Материал – қат, баспана – қымбат

Жаз басталысымен материалдар не­ліктен қымбаттай жөнеледі? Бұған Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің бірінші орынбасары Қайырбек Өскен­баев мынадай уәж айтады.

– Жыл сайын наурыз айында бюджет қаражаты бөлінгеннен кейін, бар­лық тапсырыс берушілер сәуір-мамыр айларында құрылыс материал­дарын сатып алу рәсімін бірден бас­тайды. Нәтижесінде, жеткізушілер мен делдалдар өз өнімдерін белсенді түр­де сата бас­тайды, ал кейбіреулері им­порт­тайды, бұл сайып келгенде құры­лыс мате­риалдарының бағалық пара­метрлеріне әсер етеді, – дейді вице-министр.

Оның айтуынша, алдағы бес жылда 130 млн шаршы метр тұрғын үй салынуы тиіс. Бес жылда қанша көлемде материал қажет екенін білеміз, соған сай «оффтейк» келісімшарттар арқылы өнімді сатып аламыз дейді министрлік өкілі. Сол үшін «оффтейкті» заңнамаға енгізу керек екен. «Оффтейк» дегеніміз не өзі? Бұл – кәсіпорын әлі өндірмеген өнімді сатып алуға келісімшарт жасау. Яғни өндіруші тауар өндіруді жоспарлап, жекелеген сатып алушылармен келісім жасайды. Мұны ептеп түсінгендей болдық. Мемлекет ұсынып отырған екінші жол – «Маркетплейс» арнайы ақпараттық алаңын құру.

– Мемлекеттің қолдауы арқасында онлайн алаң құрылыс материалда­рын белгіленген бағамен сатуға мүм­кіндік береді. Бұл материалдардың құ­нын 15 пайызға дейін төмендетіп, құры­лыс материалдары нарығының ашықтығын қамтамасыз етеді. Бірінші кезеңде 2020 жылы «Нұрлы жер» бағ­дар­ламасы бойынша құрылыс ком­панияларының құрылыс материалдарына қажеттіліктерінің онлайн-витринасы құрылды, онда қазақстандық құрылыс материалдарын өндірушілер қажеттіліктермен таныса алады және қажет болған жағдайда тіркеуден өт­кеннен кейін осы құрылыс компанияларына коммерциялық ұсыныстарын жібере алады. Компаниялардың жеке кабинеттерінде құрылыс материалдарын өндірушілерден коммерциялық ұсыныстар алынғаны туралы хабарлама келеді, онда олар коммерциялық ұсыныстарды қарау, таңдау мүмкіндігіне ие болады. Қазіргі уақытта витрина тестілік режімде іске қосылды. Екінші кезеңде 2021-2022 жылдары материалдарды өндірушілер үшін өз құрылыс материалдарының витриналарын жариялау функциясы әзірленеді. Барлық қатысушы үшін ЭЦҚ-ны қолдана отырып, шарттарды онлайн жасаудың бизнес-процесін енгізу жоспарланған. Мар­кетплейсте логистикалық компания­лармен бірлесіп тауар жеткізуді бақылау функ­циясы пайда болады, – деді Қ.Өскенбаев.

Арагідік өз үйімізді өзіміздің мате­риалдан салу керек деп күпсінетініміз бар. Шетел тауарының біздікінен сапа­лы, біздікінен берік екенін біле тұра. Десе де Үкімет екі жылдан соң ішкі нарық­ты 100 пайыз өз өнімдерімізбен қамти­мыз деп отыр. Вице-министрдің сөзінше, отандық зауыттар жыл сайын 1,9 млн тонна арматура өндіреді. Жыл сайынғы ішкі қажеттілік – 1,2 млн тонна. Алайда сынықтардың жетіспеушілігіне байланысты зауыттар ішкі нарықты тек 60 пайызға жаба алады. 1 ірі кәсіпорын, 11 орта және 276 шағын кәсіпорын кір­піш өндіреді. Бірақ олар ел ішіндегі қажет­тіліктің тек 62 пайызын ғана өтейді екен.

