Иә, дұрыс, дұрыс айтасыз... мына өмірде керексіз адамды тауып беріңізші, кәнекей! Жер басып жүрген пенденің барлығы өзін қоғамға керекті сезінеді. Сезінгені былай тұрсын, “дүниеге кірпіш боп қаланғандығына” іштей масаттанады, осынау толымды пікір оны үн-түнсіз асқаралы мұраттарға жетелейді. Жігерлендіреді, жазатайым тайып жығылған тұста да үсті-басын қаққыштап, орнынан құмбыл тұрып кетуге тырысады... Айтты айтпады, қоғамның қым-қиғаш құбылыстары мен бұрылыстарында кез келген шаруаны табанда шешіп тастайтындай құдірет-күшің болмаса да өзіңді керек адамға бағалағаның қандай жақсы! Керек адам! Бұл өзі көзіңді бақырайтып қойып күн сайын сенің атыңа бағыштала бермейтін ұғым. Сирек, бәлкім айтылмауы да мүмкін. Бұл тұстағы басты “көздір” ішкі түйсігің, керек адам ретінде іштей рухани түлеуің, осы арқылы ілгері қарай тынымсыз ізденуің, адами болмыстың биік шыңына көтеріліп алып, енді содан аласармаудың амалын ойлап, өзіңді сәт сайын жаңа қырыңнан ашуға талпынуың... Жә, қызды-қыздымен “кіріспенің” өзін біраз қиырға сүйреледік-ау! Енді негізгі тақырымызға көшейік.
Осынша таусыла сөйлейтіндей біз сөз еткелі отырған Махаң, Маханбетәлі Ізмаханов та көктен салбырап түсе салған һәм ерекше жаратылған пенде емес, жалпақ тілмен айтқанда ол да өзіміз секілді қарапайым ғана “құдайдың құлы”. Өзіміз секілді теңіз жағалауындағы құмды өлкенің бір қиырында онжылдық тауысқан, одан әрі әрбір бозбаланың кеудесін тепкілеген арман-пырағына мініп, ару қала – Алматыға аттанған. Ауыл шаруашылығы институтының механика факультетіне түсіп, бес жылдан кейін дәл өзіміз секілді табақтай дипломымен туған ауылына оралған. Әңгіме ауыл дегеннен шығады-ау, ана бір жылдары аласапыран уақыттың балдыр-батпағына көміліп, әлдекімдердің әуейіне еріп, қалаға барғанның алдынан ай жарылқап, күн туатындай... алтын бесік ауылымыздың айрандай ұйыған береке-бірлігін сәл бәсеңсітіп алғанымызды несіне жасырайық. Толықтай төгіп алмасақ та соған пара-пар қараулық жасадық және айдың-күннің аманында ол берекесіздікті де өз қолымызбен жасадық. Енді сол шалағайлығымыздың ағаттығын аңғарып, оқу бітірген дипломды жастарымызды “ауылға барыңдар, ауылды түлетіңдер” деп тұс-тұстан үгіттеп жатырмыз. Артының қайырын берсін, әйтеуір. Жас маман ауыл үшін сол кездің өзінде де тосын күш еді ғой, солармен бірге ауылға жаймашуақ леп те ере келетін. Ауылдың қара шаңдағына көміліп, “құдай қай жағынан берер екен” деп қолдарынан анау айтқандай түбірлі өзгеріс келе қоймаса да, келешектен үмітті жүретіндер құр қиялдың кемесінен ылдым-жылдым түсе салып, босаңсыған бойларын тез арада тіктеп үлгеретін. Құрып кеткенде жас маманның жүріс-тұрысына еліктейтін. Ауылдағыларға қарағанда олардың сесі кәдімгідей бір бұрышқа “тығып-ақ” тастайтын. Ой, дәурен-ай десеңші, жетпісінші жылдардың басында Семей облысындағы шұбартаулық қой өсіруші комсомол-жастар бригадаларының абырой-атағы дүрілдеп-ақ тұрған. “Приарал” ұжымшарындағы шашыраңқы шаруашылық жұлқынып келген жас маманға қайдан ұнай қойсын. Маханбетәлі де құмды өлкеге өзінше өзгерістер енгізгісі келеді, өзінің институт қабырғасынан алған білімін тәжірибе жүзінде дәлелдегісі келеді...
