• RUB:
    5.11
  • USD:
    523.86
  • EUR:
    544.34
Басты сайтқа өту
Талбесік 12 Тамыз, 2024

Тұрымтай

93 рет
көрсетілді

Тұрымтай (Falco columbarius) – сұңқартектестер тобына жататын өз алдына дара тұқым. Оның жаратылыс түрі ителгі мен сұңқарға ұқсайды. Айырмашылығы – олардан дене-тұрпаты кіші, жағалтаймен шамалас. Түс-реңі жағынан: ақ, құба, қызыл шұбар болып үшке бөлінеді.

Ақ тұрымтайдың – сырт­қы жүні ақ сұр, бауыры шұ­бар, тұрпаты басқа түр­лер­ден үлкендеу болады. Құба тұрымтайдың сыртқы жүні қы­зғылт құбалау, бауыр­ жүні құла шұбар болады. Қызыл шұ­бар тұрымтайдың сыртқы жүн­дері қызғылт, бауыр жүні қызыл шұбар келеді. Тұрым­тайдың кішкенесі – осы қызыл шұбары. Бірақ кішкене болса да өте ұшқыр ке­леді. Тұрым­тай қартайғанда тү­сі өзгеріп, көк болып кетеді. Кө­гершін­нен сәл-ақ үлкен, ша­ғын құс. Тұрымтайдың бітімі сұлу, көзі мөлдір.

Қазақ құсбегілері оны тез көн­­­дік­кіштігі үшін көбінесе ұядан алып, баулып, баптайтын болған. Кәнігі құсбегілер тұрымтайды да қырғи сияқты бауырын оң қолдың алақаны­на жатқыза, уыстай ұстап, нысана еткен құсына тас сияқ­ты лақтырады. Мұны құсбегі­лер тілінде «мүскектеп салу» дей­ді. Бұл құстың басқаларда бола бермейтін бір қасиеті – иесіне ерекше үйірсек.

Шәулі тұрымтайдың арқа­сы көкшіл сұр, мойнының арт­қы жағында қоңыр қыз­ғылт дақтары бар, бауыры сар­­ғыштау, құйрығының ұшында жал­пақ қара жолағы болады. Ұябасарының арқасы қоңыр сұр, бауыры ақшыл түсті, дене­сін­де жолағы бар. Жағалтайдан айырмашылығы – мұртшасы жоқ, қанаты қыр­ғидікінен ұзын әрі үшкір.

Жуықта жарық көрген «Қазақстан құстары» атты дала­лық анықтағышта елімізде тұрымтайдың 10 түршесінің үш түрі тұрақты өмір сүретіні айтылыпты. Бұлар еліміздің тау­лы өңірлерін мекендейді. Шәулісінің қанат ұзындығы 180–235 мм, салмағы 160–215 г, ал ұябасарында тиісінше 200–260 мм және 216–300 г.

Тұрымтай – жыл құсы. Нау­рыз – мамыр айларында ұшып келіп, ағаш басына немесе жерге ұя салып, 4-5 жұмыртқа басады. Бұл істі бір айдай ұябасары атқарады. Балапандарын дала тышқаны сияқты ұсақ жән­діктермен немесе бөдене, бұл­дырық, тарғақ, қызғыш сияқты құс­тарды аулау арқылы асырайды.