«Импортқа тәуелділікті төмендету және құрылыс материалдары бағасының күрт ауытқуын болдырмау мақсатында министрлік 2021-2025 жылдарға арнал­ған құрылыс индустриясын дамыту бойынша бағдарламалар қабылдады. Біз келесі 5 жылға құрылыс материалдарына деген қажеттілікке толық талдау жүргіздік. Бірінші кезекте, импортта­латын материалдарды бөліп, олар бо­йынша 360 млрд теңге сомасына 22 жоба дайындады. Аталған зауыттардың құры­лысын 2021-2022 жылдары салуды жоспарлап отырмыз және 2023 жылы импортқа тәуелділікті азайту және ішкі нарықты отандық құрылыс материалдарымен 100 пайыз қамтамасыз ету бойынша жоспарланған қуатқа шығу көзделген», дейді ведомство өкілі.

Қазақстан құрылысшылар одағының төрағасы Талғат Ерғалиевтің айтуынша, құрылыс материалдары 30-190 пайыз диа­пазонында қымбаттаған. Сонымен қатар материал ғана емес, жұмыс механизмі мен көрсетілетін қызметтердің де құны өскен. Құрылысшылар жыл сайынғы 10-15 пайыздық қымбаттауға үйреніп те қалды. Бірақ 2021 жылғы қымбатшылық ерекше болды. Дәл мұндай баға өсімі соңғы 10 жылда болмаған дейді.

– Біріншіден, девальвация болып, теңге 31 пайызға құнсызданды. Біз материалдардың 60 пайызын шетелден алып келетіндіктен, теңге мен шетел валютасы арасындағы айырмашылық материал құнына әсерін тигізеді. Екін­шіден, рубль де қымбаттады. Соған сай Ресейден әкелінетін материалдар да қым­баттап кетті. Рубльдің құнсыз­дануынан Ресейде де баға өсті, алайда ресейлік өндірушілер үшін өз өнімін Қазақстанға емес, Қытай мен Еуропаға сатқан қолайлы. Өйткені ол елдерде баға әлдеқайда жоғары. Сондықтан тауар­лардың басым бөлігі сол елдерге кетті де, нарықта тапшылық пайда болды, ал тап­шылық бағаны өсіріп жіберді. Осы­лайша, сұраныс пен ұсыныстан құра­латын нарық заңы жұмыс істеді: ұсыныс аз, сұраныс бар – баға өсе бас­тады, – деді Т.Ерғалиев.

Оның сөзінше, Үкімет құрылыс ма­те­риалдарының қымбаттауына байланысты компанияларға өтемақы беруге даяр. Алайда өтемақы тек жұмыс көлемі 50 пайыздан аспаған жобаларға ғана бөлінеді. Құрылысшылар одағы мұны­мен келіспейді. Дәл қазіргідей қысыл­таяң кезде Үкімет бөліп жармай, салаға бүтіндей көмектесуі керек деп есептейді. «Біз құрылыс саласына толық­қанды көмек берілуін талап етеміз. Олай бол­маған жағдайда сала күйреп, жұмыс­сыздық орнап, тұрғын үй бо­йынша мемлекеттік бағдарламалар орындалмай қалады. Бұл да пандемия сияқты төтенше жағдай. Сондықтан Үкімет адекватты шара қабылдауы керек» деп жазады одақ өз үндеуінде. 

