– Ғалымжан аға, Әлия мен Мәншүк жөнінде бұған дейін де біраз айтылды. Біраз жазылды. Дегенмен Жеңіс күні қарсаңында халқымыздың мақтан тұтар қыздары жөнінде тағы бір мәрте ой-пікір өрістетудің артықшылығы жоқ секілді.
– Әлия мен Мәншүктің есімдерін бөле-жара қарау еш мүмкін емес. Өйткені қай тұрғыдан қарастырсақ та, қос шынарымыздың бір-бірімен тағдырлас екенін тереңірек түйсіне түскендей боламыз. Айталық екеуінің де әкесі қуғын-сүргін жылдарында «халық жауы» ретінде ұсталып, ауыр жазаға кесілген. Бұл жағдай екеуінің де жүрегін қарс айырып жібергенін аңғару қиын емес. Бұған дәлелдер жеткілікті. Тіпті өзгесін айтпағанда, әкелерінің ақталуына бір септігі мен көмегі тиер деген перзенттік тілекші көңілмен өздері сұранып соғысқа аттануы –алдыңғы пікіріміздің дәлелі. Тіпті әкелерін тұтқыннан босатуды сұрап И.В.Сталинге хат жазған кездері де болыпты. Алайда оған жауап қайтарылмаған.
Әлия мен Мәншүк – бірін-бірі толықтырып, әрі бірін-бірі байытып тұрған тұлғалар. Екеуінің қанды майдан қырғынға кірген жерлерінің арасы да бір-бірінен қашық емес. Мысалы, Әлия Псков облысының Новосокольники қаласында ерлікпен қаза тапса, Мәншүк ең алдымен Ржев облысында ұрыс даласына кіріп, кейіннен Тверь губерниясының Невель қаласында соңғы ерлігін жасап, жауға тойтарыс берді. Аталған екі қаланың арасы 60 шақырым ғана. Мен бұл топырақта төрт рет болдым. Тағы бір айтарым, Мәншүкке Кеңес Одағының Батыры атағы 1943 жылы берілсе, Әлия оны бір жыл өткен соң, яғни 1944 жылы иеленген.
– Өңірде ерліктің қос қанатына баланған тұлғаларды мәңгі есте қалдыруға қатысты өзіңіз жетекшілік жасайтын «Қос шынар» қоры атқарған іс-шараларға тоқтала кетсеңіз.
– Қобда ауданындағы Әлия туып-өскен ауыл бүгінде Әлия ауылы деп аталады. Мұнда оған арналған музей бар. Өтпелі кезеңде оңтайландырудың салқыны тиген клуб, кітапхана секілді ауылдағы мәдениет ошақтары бірінен соң бірі жабылып, есіктеріне қара құлып салынды. Тоқсаныншы жылдардың орта шенінде соның кебін Әлия мұражайы да киді. Оның жабылып қалуы маған өте ауыр тиіп, бұл жағдай жанымды құлазытты. Бұған қалайша араша түсуге болады деген сауал көкейімнен кетпей қойды. Содан соң мұражайды жекешелендіріп алуға бел будым да осы ойымды сол тұстағы осы мәселелермен шұғылданатын тиісті өкілетті органдарға жеткіздім. Бір жақсысы олар қарсы болған жоқ.
Сол кезеңде музейдегі экспонаттарды көздің қарашығындай сақтап, оның тоналмауы мен жоғалмауын қадағалауға мүмкіндік туды. Кейін 2001 жылы өз қолымыз өз аузымызға жетіп, бюджет қоржыны толыса бастаған кезде Әлия ауылындағы Әлия музейін мемлекет иелігіне қайтадан көшіру жөнінде мәселе қойдым. Әлия мен Мәншүкке қатысты кем-кетік тұстарымызды түгендеу үшін арнайы қор құру жөніндегі ой маған өтпелі кезеңде келген-ді. Осы мақсатқа екінші мыңжылдықтың бас кезінде қол жеткіздім.
– Өңірде Мәметова мен Молдағұловаға қатысты төрт мыңнан астам экспонаттың басы қосылған екен. Мәншүктің есімін қастерлеуге қатысты тағы бір деректі алға тартсақ, 2017 жылдың 28 мамыры күні Үкіметтің арнайы қаулысына сәйкес, Ақтөбе медицина колледжіне Мәншүк Мәметованың есімі берілген екен. Осы мәселе ең алғаш «Қос шынар» қорының атынан көтерілгенін білуші едік. Бұған не дейсіз?
– Иә, Ақтөбе медицина колледжіне Мәншүк Мәметованың есімі бір күнде беріле салған жоқ. Бұған біраз жылдар кетті. Әйтеуір ой-пікіріміздің аяқсыз қалмағаны бәріміз үшін үлкен мерей деп білемін. Бұған қосарым өткен жылдардың бірінде Ақтөбеде Мәншүк Мәметованың атындағы көше болған екен. Бұл батыр қызға облыс орталығынан көше атауын беру мәселесін қозғай жүріп, кездейсоқ көз жеткіздім.
Әйтсе де 1968 жылы Мәметова атындағы көше қалалық атқару комитетінің шешіміне сәйкес, Цветочная деп өзгеріп кеткен. Содан соң 1991 жылы Набережное деп аталған. Бұл әділетсіздік емей немене? Әйтеуір 2006 жылы Мәншүк Мәметова көшесінің бұрынғы атауын қалпына келтірудің сәті түскен-ді. Дегенмен қазіргі көзқарас тұрғысынан қарастырғанда Ақтөбе аймағында Әлиямен қатар аталатын Мәншүктің есімі бұдан да гөрі кеңірек, бұдан да гөрі ұзынырақ көшеге әбден лайықты деген ойдамын.
– Ләйым да солай болғай, тағы бір сүйсінерлік жайт Ақтөбе қаласында №27 жалпы орта білім беретін мектепте Әлия мен Мәншүкке ортақ музей ашылып, жұмыс жасап келе жатқанын білдік. Оның бүгінгі ұрпаққа берер тәлімі мен тағылымы мол болары анық.
– «Қос шынар» Әлия-Мәншүк қоры аталған мектептің ұжымымен, әрі мұндағы қос батыр қыздың атындағы мектеп-музейінің басы-қасында жүргендермен тығыз байланыс ұстап келеді. Қысқасы, Әлия мен Мәншүктің ерлік жолдары мен намыстан жаратылған өр тұлғалары халқымыздың зердесінен ешуақытта өшпейді дегім келеді. Бұл өз Отаны мен топырағын шексіз сүю әрі оны қорғай білудің өшпес өнегесі. Әлия мен Мәншүк – егіз ұғым. Осы ақиқатты қайталап айтқаннан еш ұтылмаймыз. Осы орайда «Қос шынар» қоры алдағы кезде де халқымыздың қос батыр қызының ерлігін дәріптеу жұмыстарын одан әрі жалғастыра бермек.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен Темір ҚҰСАЙЫН,
«Egemen Qazaqstan»
Ақтөбе
