Тәуелсіздік. Келісім. Болашағы біртұтас ұлт

Кеше Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың төрағалығымен Астанадағы Бейбітшілік және келісім сарайында Қазақстан халқы Ассамблеясының «Тәуелсіздік. Келісім. Болашағы Біртұтас Ұлт» атауымен кезекті ХХІV  сессиясы болып өтті

Мәңгілік Елге» апаратын басты құндылықтар, міне, осылар

Оған еліміздің барлық өңірінен Ассамблея мүшелері қатысты. Қоғам және мем­лекет қайраткерлері, түрлі этностардың ұлттық киім­дерін киген этномәдени бірлес­тіктер өкілдері, орден-ме­дальдарын жар­қыра­тып тағып алған ардагер­лер, еліміздің саяси - эконо­микалық, мәдени, спорттық өмі­рін­дегі танымал тұлғалар сарай­дың ішін жайнатып жібергендей болды. Сессияға, оның жұмысына шақырылған қонақтарды қоса алғанда, 1500-ден астам адам қатысты. Олардың қатарында Парламент депутаттары, орта­лық атқарушы органдардың, саяси партиялардың, діни бірлес­тік­тердің, үкіметтік емес ұйымдар­дың басшылары, жоғары оқу орын­дарының ректорлары, шетелдер­дің дипломатиялық миссияла­ры, ғылыми, шығармашылық зиялы қауым және БАҚ өкілдері болды. Сағат тура 11.00 болғанда залға Елбасы, Қазақстан халқы Ас­сам­блеясының Төрағасы Нұрсұлтан Назарбаев келіп кірді. Сессияның жұмысын бастау­ға бірден кіріскен Мемлекет басшы­сы 446 Ассамблея мүшесінің 427-сі қатысып отырғанын жет­­кізіп, қажетті кворум бар бол­ған­дықтан ХХІV сессияның жұ­мысын ашық деп жариялады. Мем­лекеттік Әнұран орындалып бол­ған соң, төралқада отырған Қа­зақстан халқы Ассамблеясы Төр­ағасының орынбасары, ҚХА Хатшылығының меңгерушісі Ералы Тоғжанов баяндама жасау үшін сөзді Н.Назарбаевқа берді. Жиналғандар алдында сөйле­ген Мемлекет басшысы Қазақ­стан халқы Ассамблеясы біздің Тәуелсіздігіміздің ұлы құнды­лық­тарының бірі екенін атап өтті. Біз достықты қазақ­стан­дықтар­дың барлық буынының бас­ты игілігі ретінде сақтай білдік. Біздің бірегей жолымыз – тең құ­қық­тылық, бір шаңырақ астында өмір сүретін барлық этностың бір­лігі мен келісімі халықтың тілек-қалауымен таңдалды. Қазақстан халқы Ассамблеясы – Тәуелсіздік жемісі. Ассамблея кез келген сын-қатер төнген кезде және Тәуелсіздіктің барлық кезеңінде әрдайым биіктен табылды. Оның тарихында біздің ұлттың өрлеу дәуірінің кезеңдері мен нақты нәти­желері көрініс тапқан, – деді Нұрсұлтан Назарбаев. Сондай-ақ, Қазақстан Прези­денті Ұлт Жоспарын жүзеге асырудың алғашқы қорытын­ды­лары туралы айтты. Бірнеше айда 59 заң әзір­леніп, қабылданды және күшіне енді. 400 нормативтік құқықтық акт бекітілді. Біздегі өзгерістерге қатысты тағы бір тәуелсіз баға жөнінде айта кетейін. Бүкіл әлем мемле­кеттеріндегі реформаларға мони­торинг жүргізетін Дүниежү­зілік банк Қазақстанды 2015 жылы өзге елдермен салыстырғанда мей­лінше көп реформа жасады деп есеп­тейді. Олардың әдістемесіне сәйкес, бұл – 7 бағыт бойынша 19 ре­форма. Басқаша айтқанда, біз бес емес, жиырмаға жуық маңыз­ды өзгеріс жасадық, деді Мем­лекет басшысы. Нұрсұлтан Назарбаев бүгінде мемлекеттік қызметшілер корпусында Қазақстанның 45 этносының өкілдері  бар екенін айтты. Біз мемлекеттік аппаратта әрдайым этностық әралуандық болуы үшін бұл жұмысты жал­ғас­тыра беретін боламыз, деді Қазақстан Президенті. Мемлекет басшысы заң үстем­дігін қамтамасыз ету үшін тілдер туралы заңның толық сақталуы маңызды екенін атап өтті. Мемлекеттік органдарға арыз­данушының хат жолдаған ті­лінде ақпарат алу мәселесіне қатысты бұған дейін ескерту жаса­ған болатынмын. Менің тапсырмам бойынша Бас прокуратура бар­лық орталық және жергілікті органдарға тексеру жүргізді. «Ақ­паратқа қолжетімділік туралы» жаңа Заң күшіне енген алғаш­қы үш айда мемлекеттік орган­дардың азаматтар сауалына олар таңдаған тілді ескере оты­рып жауап беру тұрғысында 79 рет заң бұзылған. Соның ішін­де 29 факт түрлі деңгейдегі әкім­діктерде, 50-і министрліктер мен вед­омстволардың аумақтық бөлімшелерінде болған. Бас прокуратура барлық анықталған деректер бойынша заң бұзуды әшкерелеу және кінәлі мемлекеттік қыз­метшілерді тәртіптік жауапкер­шілікке тарту жөнінде ұсыным енгізді. Бұл мәселені барлық мемлекеттік орган басшылары ұдайы жеке бақылауында ұстауға тиіс, деді Нұрсұлтан Назарбаев. Қазақстан Президенті ЭКСПО-2017 халықаралық ма­ман­­­дан­­дырылған көрмесін өткізу мә­­се­­лесін ескере отырып, елор­даның, Алматы қаласы мен об­лыс­тар­дың әкімдеріне көрнекті ақпа­­раттың жариялануын үш тілде – мем­лекеттік, орыс және ағыл­шын тіл­дерінде қамтамасыз етуді тапсырды. Азаматтардың