Одақ басшысының айтуынша, Премьер-Министрдің орынбасары Роман Скляр жағдайды жете түсінбей, жет­кілікт­і бағаламай отыр. «Ол құрылыс ком­паниялары жобаға арнап алған 30 пайыз авансты құрылыс материалдарын сатып алуға жұмсауы керек дейді. Бірін­шіден, барлық компания бұл авансты ала алмайды. Банк кепілдігін алу үшін банкке аванс мөлшерінен екі есе жоғары кепілдік қоюы тиіс. Екіншіден, аванс­ты алған компаниялар қаржының бір бөлігін материал сатып алуға, тағы бір бөлігін құрылыс қызметін орындағаны үшін мердігерлерге алдын ала төлем жасауға және жалақыға жұмсайды. Жұ­мыс­ты орындап, орындалған жұмыс ак­ті­сіне қол қою үшін біржарым ай уа­қыт кетеді. Бұл уақытта компания­ қыз­­­меткерлеріне жалақы беруі қажет. Тәжірибеде аванстың барлығы дер­лік материалға жұмсалу жағдайы кез­деспейді. Материалдар жоба құнының 50-60 пайызын құрайды. Сондықтан мате­риалды алдын ала берілген 30 пайыз­дық авансқа сатып алу мүмкін емес», дейді сала басшысы.

Биыл төрт айда Қазақстан жалпы сомасы 298,4 млн доллар болатын құрылыс материалдарын импорттаған. Бұл 2020 жылдың қаңтар-сәуірімен салыстырғанда 30 пайызға жоғары көрсеткіш. Барлық материал бойынша импорт өсімі анық байқалады. Мәселен, керамикалық тақтайшаларды алып келу – 40, керамикалық құрылыс материалдары мен санитарлық-техникалық бұйымдарды әкелу – 11 және 49, өңдел­ген тас – 15, отқа төзімді цемент – 66, жыл­тыр әйнекті сатып алу үлесі 24 пайызға өскен.

Қазақстан құрылыс материалдарын негізінен Ресейден алып келеді. Ресейдің Қазақстанға құрылыс материалдарын экспорттау көрсеткіші 117-ден 149 млн долларға артқан немесе 27 пайызға. Одан кейінгі орындарда Қытай, Түркия, Өзбекстан, Италия елдері тұр.

Сондай-ақ Қазақстан линолеум, шлаковата, пластикалық құбыр, гипскартон секілді өнімдерді Ресей, Өзбекстан, Украина, Иран, Қытай сияқты елдерден әкеледі. Отқа төзімді кірпіштерді импорттайтын Ресей, Қытай сияқты жетек­ші елдер қатарына Австрия да қосылды. Ал құрылыс кірпіштеріне келгенде Өзбекстанға мұқтажбыз. Былтыр көрші елден 24 млн долларға 713,4 млн кірпіш алып келіппіз. Қазақстанға кірпіш импорттау бойынша Ресей мен Беларусьтің өзі Өзбекстанмен бәсе­келесе алмайды. Өткен жылы керами­калық плита мен плитка импорттауды да ар­тырыппыз. Сатып алынған 23 млн шаршы метр керамограниттің тең жартысы (13 млн шаршы метр) Ресейден келсе, қалған бөлігі Өзбекстан, Беларусь, Германия, Иран, Қырғызстан елдерінен тасымалданған.

2019 жылы құрылыс материалдарын импорттау көлемі экспорт көлемінен 5,4 есе асып түскен. Сырттан тауар сатып алуға 810 млн доллар жұмсасақ, отандық өнімді сатудан небәрі 150 млн доллар пайда тауыппыз.

Дәл қазір құрылыс саласы проблемаға бөгіп тұр. Алайда «Бөрі арығын біл­дірмес, сыртқы жүнін қампайтар» деген­дей, Үкімет өзінің әр есебінде бәрі ойда­ғыдай, бәрі тамаша деуден танбайды. Әлеу­меттік желіде белсенділер құрылыс саласында тендердің әділ өтпейтінін, жемқорлықтың жайлап кет­кенін жазады. Біз жұмсартып айтып отыр­мыз, олар тіпті ащы жазады. Сонда құрылыс материалының қымбаттауын жырлау – мәселені бетінен қалқу екенін аңдаймыз...