Қитұрқы қаржы пирамидалары

Алаяқтар кейбір белгілі адамдардың бейнесін монитордан көрсетіп, ауыздарын жыбырлатып қояды да өздері немесе жасанды интеллект солар болып сөйлеп, кейде тіпті дауыстарын да келтіріп, «қаржылық керемет жо­баға қатыссаңдар, ақшаға қарық бола­сыңдар» дегенді жарнамалап жатады. Қазір халық даналығына құлақ аспайтын ұрпақ өсіп келеді. Егер халық да­на­лығына құлақ асқандар болса, «бұл не деген батпан құйрық, тектен тегін жатқан құйрық» дегенді еске алып, оңай олжаның тегін болмасын түсінер еді.

Президент мемлекеттің экономи­калық қауіпсіздігіне қауіп төндіретін, халықтың әл-ауқатына нұқсан келті­ретін қаржы пирамидаларын жою мін­детін қойды. Қаржы мониторингі агенттігі алаяқтарды анықтау, жолын кесу және алдын алу бойынша тұрақты негізде жұмыс жүргізіп келеді. Агенттік таратқан ресми дерекке сүйенсек, 2022 жылы пирамидалардың саны 7-ден 29-ға дейін өскен, ал адамдар керемет табыс ұсынатын және өз жинақтарын жаңа схемаларға салатын алаяқтарға сенуді әлі де жалғастырып келеді. Қазір еліміздегі қаржы пирамидаларының құрбандары негізінен 31-ден 60 жасқа дейінгі халық болып отыр. Бұлардың 74 пайызының жұмысы бар, ал 62 пайызы жоғары білімді.

Қаржы пирамидаларының белгі­ле­рі бар 6,5 мың сайт пен шот анықта­лып, биыл олардың 4 мыңнан аста­мы бұғатталған. Салыстыру үшін айтар бол­сақ, 2020 жылы тек 600-ге жуық сайт пен есептік жазба бұғатталған еді.

Солтүстік Қазақстан облысы бойынша Экономикалық тергеп-тексеру департаменті Тергеу басқармасы­ның басшысы Ержан Өмірбековтің айтуынша, қазіргі таңда өңірде қолға алынған «Тоқта, пирамида!» шарасы аясында халықтың қаржылық сауатын арттыру үшін ақпараттық-түсіндіру жұмыстары мен сабақтар белсенді жүр­гізіліп келеді. Алайда өкінішке қарай күмәнді операцияларға ақша сала­тын азаматтардың саны жылдан-жылға артып келеді. «Мысалы, биыл департамент «Hermes Ltd» пирамидасының құрылымдық бөлімшесіне қатысты қылмыстық істі аяқтап, сот үкім шы­ғарды. Бұл пирамидаға 15 салымшы тар­тылып, олар 15 млн 600 мың тең­ге қаражатын салған. Сондай-ақ «Chia Tai-Tianqing Pharmaceutical» қар­жы пирамидасын құру және басқару фактісі бойынша сотқа дейінгі тергеу басталды. 2023 жылғы қаңтар мен сәуір аралығында облыс аумағында «Сhia Tai-Tianqing» инвестициялық компаниясының ұйымдастырушыла­ры әлеуметтік желілер арқылы аза­мат­тардың қаражатын заңсыз тарт­­қан. Тергеп-тексеру барысында облыс аумағында пирамида 27 қатысушыны алдап-сулап, олардың 22 млн 700 мың теңгеден астам ақшасын қолдарына түсірген.

Сондай-ақ «Qnet» қаржы пирами­да­сының өңірлік бөлімшесі бойынша қылмыстық іс тергеліп жатыр. Қыл­мыстық істің қатысушылары Малай­зияда тіркелген «Qnet» халықаралық компаниясы өнімдерінің интернет-сау­дасы аясында әрекет еткен. Өздеріне тіркелу үшін олар азаматтардан 600-ден 800 мыңға дейін ақша тартып отыр­ған. Сосын оларды «Компанияның тәуел­сіз тіркелушісі» деп тіркеп, Малайзия­­ға сая­хат жасайтын карта беріп жарыл­қаған. Онымен қоймай кеңсені жал­дау­ға 40 мың теңгеден төлеуді талап еткен. Қазір осы алаяқтарға алданған 73 адам белгілі болып отыр. Олар өздерінің 82 млн теңгесінен айырылған.

Алаяқтар көбіне өз қызметін инвес­тициялық кәсіпорын ретінде көрсетеді. Соның ішінде «ІТ компания», «интернет-компания», «инновациялық жоба» деген сияқты тартымды атаулар­ды қолданады. Алдаудың тағы бір құйтұрқы әдісі – салымшыларға «кіріс компаниялардың» акциялары мен облигацияларын сатып алуды ұсыну. Тіпті құрылысқа, криптовалютаға ақша салынатынын жеткізеді. Іс жүзінде алаяқ­тар ешқандай экономикалық қызмет жүр­гізбейді, ал төлемдер негізінен жаңадан тартылған қатысушылардың қаражаты есебінен жүзеге асырылады. Ал түпкі қорытындысында пайданы тек қаржы пирамидаларындағы қылмыстық схемаларды ұйымдастырушылардан басқа ешкім көрмейді.

Шараларды қабылдау уақтылы ­мақ­са­тында Қаржы мониторингі ­агент­тігі Telegram мессенджерінде «@baiq­apiramidabot» ботын әзірледі. Бұл ақ­парат көзі отандастарымыз­ға қар­­­жы пирамидаларына тарта­тын алаяқ­­тардың әрекеттерінен өздерін қор­ғау­ға көмектеседі. Енді азаматтар сайт­тар мен әлеуметтік желілерде жы­мыс­қы компаниялардың дерегін өз бе­тін­ше ­тексере алады. Ол үшін «қыз­мет көрсетпек болған» компания сай­ты­ның сілтемесін Инстаграмның бе­тіне, ­«ВКон­такте» тобы­на немесе Телеграм-ка­налға салса жет­кілікті. Олар бұл ком­па­нияның қар­жылық пирамида екенін көрсетіп, дереу хабарлама береді.

Сонымен қатар Қазақстан заңна­масында қаржы пирамидаларын жарнамалау және олардың қызметін жүзе­ге асыруға қылмыстық жауаптылық көз­делгенін айта кету керек. Құқықтық сауатты арттыруға бағытталған осындай бастамаларды әрбір азамат білуі керек. Әйтпесе аз ақша аз уақытта мол ақшаға айналады дегенге елеңдеушілер көбейіп барады.

Солтүстік Қазақстан облысы