теңдігі мен этносаралық қатынастар тұрақ­тылы­ғы мәселесіне қатысты ұсақ-түйек деген болмайды, болуы да мүмкін емес. Бұл жерде науқаншылдыққа орын жоқ, күнделікті қажырлы жұ­­мыс қажет, деді Мемлекет бас­шысы. Нұрсұлтан Назарбаев индус­трияландыру жұмысын жүргізу және экономикалық өсімді қамта­масыз ету тіпті әлемдік дағдарыс­тың күшті ықпалына қарамастан бизнестің дамуына кеңінен жол ашатынына назар аударды. Мұны әлемнің мейлінше перс­пективалы 60 елінде жүргізілетін Жаһандық бизнес мониторингі мәліметтері көрсетіп отыр. Оған сәйкес, Қазақстан азаматтардың кәсіпкерлік белсенділік деңгейі жөнінен 29-орынды иеленді. Жұмыс орындарын ашу перспективасы бойынша 6-орында. Жалпы, еңбек нарығының тиімділігі рейтингінде біздің республика 140 елдің ішінде 18-орынға жайғасқан. Бизнес үшін барынша қолайлы жағдай жасаудың жаһандық рейтингінде біз 189 елдің ішінде 41-орынды иелендік. 2016 жылға арналған экономикалық еркіндік индексінде Қазақстан 178 мемлекеттің ішінде 68-орында тұр. Біз «Нұрлы Жол» мемлекеттік бағдарламасын, бизнесті дамыту және жұмыспен қамту жол картасын жүзеге асырып, фермерлерге көмектесіп келеміз. Мұның бәрі азаматтарымыздың болашағына, лайықты жұмыс және жоғары өмір сапасы тұрғысынан сенімді болуы үшін жасалуда, деді Қазақстан Президенті. Мемлекет басшысы Бес инс­титуттық реформаның тағы бір бағыты – есеп беруші мемлекет пен ашық үкімет қалыптастыру ая­сында қазақстандықтар үшін мем­лекеттік органдардың шешім­дерін талқылау, қабылдау және орындау барысына қатысу мүмкіндіктері кеңейе түсетінін айтты. Олардың жанында үкіметтік емес ұйымдармен қатар, Қазақ­стан халқы Ассамблеясының өкіл­дері белсене қатысатын қоғам­дық кеңестер құрылып, жұмыс істеп жатыр. Сыбайлас жемқор­лық пен шенеуніктердің ысырап­шыл­дығына қарсы ең сенімді тосқауыл – азаматтық бақылау. Біз бұл бағыттан таймаймыз. Бірақ бұл да азаматтық қоғам үшін маңыз­ды сәт. Оның қоғамдық кеңестер жұмысына қатысуы бастама­шылдық, кемелдік және азаматтар алдындағы жауапкершілік қағи­даттарына негізделуі тиіс, деді Нұрсұлтан Назарбаев. Қазақстан Президенті халық­қа мемлекет жүргізіп жатқан түсін­діру жұмыстарының жеткілік­сіздігін айтты. Мектептегі білім беру  саласында, соның ішінде бескүндікке, үштілділікке өту бастамалары үлкен талқылауларға түрткі бол­ды. Егер біз балаларымыз бен бүкіл еліміздің болашағын ойлай­тын болсақ, мұндай өзгеріс­тер білім беру сапасын арттыру үшін қажет. Бірақ бәрі де тиянақты қарастырылғаннан кейін қа­был­дануға тиіс. Мектеп мәселесі әр отбасыға қатысты, сондықтан бар­лық пікір ескерілуі тиіс, мұн­да жөнсіз сынақ жасауға болмайды. Жалпы, бұл ақпараттық жұ­мыстағы олқылықты көрсетеді. Халыққа реформаның мәні жете түсіндірілмеген, деді Мемлекет басшысы. Нұрсұлтан Назарбаев соңғы кездері Қазақстанның жерін шетелдіктерге сату туралы жалған ақпараттың таратылуы салдарынан жер мәселесіне қатысты алаңдаушылық көбейгенін айтты. Мұның шындыққа жанаспайтыны бірнеше рет түсіндірілді. Тағы да айтқым келеді – ауыл шаруашылығы жерлерін шетел азаматтарына және компанияларына сату туралы мәселе жоқ, талқыланбайды да. Бұл тақырыптың төңірегіндегі алып-қашты әңгіменің бәрі негізсіз. Біздің мақсат – ауыл шаруашылығымен айналысатындарға жекеменшігіне жер алу мүмкіндігін беру. Егер олар жерге иелік ететін болса, оны күтіп-баптап, қадірлейтін бола­ды. Жер – ата-бабамыздан мұ­раға қалған біздің басты бай­лығымыз. Қазақстанның 14 мың шақырымнан астам мемлекеттік шекарасын ресімдеу үшін мен көрші елдердің басшыларымен 8 жыл бойы келіссөз жүргіздім. Осы­ның бәрі жеріміздің тұтастығын қамтамасыз ету үшін жасалды. Мен азаматтарымыздың осы мәселені көтергеніне қуаныштымын. Егер жерге дәл осылай көңіл бөлінетін болса, бұл біздің халқымыз өз жерін қасық қаны қалғанша қор­ғайтынын көрсетеді, деді Қазақстан Президенті. Сонымен қатар, Мемлекет бас­шысы Қазақстан халқы Ассам­блея­сы жаңа функциялық бағыт­тар­ды өз мойнына алғанына тоқталды. Қайырымдылық қызмет туралы жаңа Заңда ҚХА-ға меценат­тар қоғамдастығының басты үй­лес­тірушісі қызметін атқару бекітіліп берілді. Тарихта бірінші рет қайырымдылық ұйымдарының, меценаттар мен донорлардың республикалық съезі өткізілді. «Үлкен ел – Үлкен отбасы» жобасы мен Ассамблея жылы аясында 400 мыңнан астам қазақстандыққа қайтарымсыз көмек көрсетілді. Балалар үйлерінің 7800 тәрбие­ленушісі мен жетім балалар үшін жалпы құны 5 миллиард теңге болатын білім беруге арналған