Әскери тұтқындар әңгімесі –архив назарында

Қазақстан Республикасы Президентінің Архиві 2015 жылдың қаңтарында «Екінші дүниежүзілік соғыстың қазақстандық әскери тұтқындары: әдебиеттер, деректер, мәліметтер базасы» ғылыми-зерттеу жобасын қолға алған болатын. Осы жобаның аясында www.tutkyn.kz веб-сайты іске қосылды, онда қазақстандық әскери тұтқындардың тізімі бар онлайндық республикалық ақпараттық базасы орналастырылды. Жобаны жүзеге асыру барысында тарихшы ғалымдармен кездесулер өтіп, кеңестер алына­ды, осы тақырып бойынша архив құжаттары, мақалалар мен естеліктер жинақталуда, жобаға облыс­тар­дан архивистер келіп қосылды. Ар­хивистер тұтқында болған соғыс  арда­герлерімен кездесіп, сол кездегі қиыншылықтары мен зардабы туралы естеліктері жазылып алынды. Бір жарым жыл ішінде 35 мыңға жуық қазақстандық әскери тұтқындардың есімдері ақпараттық базаға енгізілді. 2015 жылдың мамырында Гер­­­мания Федеративтік Респуб­ликасы бұрынғы кеңестік әскери тұтқындарға төленетін 2500 еуро көлеміндегі өтемақыны тағайындау туралы шешімін қабылдады. Со­ның негізінде ҚР Президентінің Архиві жоба негізінде табылған 8 қазақстандық бұрынғы әскери тұтқынға төленетін өтемақыны алу­ға байланысты құжаттарды ресімдеуге көмек көрсетті. Оңтүстік Қазақстан облысының тұрғыны, соғыс ардагері Мамытбай Жанаев (20 ақпан 1923 ж. − 08 шілде 2016 ж.) қай­­тыс болар алдында Германиядан өтем­ақыны алып үлгерді. Мамытбай Жанаев 1942 жыл­­дың 27 мамырында Сары­ағаш аудандық әскери комисса­риатының шақы­руымен Қызыл армия қа­тарына аттанды, 105-ші атқыштар полкінде қатардағы жауынгер болып соғысты. 1942 жылдың 17 тамызында жаудың қоршауына түсіп тұтқындалды. 1942 жылдың тамы­зынан 1945 жылдың сәуірі аралығында Май­коп, Керчь, Севас­тополь, Кассель, Остер қалала­рын­дағы тұтқындарға арналған лагерьлерде болды. 1945 жылдың мамы­рында Мамытбай Жанаевты америкалық әскерлер азат етті. ҚР Президенті Архивінің ди­ректоры Борис Әлікенұлы Жа­паров жау тұтқынында болған Мамытбай Жанаев сияқты арда­герлерді екінші дүниежүзілік со­ғыстың майдангер-қа­тысушысы ретінде тану маңызды деп атап көрсетті. Осындай ілтипат үшін олардың туысқандары Қазақстан Республикасы Президенті Архи­вінің және Шымкент өңірлік мем­лекеттік архив қызметкерлеріне ал­ғыс білдіруде. Жібек БАЙҚАШ,  ҚР Президенті Архивінің бас сарапшысы