Осы тұсқа кішкене штрихтың өз-өзінен сұранып тұрғандығын қараңыз! Ізмахановтың Арал өңіріндегі алғашқы қадамы сәтті басталды. Жолы болды. Ақылшы ағаларының алақан табын сезінді. Ол одан кейінде де талай-талай қызметтердің қызығы мен шыжығын бір адамдай татып көрген. Алматы жоғары партия мектебін тәмамдады, Алматы қаласындағы іргелі ауданның өнеркәсіп-транспорт бөлімін басқарды, қалалық партия комитетінде де анау-мынаудың түсіне кіре бермейтін мәртебелі қызметтің құлағында отырды. Жаңадан ұйымдасып жатқан республикалық мемлекеттік мүлік жөніндегі комитетте басқарма бастығы, “Қызмет” акционерлік компаниясының вице-президенті, Қазақстан Азаматтық партиясының төрағасы, “Қазпоштаның” департамент директоры... Осыларды неге санамаладық десеңші, иә несіне санамаладық?! Ол алғаш рет керек адам екендігін сол қиян шеттегі ауылда жүргенде ұғынды. Кеуде тұсын бір құшақ құштарлық желі кернеді. Қолынан келгенше төңірегін тосын тіршілік ауанымен тыныстатуға тырысты. Ол құрғырдың айтуға ғана оңай екендігін де сол сәтте түсінді. Қатып-семіп қалған қағидалардың қабырғасын қақырату қайдан оңай бола қойсын. “Товарлы-сүт комплексі” деген терминді де ауыл тіршілігіне алғаш енгізген Ізмаханов еді. Сиыр сауу үдерісін толықтай механикаландырды. Несін жасырады, бұл жаңалыққа Зеңгібаба тұқымынан гөрі көбірек алаңдаған, көбірек күмән келтірген өз ағайындары еді. Атамзаманнан етекбасты болған үрдісті Маханбетәлінің білгішсініп, шікірейіп, белсенділік танытып, бұтарлап сындырмақшы болғаны қалай. Оларға ескі сарын ұнайтын, соларымен-ақ “аштан өліп, көштен қалып” жатқан жоқ-ты. Сиырды қолмен сауу ол үшін ескіліктің сарқыншағы еді, сауыншылардың да “бармақ басты, көз қысты” тіршіліктерін сырттай байқап жүрді. Адам темір емес қой, шаршайды, әрі-беріден соң бір түсті қимыл-әрекет жалықтырады, сосын кәдімгі қазақбайшылыққа көшеді де “осыған қарап қалған не бар, не қылар дейсінмен” жартылай сауылған сиырды желіден босатып жібере салады. Басқасы басқа ол кезде үнемшілік мәселесі күн тәртібіне қатаң қойылатын.
Ізмаханов алған бетінен қайтпады, біреулердің ұнатқан-ұнатпағандығына да көңіл аудармады. Білікті маман ретінде механикалық әдіспен сиыр саууды табандылықпен жолға қойды. Жо-жоқ, біртіндеп бастама өз нәтижесін бере бастағандай ма қалай? Өнімділік табан астынан ілгері жылжып сала берді. Сауыншы жеңгелері де “Біздің қолымызды ұзартқан, қайным-ау, аманбысың?!” деп анадайдан күле амандасатын дәрежеге жетті. Оның сыртында үш бірдей шопандар бригадасы да тура осы ауданда Ізмахановтың ізденімпаздығының арқасында дүниеге келген-ді. Бұл жаңалықтан алдымен аудан, сосын облыс жұртшылығы түгелдей құлақтанды. “Тәжірибе алмасайық” деп көрші аудандағылар ағылып келе бастады.
