Ел тарихы мен дамуында жаңа бір бетті ашып берген кезектен тыс Президент сайлауының өткеніне бір жыл болды. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2022 жылдың 1 қыркүйегінде Қазақстан халқына арнаған кезекті Жолдауында қазіргі геосаяси жағдайда мемлекеттілікті нығайтып, реформалар мен жаңару бағдарын нық ұстану қажеттігін алға тарта келіп, президенттік мерзімнің санын бір мерзімге дейін қысқартуды және президенттік мерзімін бес жылдан жеті жылға дейін ұлғайтуды ұсынды. 2022 жылғы 20 қарашада өткен Президент сайлауы еліміздің алдағы 7 жылдағы саяси даму бағытын айқындап берді. Мемлекет басшысы атап өткендей, бұл сайлау «барлық саяси жүйенің түбегейлі жаңғыруына әкелетін сайлау циклін бастады».
Халқымыз жалпыұлттық референдумда саяси жаңғыру бағдарын қолдады. Конституциялық реформа Әділетті Қазақстанды құру жолындағы аса маңызды қадам болды. Бұл өзгерістердің бірінші кезеңі 2021 жылы басталса, екінші кезеңі 2022 жылы енгізілді. Үшінші кезеңі, Президенттің сайлауалды бағдарламасымен үндесе отырып, 2023 жылдың қаңтарында күшіне енді.
Президент сайлауы елдің барлық саяси жүйесін жандандырып, мемлекеттің күш-қуатын әлеуметтік-экономикалық бағыт-бағдарын жаңартуға жұмылдыруға ықпал етті. Осының нәтижесінде, Қасым-Жомарт Кемелұлы 81,31% дауыс жинап, қайта сайланды. Ұлықтау рәсімі 26 қараша күні өтті.
Сайлау қорытындысы ел тұрғындарының басым көпшілігі Мемлекет басшысының саясат пен экономиканы реформалау курсын қолдайтынын көрсетті. Әділетті Қазақстанды құру тиімді мемлекеттік үлгіні қалыптастырудың негізгі идеологиясы мен тұжырымдамалық негізіне айналды. Халық сенімінің жаңа мандаты Мемлекет басшысына ұлттық дамудың стратегиялық міндеттерін оралымды шешуге қажет тың мүмкіндіктер берді.
Қ.Тоқаевтың «Әділетті Қазақстан: бәріміз және әрқайсысымыз үшін. Қазір және әрдайым» сайлауалды бағдарламасы әділ мемлекет, әділ экономика және әділ қоғам сынды үш қағидаға негізделді. Бағдарлама саяси реформалар мен мемлекет қызметінің барлық маңызды бағытын қамтыды. Әр бөлімде әрбір аспектінің маңыздылығын көрсететін тезистер түзілді. Көптеген тармақ бұрын жарияланған бастамаларды біріктіріп, оларды жүзеге асыру жолдарын ашық сипаттады.
Сайлаудан кейін Президенттің сайлауалды бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспарын бекіткен арнайы Жарлығы шықты. Жоспарда сайлауалды штабқа үгіт науқаны кезінде азаматтардан келіп түскен ұсыныстар да жан-жақты қамтылды. Бағдарламаны сапалы орындау үшін Жол картасы әзірленді. Оған 117 тармақ енді, түрлі бағыт бойынша жауапты мемлекеттік органдар мен тапсырмаларды орындаудың нақты мерзімдері көрсетілді. Жол картасының әрбір тармағы бойынша мониторинг нақты уақыт режімінде интерактивті онлайн-дашборд арқылы жүргізілетін болды. Яғни бұрнағы қағаз есептер, анықтамалар мен таныстырылымдар алынып тасталды.
Содан беріде арада өткен бір жылға жуық уақыт ішінде аса маңызды, ауқымды іс-шаралар қауырт қолға алынып, табандылықпен, тиянақты атқарылды. Конституциялық реформа арқылы бүкіл жүйені өзгертетін батыл қадамдар жасалды. Президент сайлауынан кейін биыл наурыз айында Парламент сайлауы да ұйымдастырылып, науқан шынайы бәсеке жағдайында ашық өтті. Парламенттің құзыреті мен қызметі қайта қаралды. Депутаттардың рөлі едәуір күшейді. Конституциялық сот құрылды. Бүкіл сот жүйесіне түбегейлі реформа жасау басталды. Адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғауға қатысты іс-шаралар жаңаша сипат алды. Азаматтардың саяси өмірге емін-еркін араласуына кең жол ашылды. Реформалардың барлығы «Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет» қағидасына негізделді. Бұл қағида – мемлекетіміздің қазіргі таңдағы басты ұстанымы.
