Дәуренінде қазақ сахарасында үйірімен өріп, 50-жылдары жойылып кеткен пржевальский жылқысын көбейту мәселесі көптен бері айтылып жүр. Түрлі қадам жасалып, сан салалы жоба түзілді. 2012 жылы Үкімет қаулысымен арнайы резерват та құрылған-ды. Биылғы жылдың маусым айында «Жабайы жылқылардың оралуы» халықаралық жобасы аясында елімізге Еуропадан керқұлан әкелінбек. Сегіз бас пржевальский жылқысы Прагадан және Берлиннен ұшаққа тиеліп, алдымен Арқалыққа жеткізіледі де, содан соң Қостанай облысына жөнелтіледі.
Халықаралық жобаны жүзеге асырушы Прага зоопаркінің директоры Мирослав Бобек тарпаң мінез тағы жылқыны тұмса табиғатқа жіберу мәселесін оңынан шешу үшін ауқымды шаруа қолға алынғанын айтты. «Бұған дейін Моңғолия жерінде керқұландарға реинтродукция жүргізіп, Пржевальский жылқысының популяциясын қалпына келтірдік. Қазақстан Үкіметінің қолқалауы бойынша біз алдағы бес жыл ішінде қазақ даласына 40 шақты жабайы керқұланды көшіріп әкеп жерсіндіреміз», деді Мирослав Бобек.
«2023 жылғы 24 сәуірде өткен Қазақстан – Чехия бизнес форумы шеңберінде орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитеті мен Прага зообағы арасында жабайы жылқыларды Қазақстан аумағына жерсіндіру бойынша меморандумға қол қойылды. Мүдделі ұйымдардың мамандарымен кеңесу нәтижесінде еліміздегі неғұрлым қолайлы өңір таңдалды. Бұл аумақта жабайы жылқыларды жерсіндіру іс-шараларының аясында материалдық-техникалық база күшейтілді және арнайы вольер орнатылды. Келіссөздер қорытындысы бойынша 8 бас керқұланды маусым айында әкелу жоспарланып отыр», деді Экология және табиғи ресурстар министрлігі, Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің төрағасы Данияр Тұрғамбаев.
Еуропаның ен даласынан жеткізілетін керқұланның алғашқы үйіріне өріс Қостанай облысындағы «Алтын дала» мемлекеттік табиғи резерватынан бұйырады. 2012 жылы құрылған резерват 489 766 гектар аумақты алып жатыр. Үйірлі керқұлан бірден табиғатқа жіберілмей, резерват аумағындағы жабайы жануарлар реинтродукциясы орталығында бір жылдық күтім көріп, әбден жерсінген соң ғана сайын дала төсін мекен етеді. Серіктес ұжымдардың бастамасымен һәм қаржылай қолдауымен құрылған реинтродукциялық орталықты Қазақстандағы биоалуантүрлілікті сақтау қауымдастығы (АСБК) басқарады. Орталық 2017 жылдан бері инфрақұрылымды дамыту арқылы жабайы құландарды мекеніне қайтару жұмысын жүргізіп келеді. АСБК – биологиялық алуандық және экосауат ашу бағытында жұмыс істейтін Қазақстандағы үкіметтік емес ұйым.
Пржевальский жылқысын Қазақстанға қайтару жобасына Экология және табиғи ресурстар министрлігінің Орман шаруашылығы және жануарлар әлемі комитеті, Прага зоопаркі, Франкфурт зоология қоғамы, Нюрнберг зоопаркі, Tierpark Berlin және Hortobágy ұлттық паркі үлесін қосты. Осы жылдың 28 ақпанында серіктестер мәміле жасасып, меморандумға қол қойылды. Бұл құжаттың көтерер жүгі де ауыр: алдағы бес жылдың бедерінде Еуропадан үйір-үйір керқұлан қазақ даласына жеткізіледі.
Чехиядан елімізге жеткізілетін пржевальский жылқысы 2021 жылы сирек және жойылып кету қаупі төніп тұрған жануарлар мен өсімдіктер тізіміне енген. Одан сырт жойылудың аз-ақ алдында тұрған жабайы фауна мен флора түрлерін саудаға салу туралы халықаралық конвенцияның (СИТЕС) қосымшасына да енгізілді.
Қазақ даласына керқұланды жеткізу жөніндегі меморандумға қол қойған ұйымдар жөнінде бірер сөз. Прага зоопаркі пржевальский жылқысының асыл тұқымына ие және EAZA Ex situ бағдарламасын жүзеге асырушы бірегей ұйым. EAZA – Еуропаны мекендейтін жабайы жануарлардың популяциясын сақтау бойынша зоопарктер мен аквариумдер қауымдастығының бағдарламасы. Прага зоопаркі 2012-2019 жылдар аралығында керқұландарды Моңғолия топырағына жерсіндіру жобасын қолға алып, жабайы жылқыларды байырғы мекенімен табыстырды. Франкфурт зоология қоғамы (FZS) – әлемнің 18 мемлекетінде жойылып бара жатқан түрлер мен экожүйелерді қорғау жобаларын басқаратын халықаралық ұйым. 2005 жылдан бері «Алтын дала» табиғат қорғау бастамасының құрылтайшы ұйымның бірі. 2017 жылдан бастап «Алтын дала» жобасы аясында Орталық Қазақстанға жабайы құландарды қайта жерсіндіру жобасына қолдау көрсетеді. Берлин зоопаркі (Tierpark Berlin) жабайы жануарлардың популяциясы мен реинтродукциялық бағдарламасын жүзеге асыруда бай тәжірибесімен әйгілі. Зоопарк жобаға қатысушы ұйым ретінде бізге керқұландарын жібереді. Арнайы мамандары жабайы жылқыны Қазақстанға жеткізу шаруасына да күш қосады. Нюрнберг зоопаркі бұған дейін де Пржевальский жылқысын Орталық Азия жеріне қайтару жобасына үлес қосқан. Hortobágy – Мажарстандағы қоршаған ортаны қорғауға мұрат тұтқан ұлттық парк. Бүгінде мадиярлар еліндегі парк аумағында керқұландардың ең үлкен популяциясы мекендейді. Зерттеушілер Мажарстандағы керқұланның үйірінен сұраптап алып байырғы мекендеріне жіберген әлдеқайда тиімді деген пікірді алға тартады.
Қазақстандағы биоалуантүрлілікті сақтау қауымдастығы 2005 жылдан бері Орман шаруашылығы және жануарлар әлемі комитетімен, Франкфурт зоология қоғамымен (FZS), «Фауна мен Флора» халықаралық қайырымдылық қорымен (F&F), Құстарды қорғау корольдік ұйымымен (RSPB) тізе қосып, осы игі бастаманы қолға алды. Мақсат айқын – Қазақстандағы бірегей дала экожүйелерін сақтап, зерттеу және ақбөкен, құлан, керқұлан сияқты негізгі түрлерді қалпына келтіріп, көбейту.