ХХ ғасыр басындағы қоғамдық қопарылыс пен саяси сапырылыстар адамзат ақылын айрандай ашытты. Мазмұнсыз майдан, тәпсірсіз талас, себепсіз сүргін тудырған жауапсыз сұрақтар әлемге абсурдизм ұғымын әкелді. Бұл тұжырым иелері өмірді мәнсіз әрі мазмұнсыз санады. Анығы, солай екенін дәлелдеумен айналысты. Нәтижесінде идея деңгейіндегі пікір санадан сахнаға көшіріліп, абсурд театры болып шымылдығын ашты.
Оның басқа жанрлардан тіні бөлек, күрмеуі күрделі. Дүниенің ақ-қарасын ажырата алмай, дальтонизм дәуіріне тап болған адам жанының дағдарысын сипаттайтын өнер. Осы турасында әдебиеттанушы Амангелді Кеңшілікұлы абсурдтік пьесалардың құрылымы да бұрын-соңды сахналанған қойылымдарға атымен ұқсамайтынын жеткізеді. «Психологиялық көркем образдар күлкілі кейіпкерлер қалжыңбастармен, қуыршақтармен алмастырылған. Дәстүрлі сахналық сөз де артық еттей сылынып, алынып тасталған. Жүрегіңді елжіретіп, сезіміңді майдай ерітіп жіберетін айтыс-тартысқа толы диалогтердің, ой шыңырауына тастай салатын монологтердің орнына ыңырсыған, қыңсылаған дыбыстарды естиміз. Драмаға жан бітіретін протоганист те, антоганист те жоқ. Көрерменді де, әдебиетшілерді де айран-асыр қылған пьесаларды нашар демек түгіл, пьеса деп айтуға да аузың бармайды», деп анықтама береді ол.
Иә, бұл абсурд театрларының формалық ерекшелігі. Ал біз қаузайын деп отырған мәселе оның идеясында болғалы отыр. Ол үшін тарқатқалы жатқан тақырыбымызға фәлсафа дүрбісімен үңілген дұрыс. Сонда ғана ойымызды бір ізге түсіріп, объектіні тұнық қалпында тұжырымдай аламыз. Ендеше, адамзат өмірі мәнсіз, мазмұнсыз деп кесіп айта аламыз ба? Меніңше, жоқ. Мағына концепциясы өзектілік ұғымымен тақылеттес. Бір мәселе біреуге өзекті болғанымен, сізге өзекті болмауы мүмкін. Бірақ сізге өзекті болмағаны үшін ол мәселені таным кеңістігінен мүлде алып тастай алмаймыз ғой. Мән-мағына да сол секілді. Оны күн деп алсақ, ол бір мезгілде жер шарының жартысын сәулелендіріп тұрса, қалған жартысына оның ай арқылы түскен проекциясы ғана көрінеді. Түн жамылып отырған кезде адамға шартты түрде күн «өзекті» емес. Яки оның «өзекті» болуына мезгілі жетпейді. Абсурдистердің өмірді мәнсіз деп ұғуы жоғарыдағы мысалымыздың көрінісі секілді. Хош, абсурд театры қоғамдағы түсініксіз жайттардың бәрін айна қатесіз көрерменнің алдына тосады. Алайда таным үдерісі осы нүктеде тоқтап қалмауы керек-ті. Жарайды, көтерілетін мәселе «мәнсіз» делік. Бірақ көрерменге қойылатын сұрақ мәнді болуы керек. Айталық, көктемеде байталдардың батысқа қарай қашатын әдеті бар. Түсініксіз бе? Түсініксіз. Бірақ ол жылқыға түсінікті, сізге емес. Енді осы байталдардың батысты беттеп бара жатқанын картинада бейнелесе ше? Онда қоғамдағы түсініксіздіктерді сахнада көрсеткен абсурдизм дегеніңіз де осы секілді нәрсе болып шығады.
Абсурдтік концепцияның эмоционалдық сипатына үңілсеңіз, көңіл кенебіңіз пессимистік палитраға боялары сөзсіз. Себебі абсурдизмнің негізгі ұстыны – жоғарыда айтқанымыздай мән-мағынаны жоққа шығару. Ал жоқтық деген қашанда – түнек. Түнек молая түскен сайын, жүрек қарая түседі. Бар деп жүрген дүниеңіз жоқ болып шықса түңілмей қайтесіз?
Жанр ретінде жақсы қабылдағаныңызбен, бұл өнер тұжырымының артында өмірлік дүниетаным да жатыр. Қанжардың айнадай жүзіне қызығып, жалап қалғанда, өз қанын өзі сүйсініп ішкен күшік секілді түсініксіз әрекеттің түбі үлкен рухани апатқа әкеліп соғуы мүмкін. Бұл қазіргі қазақ әдебиеті мен мәдениетінде де белең алып жатқан күрделі құбылыс. Ғасырлар бойы қалыптасқан гуманистік, ізгілік қағидаларын саналы түрде қиратып, тыңнан түрен салғысы келетін қалам иелерінің қаупі жоғары.
Біз абсурд ұғымын және абсурд театрын мүлдем жоққа шығаруды мақсат тұтып отырғанымыз жоқ. Мәселе – Еуропа абсурдистері секілді түсініксіздікті адам жанының бағдары етпеуде.