Коллажды жасаған – Амангелді Қияс, «ЕQ»
Президент жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеулер институты директоры Еркін Тұқымовтың айтуынша, бұл – Орталық Азия елдері мен Жапония арасындағы алғашқы сарапшылар диалогі. 20 жыл бұрын, 2004 жылы Астанада сыртқы істер министрлерінің қатысуымен «Орталық Азия + Жапония» форматындағы бірінші мемлекетаралық кездесу өткен еді. Содан бері бұл кездесу Орталық Азия мемлекеттерімен диалог пен ынтымақтастықты дамытуға ықпал ететін тұрақты алаңға айналды. Ал бұл форматтың негізі 1997 жылы Жапонияның бұрынғы премьер-министрі Рютаро Хашимото ұсынған «Жібек жолы дипломатиясы» тұжырымдамасынан бастау алады.
Негізі Қазақстан Жапонияны аймақ экономикасының маңызды инвесторы және көлік-логистика саласындағы технологиялар генераторы ретінде көреді. Ал ендігі кезекте Орталық Азия елдерінде Жапония, Қытай, Оңтүстік Корея бойынша аймақтану мамандарын даярлау және Жапония мен Орталық Азия елдерінің сараптамалық орталықтары, ғылыми-зерттеу институттары, мамандандырылған ұйымдары арасында жүйелі өзара іс-қимыл мен тәжірибе алмасу жолға қойылуы қажет.
«Синкансэн – жапондық технологияның көшбасшысы. Оны Орталық Азияға бейімдесек, тасымалдау жылдамдығы мен қауіпсіздікті арттырып қана қоймайды, сондай-ақ аймақтың халықаралық нарықтармен көлік байланысын нығайта алады. Қазір аймақта жылдам жүретін пойыздар жоқтың қасы. Осы мәселені қолға алуға болады. Бұл үшін алдымен салалық институттар бірлесіп зерттеу жүргізу қажет», деді ҚСЗИ директоры.
Бұған қоса сарапшылар қалалық инфрақұрылымды жақсартуға арналған Жапонияның технологияларды енгізу саласындағы бірегей тәжірибесіне қазір әлем елдері қызығушылық танытып отырғанын айтты.
«Инновациялық экологиялық шешімдерді әзірлеуде бірегей тәжірибесі бар Жапония осы салада біздің стратегиялық серіктесіміз бола алады. Адам мен табиғат үйлесіміне негізделген жапондық «Сатояма» тұжырымдамасы бізге керек дүние, оған қызығушылық танытып отырмыз. Ал біз Жапонияға электронды үкіметті дамыту бойынша БҰҰ рейтингінде 193 елдің арасында 24-орында тұрған GovTech және FinTech салаларында цифрлық өнімдерді дамытуды ұсына аламыз», деп атап өтті Е.Тұқымов.
Жапонияның Қазақстандағы төтенше және өкілетті елшісі Ииджима Ясумаса өз сөзінде Жапонияның Орталық Азияға қатысты саясаты аймақтағы бейбітшілік пен тұрақтылықты қамтамасыз етуге, экономикалық негіздерді нығайтуға, аймақаралық ынтымақтастықты дамытуға және халықаралық қауымдастықпен байланысты нығайтуға бағытталғанын айтты.
«Жапония Орталық Азияның егемендігін, бейбітшілігін және тұрақты дамуын қолдауға дайын. Сыртқы істер министрлерінің соңғы кездесуі 2022 жылдың желтоқсанында Токиода өтті. Келіссөздер барысында министрлер азық-түлік және энергетикалық қауіпсіздік мәселелерін, дамудың жаңа үлгілерін, атап айтқанда, адамға инвестиция салу және сапалы өсу тетіктерін талқылады», деді елші.
Сондай-ақ жапон дипломаты өткен жылдың тамыз айында Жапонияда болған жер сілкінісіне байланысты кейінге шегерілген «Орталық Азия + Жапония» форматындағы Астана саммиті биыл ұйымдастырылатынын айтып, оған жапон тарапы күш салатынын мәлімдеді.
Жапонияның Халықаралық қатынастар институтының атқарушы директоры Томоюки Ёсида қазіргі геосаяси тұрақсыздық кезінде аймақ бірігіп әрекет етсе, әлемдегі беделі артатынын атап өтті. Сол себепті ол Орталық Азиядағы әріптестеріне «Орталық Азия + Жапония» форматы аясында ынтымақтастықты әртараптандыруды ұсынды.
«Атап айтқанда, адами капиталды дамытуға және зияткерлік қолдауға көбірек көңіл бөліп, экономикада ғана емес, қауіпсіздік, лаңкестікпен күрес, құқықтық сала, жаһандық мәселелерде де ынтымақтастықты нығайту керек», деді жапон ғалымы.