“Бізге таптырмайтын керек адам болдың-ау, айналайын!” деп ұжымшар басшылығы да баяғы “білместіктерін” табан асты ұмытып, Маханбетәліні төңіректеді. Төңіректегендері былай тұрсын кейбір түйінді мәселелерді Ізмахановпен бірігіп шешкенді жүректерімен қалады, ойға-қырға шапқылап жүрген жас маманды іздейтіндердің арасы да барған сайын көбейе түсті. Оңтайлы тіршілік, кеудені жел кернейтіндей-ақ жағдай, оның қуанышты әсерлерін қайтіп жамбасына басып жата алады. Жата алмады, “мен керек адаммын” деп жарияға жар салып айқайламаса да бұдан кейінгі өмірлік өрлеу баспалдақтарын ойша көз алдына елестетті. Кейін шегіну дегенді атамаңыз, осы абырой-беделі-ақ оны талай қиырларға сүйрелер. Ұжымшардың комсомол ұйымының хатшысы, аудан жастарының жетекшісі. Одақтық, республикалық жастар құрылтайларына әлденеше мәрте делегат болып қатысты. Елмен араласты, алқалы ортаға шығып, ой-пікірін ашық айтты. Өмір Маханбетәліні өсірді, оған Ізмаханов та қарыз болып қалған жоқ. Аз уақыттың бедерінде аудан, облыс басшылығының сенімдеріне ие болды. “Ие болды” дегеннің де аясы кең еді, сол сенімдердің өн бойында жас жігіттің алымдылығы мен шалымдылығы, бастаған ісінің бір нәтижесін көрмейінше тыным көрмейтін өжеттігі, асқан жауапкершілігі, ұйымдастырушылық қабілеті және адамдармен тез арада тіл табыса алатын елгезектігі жан-дүниесінде жанартаудай бұрқ-сарқ қайнап жатты.
Көз ілеспейтін шапшаң уақыт аралығында Ізмаханов сатылап өсудің өзіндік үлгісін көрсетті. Жетпісінші жылдардың аяқ тұсында Қызылорда облыстық партия ұйымының жолдамасымен Алматы жоғары партия мектебіне қабылданды. Ол кезде бұл шындығында да өмірлік үлкен мектеп-ті. Өзінен сөзі ұзын қазекең жеке басына көк тиын пайдасы болмаса-дағы мұндай “мүмкіндікті” қалт жіберер ме? “Осы жігітті өрге сүйрелейтін бір жерде үлкен көкесі отыр-ау!” деп негізсіз, беталды долбар жасады, араға ши жүгірткісі келді. Ақыр аяғында мұның барлығы далаға кеткен арамтер болды да шықты, Маханбетәлінің үлкен жердегі тіреуші-ағасын таба алмады. Оның бер жағында оған бәлендей көңіл аударған Ізмаханов та жоқ-ты.
Партия мектебінде оқып жүрген тұста Фрунзе ауданының ағымдағы партиялық-ұйымдастыру жұмыстарына білек сыбана кірісті. Алматы қалалық партия комитетінің кадрлық резервінде тұрды. Мектеп бітірерде Орталық комитеттің шешімімен Ленин ауданында қызметке қалдырылды. Нұсқаушыдан өнеркәсіп-транспорт бөлімінің меңгерушілігіне дейін өсті. Қалалық партия комитетіне қызметке ауысқанда да өзіне етене таныс салаға басшылық жасады. Таныс саласы – қым-қиғаш оттың ортасы болатын, пошта байланысы мен телефон жүйесінде о кез түгілі қазіргі уақытта да шешімін таптырмай келе жатқан түйткілдер қаншама. Тұрғындардың арыз-шағымдары да осы салаға байланысты еді. Қалалық партия комитетіндегілер уақыттың тапшылығын алға тарта ма, әлде құлақтың тыныштығын ойлай ма, арыз-шағымдар тау болып үйіліп қалған заматта көп мәселені өзіңіз шешіңізші деп Ізмахановқа қарай ысыра салатын. Махаңның туабітті мінезі – кездейсоқ көкатты емес, туған бауырына да ретсіз дауыс көтермейді, орнықты, жайдары, қашан болмасын істің екі жаққа да пайдалы шешілуін ойластырады. Ал шағымданушылардың дені қартаң кісілер, көпшілігі соғыс ардагерлері, тылда ауыр жұмыс істеген еңбек майталмандары. Қырсыққанда бәріне бірдей телефон желісі жете бермейді. Қазіргідей кез келгеннің, баланың да, шағаның да қалталарында қос-қостап жүретін қалтафондар қай-да? Осыдан түсінбестік туындайды, жүйке жұқарады. Адамдар түкке тұрмайтын нәрсеге бола ренжіседі. Кейде тіпті өмірден түңілуге дейін барады. Ондай оқиғалардың талайын көзімен көрді. Ізмахановтың партия комитетіндегі әріптестері кәдімгідей таң қалатын, еденді тепкілеп қарсы кезіккенді шауып тастайтындай тұлданып келетіндер Махаңның алдына барса-ақ болды, әлгілерінің бәрін ұмытып, миығынан күліп, дүниеге деген көзқарасы өзгеріп, жадырап шыға келеді. Ал осыдан кейін Ізмахановтың сиқыры бар демей көріңіз! Махаңды кезекті еңбек демалысынан қашан оралар екен деп тұрғындардан бұрын қызметтестері асыға күтетін. Міне, осыдан кейін Ізмахановтың керек адам болмаған жері қайсы?!