есепшоттар ашылды, деді Нұрсұлтан Назарбаев. Қазақстан Президенті бүкіл ел бойынша 1993 қоғамдық келісім кеңесі және 820 аналар кеңесі құ­рылғанын атап өтті. Олар халық­тың нақты мәселелерін шешумен, жергілікті деңгейде және ұжымдарда қақтығыстардың алдын алумен айналысады. Ассамблея қызметінің тағы бір бағыты – даулы мәселелерді сотқа дейінгі тәртіппен шешетін медиаторлар желісін дамыту. Медиация туралы Заң қа­был­даған 2011 жылға дейін оған қалай кірісу керектігін ешкім білген жоқ. Ассамблея бастамашылық таныт­қан соң сең қозғалды. Медиа­торлар желісін дамыту соттардың жүктемесін азайтты, құқықтық мәдениет пен қоғамдағы құқықтық сананы күшейтті, деді Мемлекет басшысы. Нұрсұлтан Назарбаев Ассам­блея жұмысындағы қоғамның бар­лық әлеуметтік қырын қамтитын өзге де негізгі бағыттарға тоқталды. Мемлекеттік рәміздер туралы Заң күшейтілді, бұл олардың қазақстандық патриотизм атрибуттары ретінде азаматтардың қол­дануы аясын кеңейтті. Отба­сылық қарым-қатынастарды, мораль­дық-этикалық және рухани құн­дылықтарды нығайту жөніндегі жалпы ұлттық жос­пар жаң­ғыртылды. Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамы идеясын ілге­рі­лету жөніндегі жалпыұлт­тық жоспар жүзеге асырылып жатыр. Кәсіпқойлар лигасы жобасының мәні зор. Оның аясын­да Дүниежүзілік банктің атсалы­суымен өңірлерде жұмысшы мамандықтары бойынша мамандарды алдын ала даярлаудың 15 ресурстық орталығы құрыл­ды. Білім мен ғылымды дамы­тудың 2019 жылға дейінгі жаңа мемлекеттік бағдарламасы қабыл­данды, үш тілде білім берудің Жол картасы жүзеге асырылуда. «Ұр­пақ плюс» жобасын, жастар саясаты тұжырымдамасының екінші кезеңін іске асыру жалғасуда. Туризм мен спортты дамыту тұ­жы­рымдамасы бекітілді. БАҚ-ты жаңғырту үдерісі басталды, – деді Қазақстан Президенті. Мемлекет басшысы қомақты қаражат жұмсауды талап етпейтін ауқымды жұмыс атқарылғанын атап өтті. Оның инновациялылығы, энтузиазмы, жүйелілігі және нақты нәтижеге бағытталғандығы – бұл, сөз жоқ, еліктеуге тұрарлық үлгі. Мен біртектілік пен бірлік жөніндегі жұмыстың алғашқы қорытындыларын бекітемін. Сонымен бірге, босаңсуға және біз қоғамда бірлік пен келісімнің биік деңгейіне жеттік деп санауға да болмайды, ал бұл үдеріс енді өз-өзінен жалғасатын болады, деді Нұрсұлтан Назарбаев. Қазақстан Президенті сессия қо­ры­тындысы бойынша қабыл­дануы жоспарланып отырған Мәң­гілік Ел патриоттық актісінің жал­пыұлттық идеяның құжаттамалық пішіні екеніне назар аударды. Бұл – қазақстандықтардың бір­тектілігі мен бірлігінің ауқым­ды да бірегей генетикалық бағдар­ламасы. Акт біздің рухани құн­ды­лықтарымыз бен ұмтылыс­тарымыздың негізгі форматын ұрпақтан ұрпаққа жеткізуге тиіс. Онда экономика мен саясаттың, мораль мен діннің мәселелері, Қазақстанның жаһандық әлемдегі орны жөніндегі көзқарастарымыз бір арнаға тоғыстырылған. Бұл құжатқа қатысты екі жыл бойы қызу қоғамдық жұмыс жүргізілді. Ол Қазақстан халықтары Ассам­блея­сының барлық буынында, ғылыми ортада, саясаткерлер, кәсіпкерлер, мәдениет қайраткерлері арасында жан-жақты талқыланды. Былтыр Республикалық патриоттар форумында оның жобасы мақұлданды, деді Мемлекет басшысы. Нұрсұлтан Назарбаев Мәңгілік Ел патриоттық актісінде хал­қы­мыз қалыптастырған және өз жан-жүйесінен өткерген басты жа­лпы­ұлттық құндылықтар, мемлекеттің, қоғамның және азаматтардың Қа­зақстанның тағдыры мен оны дамыту, өркендету жолындағы өзара жауапкершілігі  нақтыланғанын айтты. Патриоттық акт қабылдай отырып, біз бүгінгі өмірімізде орны бар және бәріміз үшін қас­терлі нәрселер мен болашақ Қазақстанның барлық дәуірінде өмірлік маңызы зор және бағалы болатын дүниелер арасында  берік көпір саламыз. Біз жаңа белестерге қарай ілгері басқан қадамымыздың дұрыстығын компаспен тексергендей, Патриоттық акт арқылы анықтайтын боламыз, деді Қазақстан Президенті. Мемлекет басшысы Пат­риот­тық актінің жасампаз идеяларын қоғамда орнықтыру жөніндегі бірқатар шараларды іске асыру қажеттігін атап өтті. Үкімет Ассамблеямен бір­лесіп, әрбір қазақстандықтың жү­регіне жол табатын кең ауқымды түсіндіру жұмысын жолға қойғаны жөн. ҚХА Хатшылығы Мәдениет және спорт министрлігімен, Білім және ғылым министрлігімен бірлесіп, Патриоттық акт жөніндегі әдістемелік құралдар дайындауы қажет. Олардың негізінде ұлттық компаниялар, кәсіпорындар, мекемелер мен оқу орындары ұжым­дарындағы жұмысты жолға қою керек. Ассамблеяға монито­ринг жүргізіп, Қазақстандық біртек­тілік пен бірлікті нығайту тұжырым­да­масын