Әлемдік жаһанданудың пайда болып, оның одан әрі дамуында Еуропаның айтарлықтай үлес қосқандығы күмәнсіз. Бұл орайда атап айтарлығы, әлемдегі белгілі ондаған интеграциялық модельдердің арасындағы ең табысты әрі шарықтап дамығаны Еуроодақ болып табылатындығы да ешкімді шүбәландырмаса керек. Ең бастысы, әлемдік экономика мен саясатта оның өзі басымдық танытып, беделі мен күш-қуаты да нығая түсуде. Ал, оның бүгінгі таңда қол жеткен жетістігі мен бай тәжірибесі экономика ғылымдарының докторы, Париждегі “Parlіnk Consultіng” консалтингтік компаниясының басқарушы-серіктесі Берлин Иришевтің “Еуроодақ: интеграциялық модель тәжірибесі” атты жаңа еңбегінде жан-жақты зерттелген.
Ғылыми жаңа туындының тұсаукесеріне арналған баспасөз мәслихатында сөз алып, өз пікірін білдірушілер “бұл еңбекте интеграциялық модельдің күрделі эволюциялық үрдісінің ең өзекті кезеңдері қамтылып, нақты сипатталғандығын” атап көрсетті. Сөз реті келгенде айта кететін тағы бір жәйт – бұл еңбектің еліміздің өміріндегі елеулі оқиға – Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалығы дәл басталған тұста жарық көруінің маңызды екендігі сөзсіз. Еуропаның төрі – Парижде ұзақ жылдан бері тұрып, жаһандану жағдайында Қазақстан экономикасына басты назар аударып, бұл бағытта бірқатар ғылыми ізденістерімен танымал болған ғалымның кезекті зерттеуі де тереңдігімен, ой-түйінінің салмақтылығымен ерекшеленетіндігі құптарлық.
“Еуропаға жол: интеграциялық модель тәжірибесі” атты жинаққа алғысөз жазған Франция Ұлттық ассамблеясы Еуропа істері жөніндегі комитетінің вице-президенті, депутат T. Maриани, Еуроодақ сарапшысы (Халықаралық қатынастар мен стратегиялық институты) Л.Делкур 600 бетке жуық, он екі бөлімнен тұратын ауқымды еңбектің орнықтылығын бағалай білген. Сонымен қатар, бұл кітапқа рецензия жазған Ресей Ғылым академиясы Еуропа институты директорының орынбасары, профессор В.Федоров пен еліміздің Білім және ғылым министрлігі Экономика институтының бас ғылыми қызметкері Б.Құсайыновтың айтуынша, студенттер үшін еңбектің қажеттілігі мол”.
Шын мәнісінде де Берлин Иришевтің ғылыми зерттеуі – тек студент-жастар үшін ғана емес, экономистер мен ғалымдар, саясаткерлер мен жалпы көпшілік оқырмандар үшін де құндылығы мол дүние. Автордың, әсіресе, “интеграциялық модельдің басты құндылықтары әдетте бір-біріне қарама-қарсы қойылатын либерализм мен социализм болып табылады”, деген түйініне қызығушылық танытылуда. Ғалымның пікірінше, Еуроодақтың экономикасына құндылық пен тұрақтылықты қалыптастыратын осы екі антиподтың дуализммен шебер үйлесімі. Берлин Иришевтің ой-толғамдарындағы конструктивизм, даулы мәселелердің шешімін табудағы ымыраға келу мен консенсус шеберлігі саясаттың, интеграциялық философия мен мәдениеттің ең басты элементтері болып табылады.
Жаңа ғылыми туындының ең үлкен бөлімі ортақ экономикалық кеңістіктің пайда болуына негіз болған Еуроодақ механизмдері мен экономикалық институттарына арналып, Еуроодақ қызметіндегі ерекшеліктердің тереңіне бойлайды. Сала мамандарының айтуынша, автордың әлемдік қаржы жүйесінің болашағына деген көзқарасы нақты тұжырыммен сабақтастырылған. Анығырақ айтқанда, мұнда долларлық стандарттан үштағанға (еуро, доллар және юаньға) қарай және одан кейін аумақтық ұлт үсті валюталар жүйесі арқылы біртұтас әлемдік валютаға қарай қадамдар болмақ.
– Менің ойымша, бүгінгі күн тақырыбындағы бұл мәселе – Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың әлемдік стратегиялық аса маңызды, сарабдал ұсынысымен үйлесім табуда. Белгілі бір мемлекеттің экономикасына тәуелді валютаға тұрақтанып, соған байланып қалудың қажеті жоқ. Сондықтан да Қазақстан Президентінің көтеріп отырған мәселесінің маңызы орасан зор және де жақын келешекте Елбасының бұл тұжырымы жүзеге асатындығына да сенім артуға болады. Қазіргі кезеңде доллардың еңсеріліп, еуроның қарқын алуы аңғарылуда. Қайткенмен де, болашақта әлемдегі ешбір мемлекетке тәуелсіз әлемдік ортақ біртұтас валютаға көшу ең орнықты шешім болмақ. Дегенмен, оның ұзақ мерзімге созылатын үдеріс болуы да әбден мүмкін, – дейді экономика ғылымдарының докторы Берлин Кенжетайұлы.
Берлин Кенжетайұлының тұжырымдауынша, Еуроодақтың Орталық Азия аумағымен стратегиялық серіктестігіндегі қиыншылықтарды талдап, зерттеудің қажеттілігі мол. Оның басты себебі, құрамында жиырма жеті елді біріктіріп, әлемдегі ең үлгілі одаққа айналып отырған Еуроодақ тәжірибесін үйренудің қандай мемлекет үшін болса да пайдасы орасан екендігі талас тудырмаса керек. Ғалымның ой-түйіні “Қазақстан Еуроодақта емес, Еуроодақпен бірге”. Ал, енді бүгінгі күнге дейін интеграциялық тиімді әрі қонымды модельдерді іздестіріп жүрген Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдері үшін, әрине, бұл еңбектің тигізер пайдасы мол, берері зор. Қазақстан қаржыгерлері қауымдастығының төрағасы Серік Аханов та бұл пікірді қолдайтынын айтады.
– Жаңа ғылыми зерттеудің жарық көруі еліміз өміріндегі елеулі оқиға, менің өзім бұл еңбекті үлкен ынтамен оқып шықтым. Назар аударарлығы, мұнда біздің мемлекетіміздің экономикалық дамуына арналған бірқатар құнды ұсыныстар бар. Еуроодақтың өзінің ауқымды жетістіктері, мүмкіндіктері шын мәнісінде де қызықтырарлық екендігін жасыруға болмайды. Ортақ біртұтас валюта туралы Мемлекет басшысының салмақты пікірі қалың көпшілік үшін қолдауға тұрарлық, – дейді Серік Аханов.
Егер қандай да бір мемлекеттің экономикалық ахуалының өркендеуі – сол елдің басшыларының қабілет-қарымына тәуелді десек, бұл мәселеде де ТМД елдері басшыларының да өз халқының жақсы әлеуеті үшін ымыраға келуі көрікті келешекке жол ашары сөзсіз. Қорыта айтқанда, тұрақтылық пен дамуды қалыптастыра отырып, одақтаса өмір сүру – жетістікке жетелейтін тура жол.
Бақыт БАЛҒАРИНА, Алматы.