МӘМС: Цифрландыру тұйықтан шығара ма?

Қаржыландыру көлемі ұлғайып келеді

Бірер күн бұрын қор басшысы Әбілқайыр Сқақов журналис­терге ситуациялық-талдамалық орталықтың жұмысын таныс­тырып, салаға қатысты көптің жадында жүрген сұрақтарға жауап берген еді. Ситуациялық-талдамалық орталықта қазірдің өзінде Power BI, Superset және QlikSense сияқты құралдарды қолдана отырып, мыңнан аса басқару тақтасында 500-ге тарта басты көрсеткіштер ұсы­ны­лыпты. Ақпараттық-талда­ма­­лық жүйе қор қызметінің тиім­ді­лі­гі мен ашықтығын арт­тыруға және қордың қаржылық тұ­рақ­тылығын нығайтуға септе­седі екен.

– МӘМС жүйесін цифрландыру арқылы біраз мәселені реттеуге болады. Жүйедегі, денсаулық сақ­тау саласындағы ахуалға тоқ­талмас бұрын талдамалық орта­лық жөнінде кеңірек айтуды дұрыс көріп отырмыз. Себебі мұнда жинақталған деректер біз үшін аса құнды. Өздеріңіз көріп отырғандай МӘМС-пен келісімшарт жасаған 2 мыңнан аса медициналық орталық бар. Мұндағы қара­жат айналымы – жылына 3 трлн тең­генің шамасында. Тұр­ғын­­­дарға 400 миллионнан аса меди­циналық қызметтің түрі көрсетілген. МӘМС жүйесінің маңызды жетістіктерінің бірін қаржыландырудың ұлғаюымен байланыстыруға болады. Мыса­лы, биыл медициналық кө­мекке бағытталған қаражат көле­мі 2019 жылмен салыс­тырғанда 2,5 есе өсіп, 2,5 трлн теңгеге жетті. Осылайша, саладағы бюджеттің 40%-дан астамын МӘМС түсім­дері құрайды. Жоғары техно­логия­лық медициналық көмек­ті қар­жыландыру 4 есе, ал кон­­сультациялық-диагнос­тикалық көмек 15 есе ұлғайды. Осы ретте 2020 жылдан бастап бұл бағыттарға жұмсалатын шығыстардың 80%-ы МӘМС түсімдері есебінен жабылатынын екшелеп атап өткеніміз жөн. Қысқасы, біз талдамалық орта­лықтың көмегімен медици­налық қызметті қаржыландыруға, өңір­лердегі медициналық ахуал­ға және пациенттерге қатысты басқа да аса маңызды ақпарат­тар­ды лезде алып отырмыз, – деді Ә.Сқақов.

Қор басшылығы өңірлердегі медициналық мекемелермен 2,5 трлн теңгеге шарт жасаған. Жыл басынан бері 200 миллионнан аса медициналық қызметтің түрін көрсеткен. МӘМС жүйесі енгізілгелі қаржыландыруға жекеменшік емханалар жиірек қатыса бастапты. Бірінші жартыжылдықта тұрғындардан түскен шағымдардың саны 14 мыңнан асқан. Бұл деректер де талдамалық орталықтан ап-анық көрініп тұр. Елде халық саны 20 миллионнан асса, тұр­ғындарың 16,8 миллионнан астамы сақтандырылған. Мұны пайызға шақса, 84 пайызды құрайды. Медициналық көмекке жиі жүгінетіндердің арасында балалар мен егде жастағылар көп. Мұны біз еңбекке қабілетті азаматтардың балалар мен зей­нет жасындағы қарияларға қам­қор­лығы деп түсінсек болады. Талдау орталығында жоғары технологиялық медициналық көмек алған жекелеген азамат­тар­дың да деректерін көруге болады. Әрине, бұл жеке деректер екінің біріне емес, басшылыққа ғана мәлім. Ал олар дербес де­ректерді рұқсатсыз пайдаланып, тарата алмайды. Осы ақ­парт­тардың барлығы да МӘМС-ке қолда бар ресурс­тар­ды тиімді пайдаланып, меди­циналық көмектің сапасын арттыруға септеседі. Өйткені қор бұл ақпа­рат­тарды медициналық меке­мелермен, жергілікті әкім­дік­термен бөлісіп, ортақ мәселе бойынша бірлесіп шешім қа­былдай алады. Орайы келгенде Ә.Сқақов қордың миссиясына, жұмыс қағидасына тағы бір мәрте тоқ­талып, тілшілерге тү­сін­діруге тырысты.