жүзеге асыру туралы баян­дамалар дайындау міндеті жүкте­леді, деді Нұрсұлтан Назарбаев. Қазақстан Президенті Тәуел­сіздік, Келісім, Болашағы Біртұтас Ұлт ұғымдарының қазақстандық арманды жүзеге асыратын бір-бірімен өзара байланысты ұғымдар екеніне назар аударды. Өмірден арман туындатып, арманнан шынайы болмысты сомдау керек. Жалпыұлттық арманымызды біз осылай жүзеге асырамыз. Қуатты, лайықты және мәңгілік мемлекет туралы арманымызды. Кең-байтақ, сүйікті және киелі жерімізді көркейту туралы арманымызды. Ұлы Дала елі кеңістігіндегі зәулім аспанмен ас­тасқан шаңырақ астында тату-тәтті өмір сүретін бақытты және бейбіт халқымыз туралы арманымызды. Мен бүгін Ассамблея сапына оны бұдан жиырма жыл бұрын менімен бірге құрысқан және бастапқы тарихи сессиялары мен шешімдерін әзірлескендердің есейген балалары қосылып жатқанын көріп тұрмын. Бұл – қазақстандықтардың ұрпақ сабақтастығының айқын айғағы,  деді Мемлекет басшысы. Соңында Нұрсұлтан Назарбаев баршаны алда келе жатқан Қазақ­стан халқының бірлігі күнімен құт­тықтап, бақыт пен игілік және табыс тіледі. Елбасы, ҚХА Төрағасының баян­дамасынан соң алғашқы сөз «Болон және ұтқыр үдерістер» сек­торының маманы Сергей Петряевқа берілді. Мен сіздің сөзіңізді тыңдап отырып Ұлт Жос­пары – «100 нақты қадам» – бұл Қа­зақстанның бес даму реформасы, ал «Әлем. ХХІ ғасыр» манифесі дүние­жүзінің барлық ұлттарының бірлес­кен жоспары екен ғой деп ойла­дым. Өйткені, онда да бес нақты реформа туралы айтылған. Осыдан Сіздің манифесіңіз БҰҰ-ның ресми құжаты болып шығып тұр емес пе? Бұл Сіздің ғана емес, барлық Қазақстанның жеңісі ғой, деді шешен. Одан әрі С.Петряев өз басы және өзі туып-өскен орта тура­лы айтты. Менің туып-өскен отба­сым – президенттік бес ре­фор­маны іске асырудың айқын үлгісі. Отбасы мүшелерінің арасынан тәрбиешілер, мұғалімдер, теміржолшылар, аспаздар, инженерлер, жөндеушілер, стюардессалар, аудармашылар, банк қызметкерлері шыққан. Ал мен өзім экономика ғылымдарының магистрімін. Біздің отбасымыз Ассамблеяның «Үлкен ел – Үлкен отбасы» атты жобасының нақ өзіндей болғандықтан, маған жа­қын естіледі. Егер біздің Қазақ­станы­мыздың 18 млн. халқы бір кісі­дей алға қадам жасаса, бұл Мәңгілік Елге жасалған 18 млн. қадам болады емес пе? «Бола­шағы Біртұтас Ұлт» атты Сіздің ре­формаңыз – барлық халқымыздың бірге жұптасқан осындай ісі ғой, деді С.Петряев Президентке қарап. Одан әрі ол «жеті» санының қасиеттері туралы қазақы ұғым­дарды еске салып өтті. Соның ішін­де «жеті ата», «жеті қазына» және т.б. айта отырып, оларды Ел­басының «Мәңгілік Ел» жоба­сындағы жеті жетістікке қол жет­кізу туралы айтқан сөздерімен үйлестірді. Екінші сөз Қазақстан Жазу­шылар одағы басқармасы төрағасының орынбасары, ақын Марал­тай Ыбыраевқа берілді. Өзі­нің сөздерін Елбасына арнаған ақын: Сізді бүкіл әлем барша Қазақ­стан халқының әкесі ретінде таниды. Нұрлы жолмен мәңгілікке бет алған ұлы көшіңіз мәңгілік тоқтамасын деген ниетпен мен өз ойымды жыр жолдарымен сабақтағым келеді, деп төмендегі жыр жолдарын ағытты: Мәңгілік Ел – арманымның асқары. Мәңгілік Ел – бақытымның бастауы. Мәңгілік Ел – тарихымның дастаны. Мәңгілік Ел – Нұрлы жолға бастады. Мәңгілік Ел – менің аппақ мұратым, Болашаққа нұрын шашып тұратын. Мәңгілік Ел – Нұрлы жолы қазақтың, Бар әлемге мойындатар қуатын. Мәңгілік Ел – шежіресі даламның. Мәңгілік Ел – ақ тілеуі анамның. Мәңгілік Ел – мәңгілікке аманат. Мәңгілік Ел – Нұрлы жолы бабамның. Мәңгілік Ел – бейбіт өмір әуені. Мәңгілік Ел – Ел Анамдай әдемі. Мәңгілік Ел – Тәуелсіздік тірегі. Мәңгілік Ел – бүкіл халық тілегі. Осылай деп жырдан шашу шашқан ол «Ардақты Нұраға, аман болыңыз! Мың жасаңыз!» – деп сөзін түйіндеді. Келесі болып жуырда ғана жүзден артық адамның өмірін сақтап қалған «БЕК ЭЙР» АҚ «Fokker-100» әуе кемесінің ко­мандирі Дмитрий Родин сөй­леді. Ол сөйлеу үшін мінберге көтерілгенде Н.Назарбаев оның батырлығы туралы өз аузынан айтуын сұрады. Елбасына ұшқыш «Ерлік туралы ойлауға еш уақытым болған жоқ, менде тек ұшақтағы 116 адамның өмірін қайтсем сақтаймын деген ой ғана болды», – деді. Нұрсұлтан Әбішұлы оған ризашылығын білдіріп, жасаған ісі нағыз ерлік екенін атап көрсетті. Осыдан кейін ұшқыш өз сөзін жалғастырды. Жұрттың бәрі соңғы уақыттарда мені батыр дейтін болды. Бірақ мен ешқандай батыр емеспін, тек Отан алдындағы өз міндетімді орындадым. «Фоккер» ұшағының алдыңғы екі шассиінің ашылмай қалғандығы ұшқыштың қателігінен емес, ұшақты жасаушылардың жіберген техникалық ақауынан екендігін оны шығарған голландтық авиа­жасаушылар да мойындады. Осыдан кейін олар арнаулы құжат қабылдап, басқа «Фоккерлердің» осындай ақаудан сақ болуының ал­дын алды. Бұл әлемдегі мил­лиондаған адамның өміріне төнуі мүмкін қауіпті сейілтті, деді Д.