Есімі елге кеңінен таралмаса да, еңбегі ерен тұлғалар көп. Әсіресе ғылымға үлес қосқандарды сол ғылымның айналасында жүргендерден өзге ешкім біле бермейтіні бар. Сондай тұлғалардың бірі – жер құпиясын зерттеген Жамал Қаңлыбаева. Ол – қазақ әйелдері арасынан шыққан тау-кен саласындағы тұңғыш ғылым докторы, Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі Ғалымның туғанына биыл 100 жыл толды.
Қыз балаға не мұғалім, не дәрігер болған жөн деген көзқарас бар-тын. Бірақ қоғам тарапынан таңылған таптаурын түсінікті бұзып, жер қазып, шахтаға да түскен Жамал Мұсағалиқызы – тау-кен саласында ер-азаматтармен иық тірестіре жұмыс істеп, өмірін ғылымға арнаған қайсар тұлға. Ол бұл салада табысты да жемісті жылдарын өткізіп, қазақ ғылымына елеулі үлес қосып, қазақ әйелдері арасынан тұңғыш техника ғылымдарының докторы атанған.
Семей топырағында туған Жамал Қаңлыбаева мектепті тәмамдаған соң Алматыға аттанып, жер құпиясын зерделейтін Қазақ тау-кен металлургия институтына оқуға түседі. Сәл кейінірек Қазақ КСР Ғылым академиясы Тау-кен институтының маркшейдер және геодезия бөліміне жұмысқа жіберіліп, сонда біраз жыл қызмет етеді. Оның ғылымдағы жолы осы кезеңде басталған.
Ж.Қаңлыбаеваның ғылыми еңбектері радиоактивті изотоптарды қолдана отырып, тау жыныстарының қозғалысын зерттеуге арналған. Зерттеу нәтижелері бойынша 1952 жылы «Қарағанды бассейнінде жерасты тау-кен жұмыстарының әсерінен жер бетіндегі орын ауыстыруды есептеу» тақырыбында кандидаттық диссертация қорғаған. Кейіннен көпжылдық зерттеулердің нәтижелерін қорытындылай келе, 1965 жылы Ж.Мұсағалиқызы «Массивтегі тау жыныстарының қозғалысы үдерісінің заңдылықтары мен әдістері және жерасты қазбаларының кейбір мәселелері (Қарағанды бассейні негізінде)» тақырыбында диссертация қорғап, техникалық ғылымдар докторы ғылыми дәрежесін алған алғашқы қазақ әйелі болды.
Ж.Қаңлыбаеваның қарым-қабілетін, зерттеу жүргізгендегі ынта-жігерін білген соң, ғалымды шахталардағы көмір қабаттарын игеру кезінде қол жеткізілген техникалық үрдісті зерттеу мақсатында шекара асырып Англияға арнайы жібереді. Қазақ қызының білім-білігін, тәжірибесін шетел ғалымдары да жоғары бағалады. Оны арнайы конференцияларға жиі шақырды. Мәселен, Жамал Қаңлыбаева 1964 жылы жерасты кендерін зерттеу мәселелері жөнінде дүниежүзі ғалымдарының өкілдері алдында Краковта, Нью-Йоркте болған халықаралық конгресте баяндамалар жасаған. 1966-1967 жылдары ГДР-да кеншілер мен металлургтердің VIII және XIX Халықаралық конференцияларына қатысты. Ал XVIII конференцияда оған үздік баяндама жасағаны үшін Фрейберг қаласының «Құрметті кеншісі» атағы берілген.
Жамал Мұсағалиқызы басшылық қызметте жүріп те көп жұмыс атқарды. Тәжірибелі ғалым Қазақ КСР Ғылым академиясының тау-кен институтының маркшейдерлік бөлімін басқарды. Сол кезде Ж.Қаңлыбаева бастаған бір топ ғалым тау-кен саласында қажырлы еңбек етіп, табанды зерттеумен айналысты. Жер астындағы байлықты жер үстіндегі елдің игілігіне жарату үшін көп тер төкті. Сонымен қатар лаборатория жұмысын жақсы жолға қойып, ғылыми зерттеулерге қажетті аспаптар жасап, оларды іске қосты.
Жамал Қаңлыбаева кен жыныстарының қозғалысын радиоактивтік изотоптар арқылы зерттеуді тұңғыш рет ұсынып, оны тәжірибе жүзінде нәтижелі қолдана білді, тау жыныстары механикасы саласындағы зерттеулері КСРО Ғылым академиясы мен Қазақ КСР Ғылым академиясының жоғары бағасына ие болды. Ж.Қаңлыбаева ғылыми зерттеу жүргізу үшін талай мәрте шахтаға түсіп, жердің небір құпиясын, талай сырын ашып, көптеген қызықты дерек жинап, соның негізінде ғылыми тәжірибе жасады. Нәтижесінде, радиоактивті изотоптың «Маркшейдерлік бақылау әдісі» дейтін жаңа тәсіл ұсынды. Бұл ғылыми жаңалық елімізде қазірге дейін кеңінен қолданылады.
Қазақ ғылымына өлшеусіз үлес қосқан ғалымның еңбегі әр кез жоғары бағаланып отырды. 1968 жылы профессор атағын алып, Қазақстан КП ОК ұсынысы бойынша Кеңес әйелдер комитетінің Төралқа мүшесі болып бекітілді. 1969 жылдан Қазақ политехникалық институтының Ғылыми кеңесінің мүшесі, сондай-ақ 1971 жылдан Қазақ КСР Ғылым академиясының Тау-кен институтының кандидаттық диссертацияларды қорғау жөніндегі Ғылыми кеңесінің төрағасы, сонымен қатар тау-кен институтының ғалам және жер туралы Ғылымдар бөлімі бюросының мүшесі, Ж.Қаңлыбаева үлкен қоғамдық жұмыстар жүргізді. 1970 жылы Қазақ КСР Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі болып сайланды.
Қазақ тау-кен саласында ерекше орны бар, қазақ әйелдері арасындағы тұңғыш техника ғылымдарының докторы Жамал Қаңлыбаева – саналы ғұмырында сапалы іс атқарып кеткен ғалымдарымыздың бірі. Осындай тұлғалар ескерусіз қалмай, есімізде жүрсе...