– Жоғарыда келтірілген мы­сал­дың нәтижелерін ескере оты­рып, кейбір негізгі қызмет түрлері бойынша шығындар мен түсім­дердің арақатынасына зерт­теу жүргіздік. Ситуациялық-талдамалық орталықтың сарап­та­масы бойынша жүйенің не­гізгі қаражат құюшылары еңбекке қабілетті азаматтар болып қала береді. Көбіне-көп егде жастағы адамдар медициналық көмекке мұқтаж. Бұл МӘМС-тің бас­ты қағидаты азаматтардың ор­тақ жауапкершілігі екенін ай­ғақ­тайды. Яғни бүгін сіз емге мұқтаж пациенттерге өз жар­на­ңыз­бен көмектессеңіз, ертең сіз және сіздің жақын­да­ры­ңыз құны қымбат емшараларды тегін алады, – дейді Ә.Сқақов.

Иә, МӘМС-тің жұмыс істеу қағидасы туралы бұған дейін талай мәрте айтылғанымен, әлі де байыбына барып түсіне бермейтіндер кездеседі. Мыса­лы, қазір құны 10 млн теңгеден асатын емшараларды тегін алып отырған пациенттер бар. Олардың орнында ертең біздің де жақынымыз болуы мүмкін ғой. Қазір айма-ай аударып отырған жарнаны өзіме болсын, өзіме ғана жұмсалсын деп ұсыныс айтатындар табылады. Беті аулақ, оқыс жағдайда сіздің әлгі ай сайын аударып отырған жарнаңыз күрделі емшараға жетер-жетпесіне кім кепілдік береді? Ал медициналық кө­мек­тің сапасына қатысты мәселелерге жауапты – өзіңіздің тіркелген медициналық ұйым. Демек, сапаға қатысты сұраққа тікелей емхана жауап береді.

Ситуациялық-талдамалық ор­­та­лықтың жұмысына қанық­қан соң, кезек сұрақ-жауапқа келді. Мұнда бірінші сауал жуыр­да МӘМС жүйесін өзгерту туралы жарияланған петицияға қатысты болды. Оған апта ішінде 1 700-ден аса азамат қол қойып үлгеріпті.

– Біз петициямен таныстық. Петицияны қараудың арнайы бекітілген тәртібі барын біле­сіз­дер. Онда белгілі бір уақыт шеңберінде 50 мыңнан аса да­­уыс жиналуы шарт. Кейін жұмыс тобы құрылып, министрлік петицияны қарастырады. Сондықтан қазірден петицияға қатысты пікір білдіргеніміз орынсыз деп ойлаймыз. Қалай дегенде де барлығы уақыт сәтімен, ережеге сай өткені дұрыс. Кезі келгенде барлығымыз сол отырысқа қатысып, мәселені онлайн ре­жім­де ашық талқылаймыз деп ойлай­мыз, – деп қысқа қайырды қор басшысы.

Кездесуде қор басшысына тілшілер қойған негізгі сауал­дар­дың бірі медициналық ме­ке­мелерді қаржыландыруға қатысты болды. Себебі қазір­де қар­жыландыру баяу жүріп жатқан соң, кейбір меди­ци­налық мекемелерге салмақ түсе бастағанға ұқсайды. Бұл ақпаратты Ә.Сқақов та растап, кемшіліктің бірінші себебін жыл басында төлем жасайтын ақпараттық жүйенің болмауынан деп түсіндірді. Енді ақпараттық жүйе іске қосылған соң, қазір де ол жүйе бойынша кінәрат жоқ екен. Десек те екінші мәселе, қаржының жетіспеуі де бар. Қор басшылығы республикалық бюджеттен қар­жы түскен соң, бірер айдың көле­мін­де медициналық мекеме­лердің алдындағы берешекті то­лық өтеуге ниетті екенін айтып сендірді. Яғни қорда жыл басында төлем жасайтын құрал болмаса, кейінгі айларда рес­пуб­ли­калық бюджеттен қаржы алу біраз қиындық тудырыпты.

Жүйені тағы қалай жетілдіруге болады?

Кейінгі сауал осыған дейін талай мәрте айтылған медици­на­лық ұйымдардағы «жалған жазба» турасында өрбіді.