Родин. Одан әрі шешен Президентке залда жас жауынгерді жанында граната жарылғанда ажалдан өз денесімен жауып аман алып қал­ған полковник Қайрат Үмбетов отырғанын айтты. Міне, оныкі нағыз батырлық деп санаймын, деді ол. Мен оның ерлігін естігенде өзіме: «Мен Қазақстанға адал болу жауапкершілігін мойныма алдым, сондықтан оның барлық азаматтарын қолымнан келгенінше ажалдан алып қалуға міндеттімін», деп ант бердім. Қайрат Үмбетов нағыз патриот. Сіздің «Мәңгілік Ел» идеяңызды бойларына сіңірген Қазақстанның барлық азаматтары да патриот болулары керек. Менің «Фоккерімде» сол күні 116 адам болса, Сіз, Нұрсұлтан Әбішұлы, «Қазақстан» деген әуе лайнерімен 18 млн. адамды қауіпті жағдайлардан аман алып өтіп, жеңістерге жетіп келе жатырсыз. Сондықтан да, біз «Мәңгілік Ел» атты патриоттық актіні бәріміз бірге қолдаймыз, деді ол. Сөзінің соңында Д.Родин Қа­зақстанның тағы бір патриоты, ұшқыш-ғарышкер Айдын Айым­бетовті мінберге шақырып, оның да өз ойларын айтуын өтінді. Ғарышкер өзінің сөзінде халықаралық ғарыш стансасы­ның бортындағы адамдар ара­сын­дағы қатынас Сіздің бейбіт­шілік пен келісім туралы қағидат­тарыңыздың негізінде іске асыры­лады. Мәселен, мен ғарышта болған кезде 5 елдің 9 ғарышкері бір отбасындай болып, Сіздің қағидаттарыңызбен жұмыс істемесе,  ешқандай жақсы нәтижеге қол жеткізе алмайтын еді. Сондықтан да, Ассамблеяның рухы ғарышқа да жеткен, «Мәңгілік Ел» патриоттық актісін де біз сондай биікке көтереміз, дей келіп, Елбасына ғарышта болып келген Ассамблеяның туын табыс етті. Мұнда халықаралық «Мир» ғарыш стансасы экипажы мүшелерінің қолдары қойылған, деді ол. Сөзінің соңында А.Айымбетов Президентке қазақстандық ғарыш саласын үнемі қолдап отыра­тындығы үшін алғысын жеткізді. Қазақстанда қазір үш ғарышкер бармыз, бұл – толыққанды экипаж деген сөз. Біз әлемде 9-шы орын алатын ғарыштық державамыз, деді А.Айымбетов. Сөз кезегі өзіне тигенде «Тіл дарын» жастар клубының төрайымы, қостанайлық Наталья Шпагина қазақ тілінде мүдірмей, жасындай жарқылдап сөйлеп берді. Мен – Тәуелсіздіктің құрдасымын, сондықтан да, біз еліміздің патрио­ты болып өстік. Ұлы Дала елі – біздің тарихымыз. Ал «Мәңгілік Ел» патриоттық идеясы – біздің стратегиямыз, деді ол. Одан әрі шешен өзінің қазақ тілі пәнінің мұғалімі екенін, жақында қазақ отбасына келін болып түсуге дайындалып жүргенін жеткізді. 2011 жылы қазақ тілінде таза сөйлейтін өзге ұлт өкілдері жастарының басын құрап, «Тіл дарын» клубын құрыпты. Оны 10 адам болып бастаған екен, қазір мүшелердің саны 150-ге жеткен көрінеді. Сонымен қатар, ол осындай төменнен шыққан бастамалардың арқасында бір жылдың ішінде республикада 44 мыңнан астам өзге этнос өкілдерінің балалары қазақ тілінде таза сөйлейтінін айтты.  Бұл жұмыс – Сіз жариялаған 100 қадамның бірі, «Мәңгілік Елдің» бастауы. Мемлекеттік тілді білудің өзі – патриоттық сезімнің көрінісі. Тіл – еліміздің барлық этностарын біріктіретін құрал. Қазақ тілін білгендігімнің арқасында мен бүкіл жан-жүрегіммен өзімнің біртұтас халқымның болашақта біртұтас ұлт боларын ұқтым, деді Н.Шпагина.  Сөзінің соңында үш тұғырлы тіл мәселесіне де тоқ­талып, оны жан-тәнімен қолдай­тынын жеткізді. Тілдерді білу – бұл даму, алға басу, жаңа биіктерді бағындыру. Сайып келгенде, бұл – «Мәңгілік Елдің» жолы, деді қазақ тілінен сабақ беретін орыс қызы. Бұл күні донор жүрегі салын­ған бірінші қазақстандық азамат, «Өмір тынысы» қоғамдық бір­лестігінің жетекшісі Жәнібек Оспанов Президент Нұрсұлтан Назарбаевқа медицина саласында жүргізген реформасы үшін алғыс білдірді. 2012 жылдың 8 тамызында Қа­зақ­станда алғаш рет жүрек алмастыру операциясы жасалды. Таны­мал кардиохирург Юрий Пя бастаған елордадағы Ұлттық кар­диология ғылыми орталы­ғының қызметкерлері 38 жастағы науқасқа 46 жасар донор әйелдің жүрегін салды. Донордың ұлы Игорь Воротников анасының жүре­гін және бүйрегін алуға рұқ­сат бер­геннен кейін дәрігерлер жү­ректі Жә­нібек Оспановқа, ал, бүй­ректі тағы бір науқасқа салған еді. Мен 2012 жылдың тамыз айында қайтадан жарық дүние есігін ашқандай болдым. Осы орайда, бізге көрсеткен қамқорлығыңыз үшін, Елбасы, Сізге, Астана қала­сында тұрғызылған Кардио­хи­рургиялық орталықтағы дәрі­гер­лер қауымына шексіз ризашы­лығымды білдіремін. Мен 100 пайыз Ассамблея адамымын. Себебі, қазақ болып дүниеге келдім, отаны корей жасады, ал орыс әйелінің жүрегі маған екінші өмір сыйлады. Мұндай шешімді оның ба­лалары Игорь мен Вероника қа­былдады. Ендігі уақытта олар ме­нің жақындарым әрі туыстарым, деді Жәнібек Оспанов. Ж.