Агросаладағы жасанды интеллект

Ғалымдар спутниктік түсірілімдерді агросалаға бейімдеу арқылы алқаптағы мәселелерді көрсететін әдіс ойлап тапқан. Мысалы, 1 мың гектарды диқан көзбен көре алмайды. Ал ғалымдар әдісі оның әрбір бұрышын анық көрсетіп береді. Мультиспектрлі дронды дәлдік үшін пайдаланады. Белгілі бір бұрыштан және биіктіктен суретке түсіреді. Ұшу кезінде олар өсімдіктердің даму динамикасын көре алады. Суреттер арқылы олар есептеу үдерісін жеңіл жүргізеді. Айталық, егер мәні -1 болса, онда бұл су. 0,3 – өсімдік әлсіз немесе ауру. Егер 0,6 болса – өсімдіктің денсаулығы қалыпты. Егер индекс 0,6-дан үлкен болса, онда өсімдік сау. Индекстер өсімдіктердің әлсіз дамуын көрсететін жерде агрономдар агрохимиялық талдау жүргізіп, бағалайды, тыңайтқыштар туралы кеңес айтады. Түсінікті болуы үшін айта кету керек, өсімдік индекстерін есептеу ­үлкен егістіктерге пайдалы. Ондай алқап­тарда фермер жүре алмайды, қиын­ға түседі. Ал дрон ұшып, ғалым­дарға есептеуге қажетті суреттерді жа­сайды. Деректер дереу сер­вер­ге жібері­ліп, онда бағ­дар­лама деректерді өң­дейді. Ал агроном фермерге қай бөлік­ке назар аудару ке­рек­тігі туралы кеңес береді.

– Жасанды интеллект әртүрлі технологиядан тұрады. Соны қазіргі уақытта ауыл шаруашылығына бейімдеп жа­тырмыз. Жасанды интеллекттің іші тұнып тұрған математика. Матема­тиканың формулаларын әрі қарай жұ­мыс істету үшін басқа технологиялар­ керек. Ауыл шаруашылығындағы тех­никалардың тозғаны аздай, біздегі технологиялар да ескірген. Сол себепті өнімділік төмен. Сондықтан да жасанды интеллектінің көмегімен ауыл ша­руа­шылығының өнімін арттыратын, фер­мерлерге қолғабыс болатын жоба жасап шығардық. Қазақстанның өз жұртын ғана емес, әлемнің көп бөлігін экологиялық таза тамақ өнімдерімен, азық-түлікпен қамту әлеуеті бар. Тек қолдағы техниканы жаңарту керек. Жасанды интеллектіге еліміздегі егістік аумақтары, топырақтың құнары туралы мәліметтерді енгізіп, онлайн режім­де спутник суреттерін сараптауға қол жеткізіп, тиімді механизмдерді анықтап отырмыз, – дейді жас ғалым Мәуліт Алмасбек.

Сәрсен Аманжолов атындағы Шы­ғыс Қазақстан университетінің ғалым­дары бұл жасампаз жобаға үлкен зерттеу арқылы келген. Цифрлық технология­лар мен өсімдік индекстерін есеп­теу фермерлерге егістіктегі әрбір тұқым, тыңайт­қыш және басқа да қажетті дүние­лердің мөлшерін дәлдікпен есептеуге жәрдемдеседі. Агросаладағы жасанды интеллект «Қай кезде егін егуге болады?», «Топырақ құнарын көтеру үшін қай аумаққа тыңайтқыш себу керек?» деген сұрақтарға жауап беріп, есебін тауып, диқандарға мағлұмат береді. Жоба жетекшісі Максим Сутуланың айтуынша, егіншіліктің барлық жүйесі­нің негізі олардың сипаттамалары бар алқаптардың нақты карталарын пай­да­лану. Яғни топырақтың химиялық құрамы мен ылғалдылық деңгейі, оның ішінде жер асты суларының тереңдігі, күн радиациясының мөлшері, жер бе­дері, басым желдер, жақын маңда маңыз­ды табиғи және басқа объектілердің бо­луы туралы мәліметтер керек. Орман­дар, су қоймалары, өнеркәсіптік кәсіп­­орын­дар, тұрғын үйлер, жолдар да назар­­­дан тыс қалмауы қажет. Жалпы, неғұр­­­лым көп дерек ескерілсе, болжалды модельдер дәлірек болады. Сол кезде өн­ді­ріс үдерісін сенімді түрде реттеуге болады.

– 2021 жылы біз сол кездегі Білім және ғылым министрлігінен «Нақ­ты егіншілік технологиялары негізін­де агротехнологиялық шешімдер қабыл­дау­ды қолдау әдістерін зерттеу және әзірлеу» тақырыбында ғылыми жобаны гранттық қаржыландыруға ие болдық. Іске асыру мерзімі үш жыл. Қазіргі уақытта біз Шығыс Қазақстан облысының тәжірибелік стансасымен жұмыс істейміз және арпа, соя және бидай дақылымен 27 гектар жер­ді зерттейміз. Жоба идеясы олардан қызу қолдау тапты, тиісінше біз күш бірік­тірдік, – дейді техникалық іске асы­рудың жауапты орындаушысы Ержан Байбурин.

2022 жылы университет 4 млн тең­геге метеостанса сатып алған. Ол алқап­тардағы климаттық деректерді автоматты режімде береді. Іс жүзінде метеостансада телефон да бар. SIM картасында деректер жазылып тұрады: қаншалық ылғалды, желден қандай күш болды, күн радиациясының деңгейі. Әр 10 минут сайын метеостансадан деректер ғалымдарға жіберіліп отырады. Ғалымдардың айтуынша, олар түрлі рельефтер, қара топырақ, құмды топырақ, құмдақ және әртүрлі беткейлер сияқты мәселесі көп аймақтарды зерттеуге әдейі таңдаған.

– Ұсыныстарды біз тек күзде ғана бере аламыз, өйткені басында қону нүктелерін белгілейміз, даму кестесін құрамыз. Өнімділік индикаторының нәти­жесі дайын болғаннан кейін өсім­діктер индексін есептеу мәнін алмастырамыз әрі ұсыныстар жасаймыз, – дейді жоба жетекшісі Максим Сутула.

Агросалаға жасанды интеллект ара­лас­қан аймақтарда агрономдар екінші рет гер­бицидтер мен арамшөптерден арыл­ған, кейін ошақтар пайда болған. Пеш­тің орнында күнбағыс пен тары өскен.

– Біз дроннан соңғы рет суретке тү­сіп, агрономдарға топырақты гербицидтермен тағы бір рет өңдеу керегін көрсеттік. Болашақта контейнерлер­мен жабдықталған және оларға гербицид құйылатын дрондарды сатып алуды жоспарлап отырмыз. Сонда жер дрон көмегімен нүктелі түрде өңделеді. Яғни барлық алаңды өңдеудің қажеті бол­майды, – деді Алмасбек Мәуліт.