Еңбек және әлеуметтік қорғау комитетінің төрағасы, Бас мемлекеттік еңбек инспекторы Төлеген Оспанқұлов әуелі азаматтардың еңбек құқығын қорғаудың негізгі бағыттарының бірі – олардың біліктілігіне және еңбек шарттарына сай жалақысын уақтылы алу мәселесін көтерді.
– Қазір қызметкерлердің жалақысы бойынша берешек мәселелері ерекше алаңдаушылық туғызып отыр. 24 наурыздағы жағдай бойынша еліміздің 73 кәсіпорнында 3 мыңнан аса жұмысшыға 1,4 млрд теңге көлемінде жалақы берешек болған, – деді Т.Оспанқұлов.
Құзырлы мекеменің мәліметіне сүйенсек, ең көп берешек Маңғыстау облысында – 242 млн теңге, Алматы қаласында – 235 млн теңге және Абай облысында 140 млн теңге болған. Жыл басынан бері жергілікті еңбек инспекциясы органдарының көмегімен 1,3 млрд теңгеге жуық берешек (жалақы) қайтарылып, 8,1 мың қызметкердің құқығы қорғалған.
Т.Оспанқұлов министрліктің бастамасымен берешек жалақыны тез қайтару мақсатында заңға өзгерістер енгізілгенін, оның нәтижесінде жұмыс берушінің жалақы төлеуі туралы құжаттың міндетті күшіне ие болғанын жеткізді. Егер берешек жалақы берілу мерзімі кешіктірілсе, жұмысшы жеке сот орындаушыға жүгініп, өндіріп алуға шағымдана алады. Дәл осындай жағдай бойынша 2022 жылы 47, ал биыл 14 іс тіркелген.
Мемлекеттік бас еңбек инспекторының сөзіне сенсек, жергілікті атқарушы органдар жұмыс берушілерге қызметкерлердің жалақысын арттыруға қатысты түсіндіру жұмыстарын жүргізген. Нәтижесінде, 2022 жылы 2,5 мың жұмыс беруші 2 млн-нан аса жұмыскердің жалақысын 5-тен 50%-ға дейін көтерген. Ал биыл 1,7 мың жұмыс беруші 1 млн-нан аса жұмыскердің жалақысын орта есеппен 12%-ға көтерген.
– 2022 жылы облыс прокурорлары мемлекеттік еңбек инспекторларымен бірлесіп 30 адамнан көп шетелдік жұмыс күшін тартатын 64 кәсіпорынға тексеру жүргізді, соның нәтижесінде 1 150 заң бұзылғаны анықталды. Оның ішінде еңбекақы төлеудегі диспропорция бойынша – 179, шетелдіктердің рұқсат етілмеген жұмыстарды істеуі бойынша – 399, заң талаптарын орындамаған – 210, шетелдіктердің білімі олар атқаратын лауазымдарға сәйкес келмеген – 205, шетелдік жұмыс күшін тартуға рұқсатсыз еңбек қызметін пайдаланған 157 оқиға тіркелген. Аталған заң бұзу фактілерін жою үшін 66 ұсыныс енгізілді, 263 лауазымды тұлға әкімшілік жауапкершілікке тартылып, жалпы көлемі 64,3 млн теңге айыппұл салынды. Қазір әкімдіктер 390 рұқсатнаманы қайтарып алды, – деді спикер.
Оның айтуынша, Еnbek.kz порталында 2021 жылдың 1 желтоқсанынан бастап еңбек заңнамасы талаптарының сақталуын тексеруге арналған онлайн кеңесші жұмыс істейді. Жұмыс беруші интерактивті режімде немесе орындалған рәсімдердің дұрыстығын тексеретін қызметке жүгіне алады. Қазірге дейін 19 930 адам өз құқығын интерактивті режімде тексерген.
Сонымен қатар министрлік өкілі кейінгі 5 жылда өндірісте зардап шеккендердің саны 6,5%-ға (1 568-ден 1 465 адамға дейін), қаза тапқандар саны 8,4%-ға (220-тен 203 адамға дейін) азайғанын айтты.
Статистикалық мәліметтерге сәйкес, 2021 жылы зерттелген кәсіпорындардың 1,6 млн жұмыскерінің 375 мыңы (22,8%) зиянды және қауіпті еңбек жағдайында жұмыспен қамтылған. Өңірлер бойынша зиянды және басқа да қолайсыз еңбек жағдайының жоғары деңгейі Қарағанды (74 976 адам), Павлодар (46 361 адам), Шығыс Қазақстан облыстарында (37 383 адам) байқалған.
– Зиянды және қауіпті еңбек жағдайы бар жұмыстармен айналысатын қызметкерге жұмыс беруші еңбек заңнамасына сәйкес кепілдіктер мен өтемақылар береді (жұмыс уақытының қысқартылуы, қосымша жыл сайынғы еңбек демалысы, айлығын көтеру, сүт және профилактикалық тамақтану). Мәселен, 2021 жылы елімізде 681 мың қызметкер зиянды еңбек жағдайында жұмыс істегені үшін 167 млрд теңгеден аса қаражатқа түрлі өтемақы алды. Бұл 2020 жылмен салыстырғанда 19%-ға артық, – дейді ол.
Т.Оспанқұловтың айтуынша, мемлекеттік бақылау нәтижесінде анықталған заң бұзу жағдайының 30%-дан астамы еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелеріне тиесілі. Мәселен, өткен жылы мемлекеттік еңбек инспекторлары еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау бойынша заң бұзудың 2 771 фактісін анықтаған.
– 2022 жылдың қорытындысына сай еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы заң бұзу фактілері үшін 119 адам лауазымынан босатылды. Құқық қорғау органдарына жазатайым оқиғалар туралы 1 094 материал жіберілді, соған сай 192 қылмыстық іс қозғалды. Еңбек саласының нақты жай-күйін бағалау мақсатында жұмыс орындарында 7 061 өндірістік объекті тексерістен өткізілді, – дейді Т.Оспанқұлов.