Жалпы, референдумды қосқанда, кейінгі бір жылдан астам уақыттың ішінде елімізде өте маңызды 5 саяси науқан сәтімен өтті. Оның барлығы әлемнің түкпір-түкпірінде түрлі қақтығыс белең алып, шиеленістер ширығып тұрған аса күрделі кезеңге тұспа-тұс келді. Соған қарамастан, саяси, әлеуметтік-экономикалық даму мақсатындағы бапталған бағдарламалардың, ежелден еншіміз болып келе жатқан ішкі ынтымақ пен сыртқы ықпалдастықтың арқасында осы қысқа мерзімде едәуір жетістіктерге қол жеткізіп үлгердік. Ең бастысы, еліміздің жаңарып, жаңғыра бастағанына қалың бұқараның көзі жете түсті.
Мемлекет басшысының сайлауалды бағдарламасында, сондай-ақ жыл сайынғы Жолдауларында айшықталған мақсат-міндеттердің бірқатарының орындалу барысын нақтылы дерек-дәйектерге сүйене отырып саралап көрелік. Жаңа реформалар, ең алдымен, адамға, оның ішінде еңбек адамына баса көңіл бөліп, іс басындағы әрбір азаматты, шаруасын дөңгелетіп, шағын және орта бизнес саласын дамытуға үлес қосып жүрген әрбір кәсіпкерді жан-жақты қолдауға, әрбір мұқтаж отандасымызды әлеуметтік қорғауды күшейтуге бағытталған. Айталық, Президенттің сайлауалды бағдарламасы аясында, ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерді жан-жақты қолдау, ауыл тұрғындарын аграрлық бизнеске барынша тарту, азық-түлік қауіпсіздігі және азаматтардың өмір сүру сапасын жақсартуға байланысты мәселелерді шешу мақсатында жобаланып, қалыпты жүзеге асырылып жатқан «Ауыл аманаты» мемлекеттік бағдарламасына бүгінде барша бұқара мүдделілік танытып отыр. Жобаның басты мақсаты – ауылды жерлердегі халықтың табысын арттыру. Көптеген кәсіпкер, фермер қолдау болса, ауыл-аумақта өз ісін бастауға немесе осыған дейін шұғылданып келген шағын кәсіптерінің аясын кеңейтіп, талапқа сай дамыта алатынына бек сенімді.
Сондай-ақ аталған бағдарламаға еншілес «Жер аманаты» жобасы да жүйелі жүзеге асырылып жатыр. Бағдарлама аясында игерусіз жатқан жерлер мемлекет меншігіне қайтарылатын болады. «Жер аманаты» комиссиясы Мемлекет басшысының ірі жер иелерін сынауынан кейін құрылған еді. Комиссия қараусыз және пайдаланылмай жатқан жерлерді мемлекет иелігіне қайтарумен шұғылданады. Айта кеткен жөн, бүгінде пайдаланылмай жатқан 5,2 млн гектардан астам жер мемлекет меншігіне қайтарылды. Комиссияның бастамасымен Ауыл шаруашылығы министрлігі өзге де мемлекеттік органдармен бірлесе отырып, қайтарылған жерлердің интерактивті картасын әзірледі. Жер дегеніміз – ұқсата білгенге ырыс-береке, табыс көзі. Кейінгі жылдары ауыл шаруашылығы алқаптарының апшысы қуырылып, жер танаптары жадап-жүдеп, жайылымдық жерлердің тарылып бара жатқаны жөнінде жиі айтылып, жазылып жүр. «Жер – елге аманат, ел – ерге аманат» деген қанатты қағида бар. Сол тұрғыда «Жер аманаты» комиссиясының жұмысы алдағы уақытта да жүйелі түрде жалғаса бермек.
Жер және оның қойнауы, басқа да табиғи ресурстар халыққа тиесілі. Халық атынан меншік құқығын мемлекет жүзеге асырады. Жері байдың – елі бай. Сондықтан да оның игілігін халық көруге тиіс. Жер аманатының жалғасындай, еліміздің кен орындарына жүргізілген тексеру жұмыстарының қорытындысы да көңіл қуантады. Мәселен, кейінгі кезеңде түрлі заң бұзушылықтарға байланысты қатты пайдалы қазбаларды игеруге берілген 200-ден астам келісімшарт пен лицензия қайтарып алынды.
Қалың бұқараны қатты алаңдататын, қашанда назардағы бір мәселе – көлік инфрақұрылымының дамуы. Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша Үкімет еліміздің көлік-логистикалық әлеуетін дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекітті. Сондай-ақ транзиттік әлеуетті арттыру үшін вагон паркі тапшылығына қатысты мәселе де біртіндеп шешімін тауып келеді. «Stadler», «Alstom» және «Wabtec» компанияларының қатысуымен отандық зауыттарда вагон және локомотив өндірісі басталды.
