Қазақстанда «АрселорМиттал» шахтасындағы өрт салдарынан 45 адам қаза тапқан соң, жексенбі күні ұлттық аза тұтылды. Бұл – Орталық Азиядағы елдің тарихындағы ең ауыр апат.
Қарағанды облысындағы Костенко шахтасындағы апат салдарынан көптеген адам қаза тауып, жаһандық компанияның жергілікті филиалын мемлекет меншігіне алуға итермелеп отыр.
«Сағат 15:00-дегі жағдай бойынша 42 адамның мәйіті табылды», деп хабарлады Қазақстанның төтенше жағдайлар қызметі әлеуметтік желіде. «Төрт кеншіні іздеу жалғасып жатыр». Кейінірек билік өкілдері тағы үш адамның мәйіті табылып, құтқарушылар жоғалған соңғы кеншіні іздеп жатқанын хабарлағанымен, оны тірі табудан үміт аз сияқты.
Құтқарушылар бұған дейін желдетудің жоқтығы мен сенбі күнгі жарылыс күші 2 шақырымға (1,2 миль) тарағандықтан, қалған кеншілерді тірі табу мүмкіндігі «өте төмен» деп ескерткен болатын.
Бұған дейін Қазақстанда көп адамның өмірін қиған апат 2006 жылы «ArcelorMittal» компаниясының басқа учаскесінде болған еді. Сол кезде 41 кенші қаза тапты. Биылғы оқиғадан екі ай бұрын басқа шахтада бес кеншінің өмірі қиылды.
«Әрбір кенші – батыр, өйткені ол төмен түскенде қайтып келетінін немесе келмейтінін білмейді», дейді бұрынғы кенші Сергей Глазков.
Көптеген адам компанияның қауіпсіздікке салғырт қарауына байланысты оны мемлекет меншігіне алу қадамын құптады. 42 жастағы сатушы Данияр Мұстафин «қазіргі иелеріне материалдық өтемақы төлемей, толықтай мемлекет меншігіне өтуді» қолдайтынын айтты.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев компаниямен ынтымақтастықты тоқтатуға бұйрық берді. Тоқаев шахтада қаза тапқандардың туыстарымен сөйлеген сөзінде «ArcelorMittal» компаниясын «үкіметпен ынтымақтастық тұрғысынан Қазақстан тарихындағы ең нашар кәсіпорын» деп атады.
«Қазақстан үкіметі мен металлургиялық алпауыт фирманың меншік құқығын Қазақстан Республикасының пайдасына беру туралы алдын ала келісімге келді», деді Премьер-министр Әлихан Смайылов.
«ArcelorMittal» екі тараптың Қазақстан Республикасына меншік құқығын беру жөнінде алдын ала келісімге қол қойғанын растайды», деп мәлімдеді компания өкілдері. Сондай-ақ осы транзакцияны мүмкіндігінше тезірек аяқтауға жауапкершілік алатынын хабарлады.
Жексенбі күні Қ.Тоқаев жариялаған Жалпыұлттық аза тұту күніне байланысты тулар төмен түсірілді. 1991 жылы кеңес одағы ыдырағаннан бері Қазақстанда 200-ге жуық кенші қаза тапты. Олардың басым көпшілігі «ArcelorMittal» учаскелерінде опат болды. Компания өкілдерінің айтуынша, өрт басталған кезде шахтада 252 адам жұмыс істеп жатқан.
Қарағандыдағы аурухананың сыртында жарылыстан аман қалғандардың туыстары құдайға шүкіршілік айтып жатыр. «Оны қорғаушы періштесі құтқарды. Ол тірі». «Оның екі қабырғасы соққыдан сәл үзіліп кетіпті, орнына қою үшін операция жасалды», дейді жарақат алған кеншінің ағасы Николай Бралин.
Жергілікті саясаткерлер де компанияны дереу мемлекет меншігіне алуды талап етті. «Компания адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз етпегендіктен сот алдында жауап беруі керек», дейді жергілікті депутат Құдайберген Бексұлтанов. «Мемлекет мұны қазір өз мойнына алуға тиіс».
«ArcelorMittal» компаниясының 1995 жылы Қазақстанға келуі бастапқыда коммунизмнен құтылған экономиканы құлдыраудан құтқаратын үміт шамы ретінде қарастырылды. Бірақ инвестицияның жетпеуі және қауіпсіздік стандарттарының сәйкес келмеуін билік бірнеше рет сынға алған. Ал кәсіподақтар мемлекеттік бақылауды күшейтуді талап етті. Үндістандық кәсіпкер Лакшми Миттал басқаратын топтың бұрынғы кеңестік республиканың орталығында 15 зауыты мен шахтасы бар.