– Иә, мұндай қателік барлық емханада тіркелді демесек те, болғаны рас. Сондықтан біз ай сайын сараптама жүргіземіз. Көрсетілген әрбір қызметтің шынайылығын нақтылауға ты­ры­самыз. Мысалы, мониторинг нәтижесінде тұрғындарға көр­сетілген 400 миллионнан аса медициналық қызметтің ішінен 66 мыңы мүлде көрсетілмеген қызмет екенін білдік. Біз бұл шаруаны мықтап қолға алып жатырмыз. Біздіңше, мұны түбегейлі реттеу үшін әлі де болса цифрландыруды күшейту қажет. Әуелі пациенттердің өздері ықтият болса деп ойлаймыз. Өйткені көрсетілген қызметтің ретін пациенттен артық ешкім білмейді. Айтпақшы, бүгінде қанатқақты жоба ретінде бірер жұмыстар іске асып жатыр. Келер жылдары біз биометрия, алақан, FACE ID-ді енгізе бастаймыз деп отырмыз. Бұл енді бүкіл емханада ә дегеннен енгізілмесе де кезең-кезеңімен бәрі осыған қосылуы керек. «Жалған жазбалардан» құтылудың бірден-бір жолы цифрландыру деп ойлаймыз, – дейді Ә.Сқақов сөзін жалғап.

Иә, байқап отырғанда­ры­ңыздай, медициналық мекеме­лер­дегі кейбір кемшіліктер төте МӘМС-ке тиеді. Қор басшылығы айтқандай, халық денсаулығы қос тараптың да негізгі міндетіне кіретінін ескерсек, екі жақ бірі­нен бірі мін іздемей, барлық шаруаны бірлесіп, үйлесімді іске асырғаннан артығы жоқ.

Кездесуде қор басшысына «Egemen Qazaqstan» газетінен де бірер сұрақ қойып, жауап алған едік. Бірінші сауалымыз ме­ди­циналық көмектің сапасын тағы қалай жетілдіреміз деген си­патта өрбісе, екіншісі, емханада есіктен-есікке сабылып дәрігерлерге төте кіре алмай жүрген пациенттер туралы болды. Ақыры сауалдың барлығы МӘМС-ке келіп жатқан соң, алдағы жылдары медициналық мекемелерді қордың қатаң бақы­лауына құзырет беру керек шығар деген ұсынысымызды да қосып қойдық. Ә.Сқақовтың біз­дің сауалға қатысты жауабын төменде келтіріп, сонымен түйіндегенді жөн көрдік.

– Медициналық көмектің сапасы туралы сауалға тоқталсам, бұл – үлкен мәселе. Сапаны қам­та­масыз етуге қордың құзы­реті жеткіліксіз. Халыққа тікелей қор емес, медициналық мекемелер қызмет көрсетеді ғой. Сондықтан мұнда медицина маманының біліктілігіне қатысты сұрақтар туады. Әрине, бірінші кезекте меди­циналық ұйымда керек-жарақ­тың барлығы түгел болуы керек. Біздің медициналық мекемелермен жасаған келісімшартта бірнеше міндет көзделген. Біз­дікі – мемлекеттік бақылау емес. Біз келісімшарт бойынша меди­циналық ұйымдармен серік­тес ретінде тізе қосып жұмыс істейміз. Әрине, қате-кемші­лік­терді байқасақ, түзетуін сұраймыз. Алайда біз көбіне қар­жы мониторинг жағына ба­сым­дық береміз. Ал меди­циналық, клиникалық тексеріс­пен министрлік, министрліктің ішін­дегі комитет айналысады. Олар­ға да отандастар арыз-шағым қалдырып, өз құқын қор­­ғауға болады. Негізі шағым­дар туралы талдауды көрсеттік қой. «Илегеніміз бір терінің пұшпағы» болған соң осы шағымдарды басшылыққа алып, медициналық мекемелермен бірлесіп, алдымен медициналық көмектің қолжетімдігін арт­ты­руға күш салу қажет деп есеп­тей­мін. Екінші, көрсетілетін көмектің сапасы жоғары болуы шарт деп талап қойып отыр­мыз. Сондықтан саладағы кемшіліктерді түзетеміз десек, екі жақтан кемшілік іздемей, нақты нәтижеге, сапаға жұмыс істеу қажет. Әрі барынша осы қағидамен жұмыс істеп келеміз», деді Ә.Сқақов.