Оспанов сондай-ақ, медицина саласындағы реформалардың арқасында мұндай күрделі опе­рацияларға қолжетімділік арта түскендігіне тоқталды. Сонымен бірге, президенттік «Мәңгілік Ел» идеясы өзгенің басына түскен ауыртпалыққа бейжай қарамайтын жаңа буынның өсуіне септігін ти­гі­зеріне сенімді екендігін жеткізді. Соңғы 4 жылда Қазақстанда мұндай 847 ота жасалса, оның 33-і – жүрек алмастыру. Бүгінде мен сияқты біраз адамдар «Өмір тынысы» қоғамдық ұйымының қатарына шоғырландық. Біз толыққанды адамбыз, оқимыз, жұмыс істейміз, бала тәрбиелейміз, спортпен шұғылданамыз. Тіпті, болашақта Дүниежүзілік спорттық трансплант ойындарға да қатысқымыз келеді. Бұл біз сияқты азаматтарға арналған олимпиадалық ойындар. Біздің арманымыз – «Мәңгілік Ел» патриоттық актісінің қабылдану құрметіне орай Қазақстанның көк Туын сондай ойындарда биікке желбірету, деді ол. Жәнібек Оспановтың сөзін тыңдаған Мемлекет басшысы: «Юрий Пя біздің жетекші кар­дио­хирургіміз және кардио­орта­лығымыз күн өткен сайын та­нымалдылыққа ие болуда. Елімізге мұндай ота жасату үшін келіп жатқан азаматтар санының арта түсуі осыны аңғартады. Бұл шынымен де керемет емес пе?! Міне, біздің алдымызда донор жүрегі са­лынған адам тұр. Ол дұрыс айтады. Ол дүниеге екінші рет келді. Осыдан 4 жыл бұрын күрделі ота жа­салды, – деді Қазақстан Прези­денті. Қарағанды қаласындағы «Сим­кон» ЖШС директоры Олег Мецик Елбасының «Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамы» идеясының қоғам мен экономиканың дамуындағы еңбек адамының рөлін айқындап берді. Менің кәсібім қазақстандық кәсіпорындардың бәсекеге қабілет­тілігін арттыру. Ал кез келген кәсіпорынның басты құндылығы – оның жұмысшылары. Бүгінде еліміз­дегі ірі және шағын кәсіп­­орын­дар өздерінің еңбек өнімді­лік­терін арттырып келеді, деді О.Мецик. Осылай деген ол еліміздегі әрбір азаматтың инновациялық капитал бола алатынын, 2017 жылдан бастап тегін кәсіптік-техникалық білім беру мәселесінің қолға алынуын тілге тиек ете келе, жұмыс күшінің экономиканың басты қозғаушысы екенін атап өтті. Мәселен, 3 жыл ішінде 30 мыңға жуық жұмысшы бригадирлерді даярлықтан өткізуге, олардың кәсіби біліктілігін арттыруға болады екен. Сол кезде біздің қоғамымыз тиімді жұмыс күші бар қоғамға айналады. Бұл Қазақстан халқы Ассамблеясының Мемлекет басшысының бес институттық ре­фор­масына қосқан индус­триялық үлесі болмақ, деді ол. Бұдан кейінгі кезекте сөз алған Қазақ ұлттық ауыл шаруашылығы университетінің 3-курс студенті Фаризат Хаджиева ата-әжесінің аманатын орындап, қиын кезеңде өзге ұлт өкілдеріне пана болған Н.Назарбаевтың отбасына алғыс айтты. Аса мәртебелі Нұрсұлтан Әбішұлы! Биыл жарияланған Ал­ғыс айту күні қаншама тарихты еске түсіріп, мен сияқты жас­тар­дың жүрегіне ой салды. Мен бүгін бұл мінбеге отбасымның аманатын өтеу үшін шығып тұрмын. Жер аудару жылдарында менің атамның отбасын қайырымды, қонақжай қазақ отбасы паналатыпты. Олардың өзі екі бөлмелі саман үйде тұрады екен. Нұрсұлтан Әбішұлы, мен Фаризат Хаджиева Сіздің отбасыңыз, Әбіш атаның отбасы паналатқан Хызыр Хад­жиевтің немересі, Хазрет Хад­жиев­тің шөбересімін, деді ол. Бұл ретте Қазақстан Президенті Фари­заттың атасын еске түсіріп, ақ ниетіне ризашылығын білдірді. Ф.Хаджиева: «Нұрсұлтан Әбішұлы, егер Әбіш атаның қам­қор­лығы болмаса, мен де бүгін осы сахнада тұрмас едім. Сол адам­гершілік, сол кеңпейіл­дік, сол қамқорлық үшін Сіздің ата-бабаларыңызға, Сіздің отба­сыңызға айтар алғысымыз, ақ тілегіміз шексіз», – деді. Осылай дей келе, ол Әбіш атаның бастамасымен өз атасының 2 бөлмелі саман үй тұрғызғанын да айтты. Бұл сол уақытта арнайы жер аударылғандар үшін нағыз салтанатты сарайдан кем болмайтын. Қоныс тойына Әбіш ата бұзау сыйлапты. Дәл сол сыйлық біздің отбасымыздың бақыт пен молшылық нышанына айналған екен. Нұрсұлтан Әбішұлы, болгар халқында барлық мұсылмандар үшін қасиетті жер Мекке мен Медине деген сөз бар. Ал кезінде күштеп жер аударылғандар үшін қасиетті жер – Қазақстан». Мен де Қазақ елінің перзенті ретінде елімді мәңгі етуге өз үлесімді қосамын, деді ол. Бұл күні