Қараша түскеннен қазақтың мал байлап, соғым қамына кірісетіні бесенеден белгілі. Әсіресе жылқы етін аңсайтындар көп. Дегенмен әр үй шамасына қарай ірі қарасын іріктеп, көрпесіне қарай көсіледі. Қысы қатал өңірде тұратын халықтың соғымға келгенде тартына бермейтін дағдылы әдеті секілді, көктем келсе де етке деген сұраныс әзір кеміген жоқ. Алайда күн санап құбылып тұрған сол ет бағасының қалтаға мол салмақ салатыны тағы бар.
«Еnergyprom» хабарлағандай, елде жаңа сойылған және салқындатылған ет өндірісі 39%-ға артқан. Былтыр ірі қара, қой, ешкі, жылқының жаңа сойылған немесе салқындатылған ет өндірісі 80,2 мың тоннаға жеткен еді. Бұл 2022 жылмен салыстырғанда 10,1%-ға артық. Биыл қаңтарда 7,1 мың тонна жаңа сойылған немесе салқындатылған ет өндірілсе, бұл 2023 жылдың қаңтарымен салыстырғанда 39,4%-ға артық.
Елімізде сиыр еті өтімді. Оны тұтыну былтыр жан басына шаққанда 18,33 кило болған. Одан кейін жылқы еті тұр. Орта есеппен әр адам 5 килоға жуық тұтынады екен, яғни бір жылда 11,7%-ға көбейген. Керісінше, қой етін тұтыну бір жылда 4% төмендеп, былтыр қаңтар-қыркүйекте орта есеппен жан басына шаққанда 4,02 кило болды.
Биыл қаңтардың аяғында ет бағасында өсім байқалған. Оның ішінде қой еті 0,1%-ға, жылқы еті 0,6%-ға дейін қымбаттады. Баға сиыр етіне келгенде де жоғары, бір жыл ішінде осы түліктің өнімі 8,7%-ға өсіпті. Әсіресе өңірлер арасында Алматы, Атырау, Ұлытау облыстарында сиыр етінің бағасы көтерілген. Ал жылқы еті қымбаттаған өңірлер – Маңғыстау (11,4%), Ұлытау (10,5%) облыстары. Қой еті Ұлытау (13,4%), Батыс Қазақстан (12,7%), Алматы (12%) облыстарында қымбаттады.
Ақпан айының соңын ала бере жылқы еті 4,3%-ға қымбаттады. Оның ішінде қазы 4,8%, жая 2,5%-ға өскен. Мұндай өсім Павлодар, Ақмола және Маңғыстауда байқалады. Бағаның ең аз өсімі Астанада (0,7%) болса, Шымкентте бір жыл ішінде 4,6%-ға арзандаған.
Айта кету керек, биыл қаңтарда ел шаруашылықтарында тірідей салмақта 20 мың тонна жылқы сатылып, барлық салмағы 10,3 мың тонна жылқы сойылған. Облыстар бойынша тірі салмақтағы ең көп жылқы Түркістан, Ақтөбе және Павлодар облыстарында, сою бойынша Түркістан, Ақтөбе, Ұлытау облыстарында сатылыпты. Сондай-ақ 281 тонна жылқы еті өндірілді, бұл бір жыл бұрынғыдан 7,3%-ға аз.
Жаңа сойылған жылқы етінің 62,3%-ы Ақтөбе облысында (175 тонна) өндірілген. Үздік үштікке Қызылорда мен Ақмола облыстары да кіреді.
Бір қызық жайт, оңтүстікте Қарабұлақ деген ауыл бар. Шымкент қаласынан 50 шақырымдай. Мұнда бір күнде 600-700 бас арық-тұрық сиыр кіреді. Сол күні дәл сондай шамада семіз ірі қара сыртқа шығады. Демек бұл ауыл нағыз бордақының орталығы десек те болады. Осы ауылдан еліміздің барлық жеріне ірі қара тасымалданады.
Ет бағытындағы кәсіпкерлердің пікірінше, әр өңір Қарабұлақ сияқты жақын ауылдарына осындай жағдай жасаса, ондағы ет бағасы да ойнамалы болмас еді. Көп арзанға түседі. Өйткені бәсеке көп болады. Қала іргесіндегі ауылдарға жауапты басшылар көңіл бөлсе керек-ті.
Ол үшін қала орталығынан шеткі ауылдарды бордақылау шаруашылығына бейімдеп, сою бекеттерін ұйымдастырып, әр ауданда мал қабылдауды ұйымдастыру қажет. Сондай-ақ сол маңға жоңышқа, жүгері, бидай ексе, жағдай өзгереді. Өйткені жемшөбі өзінен дайындалған соң ондағы барлық ірі қараны жергілікті жерде көптеп бордақылауға болады. Бұл жұмыстар әр аймақтағы ет нарығына бірден әсерін береді. Қазір әр өңірде жекелеген адамдар 100-200 ірі қарадан бордақылайды. Бірақ мұның бағаны түсіруге әсері аз.
Айтпай кетпеуге болмайтын тағы бір нәрсе – еттен бұрын малға тауып берер қысқы азықтың қымбат болып тұрғаны. Мал қоңдану үшін құнары жақсы жем-шөп керек. Арық малдың сыртынан елдің айналып өтетіні тағы анық. Еттің аспандауына бір себеп осы.
«Қонақ келсе, ет қызарар, ет қызармаса, бет қызарар» дейтін халықпыз. «Соғымың сүйкімді болсын» деп тілек айтып, туған-туыс, көрші-қолаң, дос-жаранды әндете аралап, қуырдаққа мелдектей тоятын «соғым басы» дейтін дәстүр бұрын көп болушы еді. Бүгінде байқалмайды. Дегенмен соғым басын тойламаса да, тай мен тайыншаның етін кертіп жеп отырғандар баршылық.