2000 жылы республика бойынша алғанда халықтың сумен қамтамасыз етiлуi ауылдық кенттерде орта есеппен 71% болса, Маңғыстау облысында бұл көрсеткіш 42%-ды құрады. Осы облыстағы ауылдық елді мекендердің басым бөлігінде орталықтандырылған су жүйесі болмады немесе су құбырлары істен шыққан еді. Сонымен қатар сумен жабдықтау желілерінің барлығы дерлік қанағаттанарлықсыз жағдайда болды және олардың көпшілігі 20-25 жылдан астам уақыт бұрын пайдалануға беріліп, санитарлық талаптарға сай келмеді. Облыстың барлық дерлік су құбырлары мен кәріз желілері 80-100 пайызға тозған-ды. Ал 2010 жылы өңірдің су ресурстары тек қана 3,5 пайызды құрады.
2016 жылы облыс халқының 57%-ы немесе 330 мың адам тұзды теңіз суын пайдаланған. Микробиологиялық көрсеткiштер бойынша санитарлық-гигиеналық нормаларға сай келмейтiн ауыз су сынамаларының үлес салмағы ел бойынша орта есеппен 8,1 пайызды құраса, ал ол Маңғыстау облысы бойынша республикалық көрсеткiштен жоғары болды. Яғни бұл ауыз судың сапасы мемлекеттік стандарттарға сай келмейді деген сөз. Осындай ахуалдың басты себептерінің қатарына су құбырларының толыққанды жұмыс істемеуі мен олардың пайдалану мерзімінің өтуі және су тазалау технологиясының бұзылуын жатқызуға болады.
Осыған ұқсас проблемалар басқа аймақтарда да бар. Мысалы, 2010-жылдары Ақмола облысындағы су құбырларының 56%-ы әбден ескірсе, Алматы облысында халық 1969 жылы салынған су құбыры желісін пайдаланып, Ақмола облысында 1970 жылы салынған су тазалау стансасы сонау 1986 жылдың өзінде арнайы комиссияның шешімімен жарамсыз деп танылған көрінеді. Жалпы, көптеген су желілерінде кішігірім апаттар көбейіп, су көздері жабылды. Кейбір қалалар мен ауылдық жерлерде су құбырларының жартысынан астамы ескіріп, тат басып, су көздері ластанып, санитарлық-эпидемиологиялық жағдай нашарлап кетті. Көктемгі қызыл су жүрген кезде тұрғындардың пәтерлеріндегі краннан лай ағатын жағдайлар да кездесетін. Бұл өз кезегінде тұрғындардың денсаулығының нашарлауына әкеліп, «А» вирусты гепатиті, бауырдың қабынуы, жұқпалы ішек ауруларының деңгейін жоғарылатты.
Бір өкініштісі, кезінде «Таза су», «Ақбұлақ» бағдарламаларымен біраз шаруа атқарылғанымен кейбір ауылдарда тұрғындардың көпшілігі әлі күнге ауыз суды сатып алып, ауласындағы жасанды құдық-әуітке көлікпен құйдыруда. 2002-2010 жылдарға арналған «Ауыз су» салалық және тиісті өңірлік бағдарламаларды іске асыру барысында атқарылған жұмыстардың сапасына және оның түпкілікті нәтижесіне кері әсерін тигізген көптеген кемшілікке жол берілді. Солардың ішінде су шаруашылығы саласындағы жоспарлау іс-шараларына жүйелі көзқарастың болмауы және су құбырларының салынуы мен оларды жөндеу жұмыстарының сапасыздығын атап өткен жөн. Жөндеу-құрылыс жұмыстарының мерзімдерінің бұзылуы, сумен жабдықтау және су бұру желілерінің тозуының жоғары деңгейі бұл нысандардың техникалық жағдайының созылмалы түрде нашарлауына және апаттардың көбеюіне әкеліп соқты. Ал инновациялық жобаларды енгізу деңгейінің төмендігі бұл салада бизнес-ортаны дамытуға мүмкіндік бермеді. Осының барлығы өз кезегінде тұрғындардың әлеуметтік наразылығын тудырды.
2021 жылы Президент Қ.Тоқаев Маңғыстау облысына жасаған жұмыс сапары кезінде өңір тұрғындарының сапалы ауыз сумен толық қамтамасыз етілмей отырғандығына арнайы тоқталды. Себебі аймақ ауылдарының 20%-ында ауыз судың жоқтығы және осы бағыттағы жұмыстың қарқыны өте баяу жүріп жатқаны үлкен мәселеге айналған еді. Жалпы, Қазақстандағы ауылдық жерлердің 40%-ның орталықтандырылған ауыз сумен қамтамасыз етілмеуін былай қойғанда, бұл мәселе қалаларда да сақталуда. Бұл Қазақстанда ауыз су проблемасының осы күнге дейін түбегейлі өзгере қоймағанының және халықтың біраз бөлігінің тиісті сападағы сумен толық көлемде қамтамасыз етілмеуінің айғағы. Президент судың маңыздылығына тағы да назар аударып, мәселені шешудің қажеттілігін ескертті. Ендеше, «бұлақ көрсең көзін аш» дегенді басшылыққа ала отырып, судың өмірдің нәрі екенін ұмытпай, «судың да сұрауы бар» дегенді де естен шығармайық.