сөз сөйлегендердің арасында «Мастер фарм» меди­циналық компаниясының директоры Евгений Хван да болды. Ол бүгінде Қазақстан бизнеске қолдау көрсетуі арқылы жоғары рейтингті иеленіп тұрған елдердің қатарына кіргенін, фармацевтикалық компанияларға да, міне, дәл осындай қолдау көрсетіліп келе жатқанын тілге тиек етті. Біз өз ісімізді нөлден бастадық. Алғашында біздің қатарымызда 3 адам ғана бар еді. Ал қазір біздің санымыз 120-ға жетті. Мәселен, «Бизнестің жол картасы» секілді бағдарламалар мен елде жүргізіліп жатқан басқа да реформалардың, жеңілдік несиелерінің арқасында біз өз аяғымыздан нық тұрып қана қоймай, дамыдық. Біздің компаниямыз – Елбасы, Сіздің өніміңіз. Себебі, біз Сіздің қолдауыңыздың арқасында өсіп, өркендедік. Менің шетелдегі достарым Қазақстан туралы сұрағанда, мен Қазақстанда бизнестің, кәсіпкерліктің өркен­деуіне мемлекет тарапынан әрдайым үлкен қолдау болаты­нын айтсам, олар маған таңда­ныспен қарайды. Бұдан шығатын қорытынды, егер, сен шынайы жұмыс істегің келсе, онда сен үшін барлық жол ашық. Ал қазіргі таңда дүниежүзіне, әлемнің әр қиырында жатқан елдерге қиындық туғызып жатқан дағдарыстан біз қорықпауымыз керек. Себебі, мұндай экономикалық дағдарыстар бізге жаңаша мүмкіндіктер береді. Яғни, біз өзімізге берілген кез келген мүмкіндікті қолдан жіберіп алмауымыз керек. Жақында Сіз Шымкентте болдыңыз. Ондағы химфарм зауытына арнайы атбасын бұрдыңыз. Сол кезде Сіз бізге табиғи шикізат өнімдеріне қайта оралудың уақыты келгенін айтқан едіңіз. Шынымен де, қазіргі таңда бүкіл әлем бойынша өсімдіктен дайындалатын дәрілік өнімдерге деген тұтынушылар көлемі артып келе жатқаны жасырын емес. Сон­дықтан, енді 10 жылдың ішінде мұн­дай дәрілердің үлесі 40 пайыздан 60 пайызға өседі деген бол­жам бар. Демек, бұл – өсімдік ши­кі­затына деген тұтынушылық дең­гейі де өседі деген сөз, деді Е.Хван. Сонымен қатар, ол кейбір ком­паниялардың түрлі өнімдерді әлемдік нарыққа тасымалдаушы рөлдерінде жүргендігіне тоқтала келе, бұл орайда біз әлемдік нарыққа дәрілік, өсімдік шикізатын тасымалдаушы бола алатынымызды, тіпті, өсімдіктен жасал­ған дәрілік өнімдерді шыға­­рушы елдердің алдыңғы қатарында бола алатынымызды айт­қым келеді. Себебі, ол үшін бізде барлық мүмкіндік бар, деді ол. Жиында сөйлеген сөзінде Е.Хван, сондай-ақ, өзінің Қазақ­­станда тұрып жатқан корей ұлты­ның үшінші буыны болып саналатынын, сондықтан, қазақ жері – бұл тек қана өзі өмірге келген, я бол­маса, тіршілік кешкен мекен ғана емес, Қазақстан – бұл біздің жанымыз, жүрегіміз, өткен мен келешекті байланыстыратын жер. Сол үшін де, Елбасы, Сізге мың алғысымызды білдіреміз, деген ойын ортаға салды. Мемлекет басшысы табиғи шикізат өнімдерінен дәрі өндіру дүниежүзі бойынша алдыңғы орынға шыққанын атап өтті. Мен осыдан бір ай бұрын Ку­баға бардым. Куба – Оңтүстік Аме­рика құрлығындағы дәрі өндіру жағынан дамып кеткен бір­ден-бір ел. Барлығы сол жерге барып, емделеді. Ондағы барлық дәрілер өсімдіктерден өндірі­леді. Сондықтан, сіздердің компа­ния­ларыңыздың бұл істі қолға алғаны – дұрыс, деді Елбасы. Сессия барысында Астана қала­лық өзбек этномәдени орта­лығы «Жастар қанатының» төрайы­мы, кәсіпкер Фарангиз Ахметова мемлекет тарапынан жаса­лып отырған қолдаудың арқасын­да өзінің басқаруындағы нан өнім­дерін шығаратын кәсіпорынның жұмысы жақсы жолға қойылып отырғанын атап өтті. Мен жас кәсіпкермін. Біз­дің кәсіпорында түрлі ұлт өкіл­дерінен құралған 50 адам жұмыс істейді. Барлығымыз қазақ тілінде сөйлесеміз. Қазіргі таңда біз өз өнімдерімізді ондаған елге экс­портқа шығарудамыз, деді ол. Сондай-ақ, спикер елімізде жастарға барлық жағдай жасалып отырғанын, бес институттық реформаның тұрақтылық пен орнықты дамуымыздың кепілі екенін айта келіп, Қазақстанның болашағын жарқын ету жолында аянбай еңбек ете беретінін жеткізді. Оның айтуынша, Қазақстанда кәсіпкерлікті дамытуға барлық мүмкіндіктер бар. Ал Назарбаев Университеттің профессоры Дуйшонкул Ша­матов (Қырғызстан) өз сөзін Қыр­ғыз елінің ыстық сәлемін жеткі­зуден бастады. Сонымен бірге, ол Қазақстан Президентінің өз еліне жасаған қолдауына алғысын білдірді. Құрметті Нұрсұлтан Әбіш­ұлы, Қырғыз елі Сіздің жаса­ған көмегіңізді ешқашан ұмытпайды. Сол көмекке жол, мектеп, тұрғын үйлер салынды. Қиын жағдайда Сіздің қол ұшын созуыңыз қырғызстандық талай азаматтардың үмітін жалғады, деді спикер. Бұдан бөлек, Дуйшонкул Ша­матов өзінің Назарбаев Универ­ситетте қызмет етіп жүргенін үлкен