Президенттің 2029 жылға дейінгі сайлауалды бағдарламасын іске асыру аясында халықаралық автомобиль дәліздерін дамыту, соның ішінде республикалық маңызы бар 8 мың шақырым автожол салу және қайта жөндеу жұмыстары қолға алынып, жүргізіліп жатыр. Азаматтық авиация саласында да тұрақты өсім байқалады. Өткен жылы ел көлеміндегі авиакомпаниялар 11 миллионға жуық жолаушы тасымалдады. «Ашық аспан» режімі енгізілді. Ұшу географиясы кеңейіп келеді. 2025 жылға дейін Токио, Сингапур, Шанхай және Нью-Йорк бағыттарына рейстер ашылады деп жоспарланып отыр.
Экономика мен өндірістің жауынгер саласы – шағын және орта бизнесті дамыту, шикізат секторына, тау-кен өнеркәсібі мен геологиялық барлау салаларына инвестиция тарту жұмыстары күш алып келеді. Кәсіпкерлік, бизнестегі бюрократиялық кедергілер де жіті анықталып, жойылып жатыр. Сонымен қатар жол бойындағы, сондай-ақ әлеуметтік, инженерлік және коммуналдық инфрақұрылымдарды жаңғыртуға ерекше назар аударылып, өндірістегі отандық үлесті арттыру жұмысы жаңаша қарқын алды.
Сайлауалды бағдарламаны орындау аясында атқарылып жатқан тұрғындарды әлеуметтік қамсыздандыру шаралары да қомақты. Көпбалалы аналарға берілетін жәрдемақы көлемі ұлғайды. Жыл сайын мұғалімдер мен медицина қызметкерлерінің жалақысы, студенттердің жәрдемақысы өсіп келеді.
Әлеуметтану саласындағы зерттеулер нәтижелері көрсеткендей, тұрғындардың басым бөлігі Қ.Тоқаевтың сайлауалды бағдарламасы, Жолдауларында айшықталған барлық тезисінің іс жүзінде орындалуын күтеді. Мемлекет басшысына көрсетілген сенім, түптеп келгенде – сайлау нәтижелерін заңдастырудың, реформаларды табысты жүзеге асырудың және қойылған мақсаттарға қол жеткізудің маңызды факторы. Сол тұрғыда сайлауалды тұғырнаманың әрбір тезисі республикалық жобаларға, жол карталарына және салалық министрліктер мен басқа да мемлекеттік органдардың жұмыс жоспарларына енгізіле отырып, мақсатты индикаторы бар нақты нұсқаулықтарда рәсімделетін болады. Біз бүгін тұғырнаманың халықтың күнделікті тұрмыс-тіршілігіне тікелей қатысы бар бірқатар тармағының орындалу барысын ғана аз-кем сөз еттік. Ал жоғарыда аталған 117 тармақтың әрқайсысы бойынша жоспарланған іс-шараның аяқталу нысаны, жауапты орындаушылары, орындалу мерзімі нақтылы белгіленген, тиісті орындардың, мекеме-ұйымдардың, кәсіпорындардың тұрақты бақылауында. Осы орайда бағдарламаның атқарылғаннан гөрі, атқарылар іс-шаралары әлдеқайда көп, тіпті ұлан-асыр.
Демек алдағы алты жыл айқын, ашық, қолайлы, нәтижелі, халықтық жоба, жоспарлардың орындалу кезеңі, тың идеялар мен жасампаз жаңалықтардың жылнамасы болмақ. Баршамыз үшін бүгінгі таңдағы басты мұрат, баталы тірлік – Отанымызға, ошағымызға ырыс-құт, игілік болып даритын адал еңбек. Осыны жете ұғынған Мемлекет басшысы ел басқарудың демократиялық дәстүрлеріне жүгіне отырып, реформаны ойдағыдай өрге бастыру үшін қалың бұқара мен әрбір азаматты ортақ іске жаппай жұмылуға шақыратын саяси бастамаларды дер кезінде көтеріп отыр. Бұл біздің конституциялық құрылысымызға деген сенімімізді нығайтады. Келешекке деген үмітімізді ұлғайтады. Біздің тәубеміз бен тобамыз – табиғи байлығымыздың молдығы мен саяси-әлеуметтік ахуалымыздың саламаттығы. Осы тұрғыда бүгінгі сөзді де Мемлекет басшысының толғамымен түйіндегіміз келеді: «Еліміздің мақсаты айқын, бұл – Әділетті Қазақстанды құру. Мұның бәрі бір күнде жасалатын шаруа емес. Баршамыз табанды, еңбекқор, білікті, ұқыпты, тәртіпті болуымыз керек. Ең алдымен, отаншыл болуымыз қажет. Ұлттың және мемлекеттің мүддесі бәрінен биік тұруға тиіс. Елімізді өркендету үшін еңбек ету – баршамыздың азаматтық борышымыз. Ендеше, Отан алдындағы осы перзенттік парызымызға әрдайым адал болайық».