Жұлынқұртқа арбалған өрендер қоғамның бас ауруына айналды

Жасөспірім қылмыскерлер

2021 жылғы «Халық бірлігі және жүйелі реформалар – ел өркендеуінің берік негізі» атты Жолдауында Мем­лекет басшысы: «Өскелең ұрпақтың болашағына қауіп төндіретін тағы бір қатер – есірткі заттарының, соның ішінде синтетикалық есірткінің де таралуы. Құқық қорғау органдарына бұл қатердің азаматтар арасында, әсіресе жастардың ішінде таралуына барынша тосқауыл қоюды тапсырамын» деген болатын. Ал өткен жылы «Әділетті мемлекет. Біртұтас ұлт. Берекелі қоғам» атты Жолдауында синтетикалық есірткі тұтынатындардың көбеюі ұлт саулығына зор қауіп төндіріп тұрға­нын айта келе: «Қазіргі ахуал өте күрделі, соңғы үш жылда тәркіленген «синтетиканың» көлемі 10 есе артқан. Уақыт өткен сайын мұндай есірткі арзан әрі қолжетімді бола бастады. Нашақорлар оны әлеуметтік желі мен түрлі мессенджер арқылы емін-еркін сатып алып жатыр. Есірткіні тіпті үйге әкеліп беретіндер бар. Бұл – аса қауіпті әрі ауқымды әлеуметтік кесел» деп атап өтті.

ІІМ Есірткі қылмысына қарсы іс-қимыл департаменті ведомствоаралық үйлестіру және алдын алу басқармасы бастығының орынбасары, полиция полковнигі Елена Ваганованың айтуын­ша, қазіргі күні бұл саладағы ең өткір тұрған мәселе – есірткіні таратуға кә­мелетке толмағандардың көптеп ара­ласа бастауы. «Жылдан-жылға есірткі таратқаны үшін ұсталып жатқан балалар­дың қатары артып келеді. Осы жылдың өзінде елімізде 18 жасқа дейінгі 31 бала ұсталды», дейді ол.

Айта кетсек, 2020 жылы елімізде жасөс­пірімдер жасаған 15 есірткі қылмы­сы (оның 5-і өткізу) тіркелсе, 2021 жылы бұл көрсеткіш 26 фактіге дейін көбейген. 2022 жылы 25 қылмыс орын алған. «Биыл ұсталған кәмелетке толмаған жас­өс­­­пі­рім­дердің арасында жоғары оқу орын­­да­ры­ның студенттері мен колледж оқушы­лары, сондай-ақ мектеп оқушылары да бар. Бұ­ның барлығы бірдей қылмыстық жауап­кер­шілікке тартылмаса да, құқық бұзу­шылардың көбею үрдісі мәселенің күрделі екенін аңғартады», дейді тәртіп сақшысы.

Синтетикалық есірткі сергелдеңі

Елена Ваганованың айтуынша, кейін­гі жылдары синтетикалық есірткінің көптеген түр­інің пайда болуы жағдайды тым ушықтырып жіберген. Бұрын нашақорлар тұтынатын шөп түріндегі есірткі заттарын өсіру мен дайындау көп уақытты және күтімді қажет етсе, «синтетика» өте арзан жолмен әрі жылдам жасалуымен ерекшеленеді. Сондай-ақ оны дайындауға арналған компоненттерді заңды түрде сатып алу мүмкіндіктерінің болуы синтетикалық есірткілердің тіпті жасөспірімдер үшін де қолжетімділігін арттырған.

Мамандар ресми статистика бойынша елімізде есірткі тұтынушылар саны жыл­­­дан-жылға азайып келе жатқанына қара­мас­тан, синтетикалық есірткіге тәуел­ділер қатары керісінше көбейгенін айтып дабыл қағып отыр. Синтетикалық есірткі неме­се психотропты заттар, әсіресе жастар арасында көп қолданылады. Біріншіден, ол заттарды алу үшін арнайы «нүктелерге» барып жүрмей, интернет арқылы қол жеткізу мүмкіндігі, екіншіден, бірден «баурап» алатын қасиеті өзіне тәуелді жастардың тым көбеюіне әкеп соқтырып жатыр. Мәселен, өткен жылы тіпті танымал «Mad Men» тобы жігіттерінің синте­тика­лық есірткі жасап сатқаны үшін ұсталып, сотталуы бұл пәлекеттің бет алысы қандай қорқынышты екенін аңғартса керек.

«Жасырып кетуші» баланы қалай білеміз?

