйектеуге бола­ды. Ғасырдан астам уақыт бұ­рын жарық көрген басылым сол заманда «Титаниктің» суға бат­қаны туралы да ақпарат берген екен.

«Міржақып Дулатұлы тақыр жерден «Қазақ» газетін бес жыл бойы шығарған Ахмет Байтұрсынұлының 50 жылдық мерейтойына орай жариялаған өмірбаяндық очеркінде басылым жарық көрген жылдары елдегі келеңсіз жайттарды, парақорлықты, алаяқтықты айқын сынға алғаны үшін бірнеше рет патша әкімшілігі тарапынан салынған айыппұлдарды төлеуге мәжбүр болғанын келтіреді. Осыдан кейін «Қазақ» газеті пат­ша әкімшілігінің қатаң бақы­лауына ілігіп, әрбір жарияланған ма­қала жіті тексеруден өткені, алайда 1918 жылы ұлтшыл бағыт­ты ұстанған басылым жабы­лып тынғаны белгілі», дейді ғалым Светлана Смағұлова.

Ал бізді ойландыратыны – ендігі ақпараттық саясаттың тұта­с­тығына, ауызбіршілікке, елдік мүддеге бүгінгі БАҚ қалай ықпал етеді, қандай қызмет атқа­рады деген сауал. Бұл сұрақ ақпарат айдынындағы тәжірибелі журналистерді де толғандырады.

Жиын модераторы, Қазақ медиа қауымдастығы жетекшісінің орынбасары Өміржан Әбді­ха­лық­ұлы ақпараттық мәдениет пен ақпаратты тұтыну мәдениетіне көңіл аудара отырып, ұлттық баспасөз ұғымын енгізу, іргелі баспасөзге ұлттық мәртебе беру, әлеуметтік желіде қазақша контент өндірудің өзектілігін қоғамға жан-жақты жеткізу жа­йын әңгімеледі.

«Qazaq» газеті болып қазір қайта шығып жатқан басылым­ның редакторы Жасұлан Мәу­ленұлы биыл 2 ақпанда Ақпа­рат және қоғамдық даму министр­лі­гіне «Қазақ» газетінің 1916, 1917, 1918 жылдардағы саны көп­томдық ретінде жинақталып тұр­са да, оны басуға қаржы қол­бай­лау болып тұрғаны мәселе ре­тінде жеткізілгенін, аталған көп­томдық Сұлтан хан Аққұлұлы жетек­шілік ететін институттан­ жа­қында шығарылатынын жет­кі­зіп, қолдау көрсеткені үшін ал­ғыс айтты.

«Dalanews.kz»-тің бас редак­торы Думан Бықай «Нью-Йорк Таймс» газетінің әлеуметтік желіде 7 миллионнан астам жазылушысы бар екенін, қазір кейбір блогерлердің семинарына 90 мың теңгесін аямайтын азаматтар дәстүрлі медиаға 900 теңгесін қимайтынын, сондықтан аудиторияның психологиясын түсіну мен оны зерттеу қажеттігін, басылымдар мемлекетпен жұмыс істеу, оқырманмен байланыс орнату және нарықтан табыс табу сынды ошақтың үш бұтындай қағидамен қарекет етуге тиіс екенін алға тартты. Сондықтан әлеуметтік желіде қамту аясы ауқымды болғанымен, ықпал ету аясының аздығы факторын да айта кеткен абзал.

Осы орайда Думан Анаш та соңғы үш жылда талай дүниенің құны шарықтап, баспахана мен қағаздың құны қымбаттап, мерзімді басылымдарды жеткізу әлдеқайда өскенімен, жазылу бағасы сол күйінде қалғанын айта келе, осы тығырықтан шығудың жолдарына қатысты сөз қозғады. Ал «Жас Алаш» газетінің бас редакторы Алмас Нүсіп газеттер экономикалық жағынан тәуелсіз болса ғана тәуелсіз басылым деп айтуға болатынын, ал талай қазақ баспасөзі бұл жағынан әлі де қауқарлы еместігін, қаржылық мүмкіндігі шектеулі екенін жеткізді. Өз кезегінде Думан Бықай: «Басылымдар таралымын көтеруге мәжбүрлеу жоқ. Бірақ жазылушы, өнімді сатып алушы жоқ», десе, «Заң» газетінің бас редакторы Айнұр Сембаева «Жұрт газетке құқықтық көмек алу үшін көп жүгінсе де, жазылуды ойламайды», дегенді алға тартты.

Мұнан кейін сөз алған «Ала­тау-ақпарат» медиа холдингінің басшысы Ержан Төлек дөңгелек үстелдегі көтерілген мәселелер дәстүрлі медиаға сенімнің азаюы салдарынан туындағанын, сол себепті дәстүрлі медиа мен жаңа медианы үйлестіру керегін, салалық контенттерді жетілдіруге қаржы бөлу, ақпа­рат­тың лас­тығынан арылу мақ­са­тында жұмыс жүргізілуі қа­жет­тігін атап өтті. Сондай-ақ «Қазақ­стан дәуірі» газетінің бас редак­торы Ертай Ерғалиұлы, «Заң» газетінің бас редакторы Айнұр Сембаева, «Адырна» интернет-порталының бас редакторы Арман Әубәкір сияқты әріп­тестеріміздің орынды пікір­ле­рі ретімен тиісті мекемелер тара­пынан шешім табатынына сенеміз.

Халықтың әлеуметтік тір­ші­лігі, талғамы мен табысы өз дегенін жасап отырғанын мойындау керек. Мәселенің бір ұшы халықтың қалтасына, тіл мәселесіне де барып тіре­летіні айтылмай қалған жоқ. Экономиканың тілі қазақша болмай, шешім қабылдайтын адамдар қазақша сөйлемей, жарнама берушілер мемлекеттік тілдің өркендеуіне мүдделілік танытпай, ұлттық БАҚ-тың бағы жануы неғайбіл. Осы орайда іскерлік журналистиканы ішінен білетін Серік Жанболат «Оқырман газет, журналға жазылу, оқу үшін барлық сегментте табыс пен табысты адамдар көбеюі керек», деді.

Жиын модераторы Өміржан Әбдіхалықұлы отырыста айтыл­ған сөз айтылған жерінде қалмай, құзырлы мекемелерге жүйеленіп, жинақталып жеткізілетінін айта келе: «Қазақ» газетінің 266 саны толық зерттелген. Соңғы екі саны кітап болып басылмақ. Бұрынғы және кейінгі тарихи қазақ баспасөзінің электронды каталогін жасау мәселесін кезекті рет қозғап отырмыз. Бүгінгі басқосу – Қазақ медиа қауымдастығы ұйымдастырып отырған алғашқы іс-шара. Алдағы уақытта қазақтілді медианың бүгіні мен болашағы сөз болатын мұндай алқалы отырыстарды жалғастырмыз», деді.

АЛМАТЫ