Цифрлық даму министрі Бағдат Мусин интернет жылдамдығы бойынша Токионы басып оздық дегенде бәрі таңғалған еді. Себебі бізде интернетке қол жеткізе алмай отырған қаншама елді мекен бар. Тіпті қалалық жерлердің өзінде интернет дұрыс ұстамайды. Дегенмен мәселені шешуге қадамдар жасалып жатқанын жоққа шығармаймыз. Тек көптің қалауы –интернеттің игілігін ертерек көру. Ал шын мәнінде еліміз қай мемлекеттен озып, қайсысынан қалып келеді? Интернетіміз қай елден қымбат, қай елден арзан? Осы сұрақтарға жауап іздеп көрдік.
«Тариф жыл сайын қымбаттаса да, сапасы жақсармайды», деп шағымданатындар көп. Қазір жұмыстың көбі интернетке байланып тұрған соң тұтынушыға шарықтаған үстіне шарықтай беретін баға да бас ауру. Жауапты министрдің «Біздің елімізде тариф арзан» деген сөзінен кейін ұялы операторлар бағаны бірден көтеріп жіберген еді. Содан соң негізсіз көтерілген бағаға қатысты шағым да күрт көбейе түсті. Осыған байланысты Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі жыл соңында ұялы операторларды тергеп-тексеріп, өткен 2023 жылы тарифтік жоспарлар бойынша бағаның 7,7 пайыздан 57,3 пайызға дейін айтарлықтай өскенін растады.
Алайда бағаның көтерілгеніне қарамастан, әлемдік рейтингте интернеті ең арзан елдердің қатарында тұр екенбіз. «Cable.co.uk.» компаниясының зерттеуі бойынша еліміз кеңжолақты интернет желісі ең арзан мемлекеттердің арасында 2-орынды иеленген. Орташа есеппен бір айлық шығын 5,11 долларды құрайды.
Құны қаншаға өссе де, сатып алуға мәжбүр тұтынушылардың назы – интернеттің жылдамдығы. Олар ұялы операторлар бағасына сай қызмет көрсетпейді дейді. Ал «Қолжетімді интернет» ұлттық жобасына сәйкес 2027 жылға дейін еліміз толығымен 100 Мбит/с-дан кем емес жылдамдықтағы интернетпен қамтамасыз етіледі. Оны іске асыруға 1,5 трлн теңге қарастырылып отыр. Бірақ Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігіне жоспарды 2025 жылға дейін орындауды тапсырған. Өйткені ауылдарда жағдай мәз емес. 1 432 ауылға әлі мобильді интернет те қосылмаған.
«Speedtest Global Index» дерегі бойынша еліміз мобильді интернет жылдамдығы бойынша 67-орында (35,90 Мбит/с) болса, кеңжолақты интернет желісі жылдамдығы бойынша 99-орында (47,53 Мбит/с) тұр. Интернет жылдамдығы бойынша рейтинг деректерін салыстырып көрсек, көрші елдердің кейбірінің көші бізден кейін тұрғаны рас. Оның үстіне бағасы әлдеқайда қымбатырақ. Мысалы, Қырғызстан мобильді интернет жылдамдығы бойынша 89-орында (25,69 Мбит/с) болса, кеңжолақты интернет желісі жылдамдығы бойынша 91-орында (54,37 Мбит/с) тұр. Ондағы интернет жылдамдығы біздің елмен шамалас болғанымен, тариф құны екі есеге қымбат. Орташа есеппен бір айлық шығын 10,27 долларға тең. Ал интернеті арзан елдер рейтінгінде 11-орында тұр. Қырғызстанда да интернетке қол жеткізе алмай отырған ауыл-аймақтар бар. Олар 2024 жылға дейін 1 600 әлеуметтік маңызы бар нысанды және 213 елді мекенді интернетпен қамтамасыз етуді жоспарлап отыр. Айта кетейік, ондағы ең үлкен байланыс операторы – «Қырғызтелеком» компаниясы.
Өзбекстан мобильді интернет жылдамдығы бойынша 100-орында (23,69 Мбит/с) болса, кеңжолақты интернет желісі жылдамдығы бойынша 93-орында (54,12 Мбит/с) тұр. Орташа есеппен бір айлық шығын 15,48 долларды құрайды. Интернеті арзан елдер арасында 25-орында. «Цифрлы Өзбекстан-2030» бағдарламасы аясында интернетке қосылған елді мекендерді 78 пайыздан 95 пайызға дейін көтеру міндеті алға қойылған.
Ал Тәжікстан мобильді интернет жылдамдығы бойынша 138-орында (9,67 Мбит/с) болса, кеңжолақты интернет желісі жылдамдығы бойынша 136-орында (20,77 Мбит/с) тұр. Орташа есеппен бір айлық шығын 23,85 долларға тең. Ел президенті Эмомали Рахмон 2022 жылғы Жолдауында интернет жылдамдығын сынға алған болатын. Содан кейін байланыс операторлары интернет сапасын жақсартып, тариф құнын төмендетуге уәде берген.
Ал Түрікменстан мобильді интернет жылдамдығы бойынша 169-орында болса, кеңжолақты интернет желісі жылдамдығы бойынша 109-орында (8,68 Мбит/с) тұр. Орташа есеппен бір айлық шығын 45,80 долларды құрайды. Елде онлайн оқу, жұмыс істеу өте қиын. Сондай-ақ Youtube, Facebook, WhatsApp әлеуметтік желілеріне шектеу қойылған.
Ал Ресей мобильді интернет жылдамдығы бойынша 99-орында (20,04 Мбит/с) болса, кеңжолақты интернет желісі жылдамдығы бойынша 59-орында (81,95 Мбит/с) тұр. Орташа есеппен бір айлық шығын 8,07 долларға тең.
Ал Қытай интернеті ең жылдам елдердің ондығына кіреді. Онда 1 миллиардтан астам интернет пайдаланушы бар. Алайда байланыс желісі мемлекет тарапынан қатаң қадағаланады. YouTube, Facebook әлеуметтік желілері тек VPN арқылы қолжетімді. Олар мобильді интернет жылдамдығы бойынша 4-орында (164,14 Мбит/с) болса, кеңжолақты интернет желісі жылдамдығы бойынша 5-орында (230,39 Мбит/с) тұр. Орташа есеппен бір айлық шығын – 20,99 доллар.
Жапонияда интернет бізден 8 есе қымбат. Бірақ шын мәнінде біз Токионы басып оза қойған жоқпыз. Олар мобильді интернет жылдамдығы бойынша 53-орында (47,00 Мбит/с), кеңжолақты интернет желісі жылдамдығы бойынша 16-орында (170,29 Мбит/с) тұр. Орташа есеппен бір айлық шығын – 43,71 доллар. Сондай-ақ Жапонияда біздегідей емес елдің 90,22 пайызы интернет желісімен қамтамасыз етілген.
Ал Сингапур үкіметі жақында елдің 99 пайызы интернетпен қамтамасыз етілгенін мәлімдеді. Әрі бұл – кеңжолақты интернет желісі жылдамдығы бойынша 1-орында тұрған мемлекет (264,15 Мбит/с). Дегенмен жоғарыда атап өткен «Қолжетімді интернет» ұлттық жобасы жүйелі жүзеге асырылса, еліміз алдыңғы қатарға шығып, 100 пайыз жоғары жылдамдықтағы интернетпен қамтамасыз етілген мемлекет болудан үмітті.