Полиция полковнигі Елена Вагано­ваның айтуынша, кейінгі жылдары есірткі бизнесіне байланысты «жасырып кетуші» деген жаңа «қызмет» түрі пайда болды. Бұл қызметті көбіне-көп жасөспірімдер атқа­рады. Ол қандай жұмыс? Интернеттегі сауда нүктелері арқылы тұтынушы есірткі сатып алғаннан кейін оны «жасырып кетушілер» адам көзі түсе бермейтін бір орынға жасырады да, мекенжайды және сол орынның фотосуретін тапсырыс қабыл­даушыға жібереді. Ол өз кезегінде тұты­нушыға береді. Осылайша, сатушы мен тұ­тынушы арасында тікелей қарым-қаты­нас­сыз-ақ сауда-саттық байланысы жүреді.

– Баланың «жасырып кетуші» болып жұмыс істей бастағанын, ең алдымен, ата-анасы байқап аңғаруы керек. Оның бірнеше белгісі болуы мүмкін. Мәселен, балада артық ақшаның пайда болуы. Сондай-ақ оның мектепке уақытынан ертерек кетуі және сабақтан кейін кеш қайтуы. «Жасырып кетушінің» телефо­нын қарау керек. Онда қаланың түрлі орнының суреттері көп болса, бұл да оның есірткі тасымалдаушысы екенінің белгісі, – дейді тәртіп сақшысы.

Мамандар «жасырып кетуші» болып істейтін бала ерте ме, кеш пе бір күні өзі де нашақорға айналады деген пікірде. Өйткені тапсырыс берушілер алдымен оған қызметі үшін ақша төлесе, кейін еңбегін есірткі дозасымен төлей бастайды. «Осыны сатып, өзің ақшаға айналдырасың. Қаншаға сатам десең, өзің білесің» дейді. Яғни жасөспірім осы сәттен бастап тек «жасырып кетуші» ғана емес, таратушыға да айналады. Ал қолына есірткі заты түскен соң жасөспірім оның дәмін көруі әбден мүмкін. Синтетикалық есірт­кі шөп түріндегі есірткіге қарағанда адам­ды тез баурайтынын ескерсек, бір рет болсын оның дәмін татқан адам сол сәт­тен-ақ тәуелділікке шалдығуы ғажап емес.

Жасөспірімдер «жасырып кетуші» болуға неліктен асық? Әрине, ең бірінші себеп – оның ақшасы. Полиция полковнигі Елена Ваганованың айтуынша, оларға аптасына осы қызметі үшін 250-300 мың теңгеге дейін төленеді екен. Әлбетте бала түгілі, үлкен адамдар үшін де қомақты табыс. Сондықтан ақшаға құныққан жасөспірімдер «құрыққа» жылдам түседі.

Қандай жаза қарастырылған?

Полиция полковнигі Елена Ваганова ел тұрғындарының көбі есірткіні тарату қылмысының жауапкершілігі өте ауыр екенін біле бермейтінін айтады. Бұл – ауыр­лығы жағынан мемлекетке қарсы опа­сыз­дық жасаудан кейін тұрған қыл­мыс. Өйткені есірткі қылмысы үшін адам өмір бойына бас бостандығынан айыруға дейін­гі жазаға тартылуы мүмкін. Есірткі тарату – адам өлтіруден де ауыр қылмыс.

– Біз көптеген мекемеде, соның ішінде оқу орындарында есірткі қылмысының алдын алуға бағытталған кездесулер мен дәрістер өткіземіз. Сонда бұл қылмыс үшін өмір бойына бас бостандығынан айыру жазасы кесілуі мүмкін екенін еске салғанда, көп адам мұны алғаш естігендерін айтып, таңданып жатады. Ал жасөспірімдер есірткі жасырып кетуді кейде тіпті қылмыс деп те санамайды, – дейді тәртіп сақшысы.

Елімізде есірткі қылмысы үшін қыл­мыс­тық жауапкершілік 16 жастан, ал есірткі сатқаны үшін 14 жастан басталады. Яғни кәмелет жасқа толмаған 14-15-тегі жасөспірімдер де жаза арқалап, 10-15 жыл өмірін темір тордың арғы жағында өткізуі мүмкін. Қылмыстық кодекстің 297 және 299-1 баптарында оларға қандай жаза тағайындалатыны туралы егжей-тегжей жазылған.

– Есірткіге қарсы күрес – ішкі істер органдарының басты міндеттерінің бірі. Жылына біздің қызметкерлер 10 мыңдай алдын алу іс-шараларын өткізеді. Оның ішінде оқу орындарында дәріс оқу, ата-аналармен кездесу, т.б. бар. Біз жас­тар­ға есірткіні жасырып кету, тарату, есірт­кі сайттарын жүргізу, көшеге есірткі жарнамаларын жапсыру немесе граффити салу секілді құқық бұзушылықтардың жауапкершілігін түсіндіреміз. Дегенмен тек ішкі істер органдары қызметкерлерінің іс-әрекетімен ғана бұл кеселді тоқтату мүмкін емес. Оған қоғам түгел атсалысуы керек, – дейді Ішкі істер министрлігінің өкілі.