Осыдан бір ай бұрын азаматтарды тұрғылықты жері бойынша уақытша тіркеу мәселесі күн тәртібіне шыққан болатын. Себебі, өткен жылғы 22 желтоқсанда Мемлекет басшысы «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне экстремизмге және терроризмге қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңға қол қойған соң, ол биылғы 7 қаңтарда күшіне толықтай енген еді. Соған орай осы заң шеңберінде ішкі көші-қон барысын реттейтін бірқатар заңнамалық актілерге, атап айтқанда, «Халықтың көші-қоны туралы» Заңға, «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Кодекске, «Тұрғын үй қатынастары туралы» Заңға, т.б. заңнамалық құжаттарға тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Бұл өзгерістер мен толықтырулардың басты мақсаты ішкі көші-қон барысын бақылауды күшейту, мониторингілеу екендігі түсінікті. Дәл қазіргі кезде елде тіркелмеген азаматтардың саны едәуір көрінеді. Халыққа қызмет көрсету орталықтарына жүгінген азаматтардың саны шамамен 8-9 мыңды құрап отыр, бұл үстіміздегі жылғы қаңтар айындағы көрсеткіштермен салыстырғанда әлдеқайда аз, өйткені, қаңтар айында күніне 25-40 мың адам түпкілікті және уақытша тіркелген болса, қазір олардың саны 3-4 есеге азая түскен. Мұндай жағдай азаматтарды өздерінің әлеуметтік қолдауларға, бірінші кезекте, денсаулық сақтау және білім беру салаларындағы игіліктерге қолжетімділігін айтарлықтай шектейді. Ал тұрғын үйлердің меншік иелері көп жағдайда өздерінің пәтерлерін жалға алушыларды тіркемейді. Бұл – олар қолданыстағы заңнаманы бұзып отыр деген сөз. Осылайша, «жасырын көші-қон» мен заңсыз пайда табушылар мәселесі түпкілікті шешілмеуде. Бір айдан астам мерзімге уақытша тұру үшін келген ішкі көшіп-қонушылар алғашқы күнінен бастап күнтізбелік 10 күн ішінде уақытша болатын немесе тұратын жері бойынша тіркелуі тиіс. Бұл заңнамалық талаптарды бұзған жағдайда, яғни азамат уақытша тұрып жатқан жерінде бір айдан аса уақыт тіркеусіз тұрғаны үшін оған 7 АЕК, яғни 15 883 теңге айыппұл салынады. Осы бұзушылық бір жылдың ішінде қайталанған жағдайда айыппұл 13 АЕК, яғни 29 497 теңге болады. Пәтер, тұрғынжай меншік иелері өз пәтерінде тұрып жатқан азаматтарды тіркеуге қоймағаны үшін 10 АЕК, яғни 22 690 теңге айыппұл төлейді. Олар жеке тұлға емес, шағын кәсіпкерлер болса, айыппұл көлемі 15 АЕК-ке немесе 34 035 теңгеге, ал ірі кәсіпкерлік субъектілері болса, 50 АЕК көрсеткішке, яғни 113 450 теңгеге дейін артады. Алайда, заң күшіне енгенімен, айыппұл салына қойған жоқ. Өйткені, айыппұл салу реті әлі де бірқатар нормативті-құқықтық актілердің қабылдануын талап етеді. Сондықтан, бүгінгі күні азаматтардың уақытша болған жері бойынша тіркеусіз тұруын анықтау шаралары жүргізіліп жатқан жоқ. Тек наурыз айынан бастап бұл заң бұзушылықтарға жол берген азаматтарға қатысты әкімшілік шаралар қабылданатындығы ескертілді. Сөйтіп, үй немесе пәтерді жалға беретін адамдар онда тұратын азаматтарды тіркеуі міндеттелді. Ал тұрғылықты және уақытша болатын (тұратын) жері бойынша тіркелудің еш қиындығы жоқ. Ең бастысы, қажетті құжаттарды тіркеу орнына алып бару керек. Мәселен, ол үшін үй иесінің келісімі, үй иесінің жеке куәлігі, тіркелушінің жеке куәлігі және тіркелу үшін 226,9 теңге баж салығын төлегені туралы түбіртек қажет. Сонымен қатар, тіркелетін үй иесінің өзі келуі шарт немесе оның нотариус куәландырған сенімхаты қажет. Бұдан басқа, биылғы жылғы 17 қаңтардан бастап электрондық үкімет порталы арқылы уақытша болатын (тұратын) жері бойынша тіркелу мүмкіндігі туды, яғни электронды цифрлық қолы болған жағдайда, азамат электрондық үкімет порталына жүгіне алады. Осындай түрлі жеңілдіктерге байланысты бүгінде азаматтарды тұрғылықты жері және уақытша болатын (тұратын) жері бойынша тіркеу барысы қайта қарқын ала бастады. Биылғы 7 қаңтардан, яғни заң күшіне енген күннен бастап 14 ақпанға дейінгі мерзім ішінде 876 969 азамат тіркелген, олардың 392 191-і тұрғылықты жері бойынша, ал 484 778-і уақытша болатын (тұратын) жері бойынша тіркелген. Соның ішінде тіркелген азаматтар санының басым бөлігі – Алматы (165 229), Астана қалаларына (132 104), Алматы (82 130), Оңтүстік Қазақстан (71 364) және Шығыс Қазақстан облыстарына (62 915) тиесілі болып отыр. Ал сіз тіркелдіңіз бе, азамат?
Александр ТАСБОЛАТОВ,
«Егемен Қазақстан»