мәртебе санайтынын, осы оқу орнында «Мәңгілік Елдің» құн­дылықтары қалыптасып жатқанын айта келіп, менің Сізге және Қазақстан халқына құнды аманат тапсырғым келеді. Жақында атам Қадырбек маған бір жазба көрсетті. Ол кісіге әлгі жазбаны ағасы Күзебай Құранов қайтыс болар алдында, яғни 1954 жылы беріпті. Күзебей атаға бұл жазбаны ҚарЛагта жазықсыз сотталған бір адам Қазақ елінің азаматтарына тапсыруды аманаттапты. Ол жазба – белгісіз автор жазған «Қыз Жібек» жырының нұсқасы. Сізге және Қазақ еліне осы қолжазбаны тапсыруға рұқсат етіңіз, деді Дуйшонкул Шаматов. «Еуразиялық диалог» ха­лық­аралық қорының төрайымы Айжан Шебанова (Ресей) өз кезе­гінде Қазақстан Ресейдің сенім­ді серіктесі екенін, өзі басқа­рып отырған халықаралық қор­дың екі ел арасындағы жақсы қарым-қатынастың арқасында жетіс­тіктерге жеткенін атап өтті. Сондай-ақ, ол қазақстандық бірқатар азық-түлік өнімдері Ресейде жоғары бағаланатынын, ресейлік қазақтар ЭКСПО-2017 мамандандырылған көрмесіне қатысуға қызығушылық білдіріп отырғанын сөз етті. Ай­жан Шебанованың айтуынша, Елбасы бастамасымен құрылған Еуразиялық экономикалық одақ екі жаққа да тиімді. Аталған Одақ шеңберінде Қазақстан-Ресей қа­рым-қатынастары одан әрі дами бермек. Т.Жүргенов атындағы өнер академиясының магистратурасында оқып жүрген, елімізде 5 жылдан бері тұрып келе жатқан өнертанушы, нигериялық Даниэль Джеймс Данлади-Бвай сессия барысында өзінің қазақ өнеріне деген құрметі жоғары екенін аңғартты. Менің әкем нигериялық, анам – орыс. Қазақта «қара» деген қасиетті ұғым бар. Төбеде көк аспан, төменде қара жер болса, оның үстінде бейбітшілік пен татулықтың қарашаңырағы – Қазақстан!, – деген Даниэль мінбеде тұрып «Екі жиреннің» бір шумағын әуелете айтып берді. Халықаралық «Street Workout» (Стрит Уоркаут) федерациясының президенті Денис Минин жиын кезінде татулықты ту еткен еліміздің жетістіктерін айта келіп, өз ұсынысын ортаға салды. Құрметті Нұрсұлтан Әбіш­ұлы, мен Украинаданмын. Сіз­дің студенттік өміріңіздің өл­ке­сі Днепропетровск облысында туып-өстім. Өз елімде болып жат­­қан оқиғалар жүрегіме ерек­ше ауыр тиюде. Қазақстан халқы Ас­самблеясының қызметі – бей­бітшілік пен келісімді сақ­­тау­дың озық үлгісі. Сіздің тәжі­­ри­беңізді спортқа енгізу арқы­лы Қазақстанның спорттық ассам­блея­сын құрдық, осылайша бүкіл әлем бойынша біз жастарды бірік­­ті­руді көздедік. Нұрсұлтан Назар­баев мырза, Қазақстан халқы Ас­сам­­блея­сының достық елшісі ата­ғын та­ғайындауды ұсынамын және мен оның алғашқы елшісі болуға да­йынмын, деді Денис Минин. Өз кезегінде Мемлекет басшы­сы оған: «Қолдаймын, бұл мәселені шештік деп есепте», – деп қысқа әрі нақты жауап берді. Сонымен қатар, Денис Минин спортшыларды Қазақстан секілді белсенді қолдап келе жатқан әлемнің басқа елдерін көрме­ген­дігін ерекше атап өтті. Осы арада көпшілікке аса танымал бола қоймаса да, кейінгі уақытта қарқынды дамып келе жатқан Стрит Уоркаут спорты жөнінде айта кетейік. Ол – белтемір, қырлы бөренелер сынды қарапайым спорт құралдарында өнер көрсететін спорт түрі. Аталған спорт қысқа ғана уақыт аралығында елімізде де кеңінен етек алып, ресми түрде бұқаралық спорт түрі болып танылды. Спорт түріне деген жастардың қызығушылығының арқасында арнайы федерация да құрылды. Бұл спорт түрінің басты ерекшелігі – аса бір шығынды талап етпейді. Кез келген уақытта, кез келген спорт алаңдарында, тіпті, қала орталықтарында, көшелерде, саябақтарда да шұғылдана беруге болады. Бір сөзбен айтқанда, өте қолжетімді спорт түрі. Тағы бір ерекшелігі – тәнді шынықтырып, жанды тынықтырып қана қоймай, қатаң тәртіпке баулиды, рухты шыңдайды, жаңа жетістікке жігерлендіре отырып, биік мақ­сат­тарға жетелейді. Сонымен бірге, ең бастысы – адамның өзін-өзі же­тілдіруінде айтарлықтай септігін тигізеді. Сондықтан да, елімізде бұл спорт саламатты өмір сүру салтын қалыптастыру ісінде өзіндік маңызға ие. Бұдан кейін Стрит Уоркауттан әлем чемпионы Дияс Биджиев сөз алып, ол қазіргі таңда спорт түрімен 500 мыңнан астам қазақ­стан­дық жастар айналысатынын жеткізді. Сондай-ақ, Д.Бид­жиев спортпен шұғылдан­ған адам ауырмайтынын, бұл өз кезегінде мемлекетке, от­басыларға үлкен көмек екенін айтты. Бұған қоса, Дияс Биджиев елімізде саламатты өмір салтын қалыптастыру мақсатында көптеген маңызды шаралар атқа­рыл­ғанына, оның оң нәтиже беріп келе жатқанына назар аударды. Батыс Қазақстан облыстық корей этномәдени орталығының төрағасы Максим Пак сөз сөйлеп, елім