Бабалар үні қайта жаңғырды

Расында да, кеш мүлдем өзге­ше сипатта ұйымдастырылған. Қанша уақыт өтсе де, халық әуе­нін сүйетіндер азаймайды. Клас­сикалық музыканың да талғам­паз тыңдарман үшін өз орны бар.

Кеште Turan этнофольк­лор­лық ансамблі «Ортеке», «Қазақ елі» сынды көпшіліктің көңілі­нен орын алған шығармалармен қатар, Ақтоты Райымқұлова­ның «Шабыт», «Толғау» күйле­рін, «Ұлы Тұран – мәңгілік» (сөзі – Бақыт Беделхан), «Ер Тұран» (Исраил Сапарбай) сынды жанға рух сыйлайтын туындыларды орындап шықты. Халықара­лық байқаулардың жеңімпаздары – Расул Жармағамбетов пен Наз­ерке Абралы классикалық музы­камен кештің шырайын кел­тіре түсті. «Русалка», «Джу­дит­та», «Весела я вдова» секілді ха­лыққа танымал операдан үзін­ділер шырқалып, Ахмет Жұба­новтың «Ариясы» мен Абай Құ­нанбаевтың «Айттым сәлем, Қаламқасы» жүректі тербетті.

Концерттің шарықтау шегі – этнофольклорлық және клас­си­калық, заманауи әуеннің тоғы­суы. Венециядағы Базилика ди Сан-Марко кітапханасынан табыл­ған қыпшақ тіліндегі дұғалар, баба­лар ұраны жазылған көне қолжаз­ба – «Кодекс Куманикус» кіта­бы. Осы кітаптағы құпия ноталарды композитор Ақтоты Райымқұлова мен түркітанушы, ғалым Александр Гарковец бірлесе зерттеп, бағзы заманнан жеткен бабалар үнін қайта жаңғыртты. Қыпшақ ұраны алдымен Еуропа сахнасында орын­далғандықтан, композитор шы­ғармаға «Reminiscens beati sanguinis» («Қыпшақ ұраны») деген атау берген көрінеді. Туындыны Turan этнофольк­лорлық ансамблі, Эльдар Айт­беков (виолончель), Ақтоты Райым­құлова (фортепиано), Дина Мир­манова (фортепиано), солис­тер – Назерке Абралы, Рүстем Жармағамбетов сынды майталмандар бастаған шығармашылық ұжым жоғары деңгейде орындап шықты.

Концерттен кейін А.Райым­құ­лованы Халықаралық түр­кі мәдениеті мен мұрасы қоры­ның президенті болып тағайын­да­луы­мен құттықтап, Алматы кешінде алғаш рет орындалған туын­дыларына қатысты аз-кем сөзге тарт­тық.

– Әлемнің, жер шарының кіш­кентай екенін сезіп тұрмыз. Жал­пы, бүкіл адамзаттың ойы – бей­біт өмір сүруді, тыныштықты аңсау. Сондықтан да шығармамыздың атын «Crossroads» деп қойдық. Музыкалық тіліміз арқылы адам­заттың ортақ ойын, ғаламдағы түрлі қақтығыс-қиындықты, ха­лық зарын да қобыз бен виолон­чель үнімен тыңдарман жүре­гі­не жеткізуге тырыстық. Туынды алдымен Еуропа сахнала­рын­да орындалғандықтан, атын көп­шілікке түсінікті етіп қоюды жөн санадық, – дейді А.Райымқұлова.

Композитордың айтуынша, XII-XIII ғасырда ежелгі қып­шақ тілінде жазылған ұран кү­ні бүгінге дейін әртүрлі нұс­қа­да, симфониялық оркестрде де, фольклорлық ансамбльде де орындалған. Ал мұндай шығар­машылық эксперимент алғашқы жобалардың бірі саналады.

Ақтоты Райымқұлова 2014 жылы бұл шығарманы атақты пиа­нист Марта Аргерихтің халық­аралық музыка фестиваліне арнап жазған. Ол кезде еуро­палық аспаптарға басым көңіл бөлген екен. Дегенмен де халық күйін, қазақтың ұлттық өнерін дәріптеп көрсеткендіктен, ше­тел­дік жұртшылық аса қызы­ғу­шылықпен, ыстық ықыласпен қабылдады. Бұл жолы композитор Turan этнофольклорлық ансамблін басты орынға шыға­рып, виолончель мен фортепиано аспабын ғана қосқан.

– Біз жаңа құраммен, жаңа бағытта өңдеп шығардық. Бір ерекшелігі, шығарма көне қып­шақ тілінде жазылғанымен, жеткі­зер ойы бүгінгінің аңсау-тілегі­мен астасып, үндесіп жатыр. Ел тілегі бейбітшілік пен ауызбірлік­ке шақыруымен құнды, мұндай шығарманы орындау парызы­мыз деп білемін. Ұлттық өнер­дің түбіне жете алмайсың, ал­да да түрлі шығармашылық тәжі­рибе жасамақ ниеттеміз, – дейді өнер иесі.

Виолончель мен қобыздың үні кезек-кезек естілген тұс­та екі көкжалдың тістесіп айқасқа­нындай, денеңді дір еткізетін, айтып жеткізе алмас сезімде бола­сың. Қыпшақ ұранын зер сала тыңдасаңыз, екі жыртқыштың емес, жақсылық пен жаман­дық атаулының күресі, мейірім мен жауыздықтың айқасы екенін аңға­расыз...

Айсұлу СЪЕЗХАН,

«Egemen Qazaqstan» газетінің штаттан

тыс тілшісі

АЛМАТЫ