Ал Хоккайдо университетінің Славян-Еуразиялық зерттеулер орталығының профессоры Томохико Уяма «Орталық Азия + Жапония» диалогі аймақтық ғана емес, жаһандық мәселелерді шешуге бағытталғанын ерекше атап өтіп, бұл қазіргі жапон дипломатиясының басымдықтарына сәйкес келетінін айтты.
«Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев ірі державалар көпжақты үдеріске аз сенім артып отырған жағдайда орта державалар өз аймақтарында және одан тыс жерлерде тұрақтылықты, бейбітшілік пен дамуды қамтамасыз ету үшін жауапкершілікті өз мойнына алуға тиіс екенін орынды атап өтті. Жапония дамыған мемлекет болғанымен, оның географиялық жағынан ұлы державаларға жақындығы және әскери мүмкіндіктерінің шектеулігі себептеріне байланысты оның мәртебесі орта державаларға теңеседі. Бұл жағынан алсақ, оның Азия елдерімен тең құқылы қарым-қатынас орнатудағы бай тәжірибесі шағын және орта мемлекеттермен ынтымақтастықты дамытуға ықпал етеді», деді жапон профессоры.
Өзбекстан Республикасы Президенті жанындағы Стратегиялық және өңіраралық зерттеулер институтының директоры Эльдор Арипов жиында Жапония аймақтық ынтымақтастық үшін «Орталық Азия + Жапония» арнайы платформасын ұсынған бірінші ел екенін еске салды. Оның айтуынша, Орталық Азия елдері жасыл энергетикаға көшуге бет бұрса, Жапониямен ынтымақтастық жасау керек.
Ал Тәжікстан Республикасы Президенті жанындағы Стратегиялық зерттеулер орталығының директоры Хайриддин Усмонзода Тәжікстанның әлеуметтік саласының дамуына елеулі үлес қосып келе жатқан Жапония халықаралық ынтымақтастық агенттігінің (JICA) қызметі зор. Ынтымақтастық жылдарында экономика, инфрақұрылым, білім мен денсаулық сақтаудың негізгі салаларына әсер ететін ондаған ауқымды жобалар жүзеге асырылған.
«Жапон үкіметі еліміздің белгілі бір аймақтарындағы ауызсу жүйесін жақсартуға үнемі үлесін қосып келеді. Мәселен, Жапон құрылысшылар қоғамы (JSCE) Тәжікстанның Хатлон облысы Пандж ауданындағы ауызсумен жабдықтау жүйесін қалпына келтірді», деді Х.Усмонзода.
Өзбекстандағы Орталық Азия халықаралық институтының директоры Джавлон Вахабов болса, Орталық Азия мен Жапония арасында «виртуалды хатшылықты» құру керек деген пікірде.
«Кооперацияны дамытудың тағы бір болашағы зор бағыты – ауыл шаруашылығы саласы. Ауыл шаруашылығы Өзбекстанның ішкі жалпы өнімінің 20 пайызын құрайды, ал ел халқының 60-70 пайызы ауыл шаруашылығында жұмыс істейді. Орталық Азия мен Жапонияның аграрлық сектордағы ынтымақтастығы мәселелерін тереңдете отырып, біз дамудың жаңа нүктелерін таба алар едік. Өзара әрекеттестіктің тағы бір саласы еңбек миграциясы, әсіресе жастар мәселесі маңызды», деді Д.Вахабов.
Қырғыз Республикасы Президенті жанындағы Ұлттық стратегиялық бастамалар институты директорының орынбасары Динара Дуйшенкулқызы: «2016 жылы «Japan Consulting» компаниясы Қырғызстанның жоғары технологиялар паркінің резиденті болды. Қырғыз ғалымдары жапон археологтерімен бірлесіп, жапон тарапының көмегімен Ұлы Жібек жолындағы Қырғызстанның ежелгі қоныстары – Қызыл өзен (Невакат), Ақ-Бешім (Суяб) және ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мәдени мұралар тізіміне енген Буран (Баласағұн) елді мекендерінде қазба жұмыстарын жүргізіп жатыр», деп атап өтті.
Президент жанындағы ҚСЗИ Азиялық зерттеулері бөлімінің басшысы Айдар Құрмашев Жапония мен Орталық Азияның «талдау орталықтары» арасында сараптамалық ынтымақтастықты терең орнату қажет деген пікірін алға тартты.
«Біз елдеріміздің талдау орталықтары арасында тағылымдамадан өтуді және мамандар алмасуды дамытуды ұсынамыз. Сарапшыларды даярлаудың мұндай институттандырылған жүйесін құру болашақта экономикалық, әлеуметтік және саяси салалардағы шешімдердің негізін қалауы мүмкін. Сонымен қатар қазақстандық, жапондық және орталық-азиялық сарапшылардың қатысуымен өтетін аналитикалық «марафондар» немесе жобалық сессиялар нақты міндеттерге инновациялық тәсілдерді әзірлеуге көмектеседі: мемлекеттік басқаруды цифрландыру, смарт қалалар және т.б», деді сарапшы.