Тоқсаныншы жылдардың басында мемлекеттік мүлік жөніндегі комитет құрылды. Тың шаруа. Табиғаты да тосын. Мемлекеттік мүлікті жекешелендірудің техникалық құрылымдарын, заңдылық жүйесін бір ізге түсіру үшін де өмірден көрген-түйгені мол тәжірибелі мамандар қажет болатын. Ұйымдық-кадр басқармасының бастығына Ізмахановтың кандидатурасы ұсынылды. Бірақ республика Министрлер кабинеті Махаңды ол жерде де көп ұстамады, бір жылдан аса бергенде “Қызмет” акционерлік компаниясының вице-президенттігіне жоғарылатты. Қазақстан Азаматтық партиясы Алматы қалалық комитетінің төрағасы болып сайланды. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы қиындық, қоғамдық бір формациядан екінші формацияға ауысу, ел ішіндегі елең-алаң көңіл-күй басшы қызметтегілер түгілі қарапайым адамдарға да оңай соққан жоқ-ты. “Келешекте қалай өмір сүреміз?” деген ең маңызды сұрақ өз-өзінен жұлқынып, бірінші тұрғыға шыға келді. Ал Махаңдар сол баяғыдай адамдардың қалың ортасында жүрді. Қара көбейтіп жай жүрген жоқ, тәуелсіздіктің тегеурінді бір тірегіне айнала білді. Қалалық мәслихаттан ел Парламентіне лайықты кандидаттар ұсынудың қандай қиын шаруа екендігін өзіңіз-ақ түсіне беріңіз. Кәсіпорындарда, оқу орындарында, түрлі шығармашылық ұйымдарында өтіп жататын сан түрлі жиындарға қатысып, ұтырлы сөйлеу, жаңбырдай жауатын сұрақтарға толымды жауап беру –Махаңдарды да талай мәрте сынға салды. Біліктілікті, өмірден көргені мол тәжірибені толыққанды дәлелдеуге тура келді.
Жаңа ғасыр басындағы қоғамдық өзгеріс, бәсекелестік, алға қарыштап дамыған техникалық ахуал “Қазпошта” акционерлік қоғамына да сан қырлы жауапкершілік жүктеді. Стратегиялық мән-мазмұны екібастан. Әлеуметтік саланың біраз шаруасы “Қазпоштаға” берілді. Тіпті зейнеткерлерге зейнетақы таратуға дейін. Инкассаторлық-кассалық жүйені жетілдіру, арнаулы тасымал, көлік, жылжымайтын мүлік құрылымдарын жаңа заман талабына лайықтап, солардан толымды нәтиже шығару, әрине, Ізмаханов үшін оңай болған жоқ. Пошта байланысын дүние жүзінде тұңғыш рет өмірге енгізген даңқты жерлесіміз, қыпшақ даласынан құл боп аттанып, Мысыр мемлекетін жиырма жылға жуық билеген Сұлтан Бейбарыс бабамыз еді ғой. Біреу білетін, біреу білмейтін осы дерек Махаңа сан түрлі ой салды. Өткен дәуір жәдігерлерін осы заман үрдісімен майдан қыл суырғандай етіп жымдастыра білді. Және содан керемет ләззат тапқандығын айтсаңызшы! Мұндай тың ізденістер Ізмахановты одан әрі жігерлендірді. Әлгіндей департаменттердің жұмысын ғылыми негізде жетілдірді. Шаршаған жоқ, өзгелерді де шаршатпады. Бір сөзбен түйіндегенде, табандаған он жыл бойы ол “Қазпоштаның” “отымен кіріп, күлімен шықты”. 2005 жылдан бері акционерлік қоғамның кадрлармен жұмыс жөніндегі департаментінің директоры. Осы уақыт бедерінде алған мақтау-марапаттарын иненің көзінен өткізбегеннің өзінде “Құрметті байланысшы”, “Ерен еңбегі үшін” медалінің иегері атанғанының өзі неге тұрады...
Тілге оңай орала кететін үйреншікті тіркеске салғанда да ол үлкен отбасының ұйтқысы, Күлжаһан жеңгей екеуі төрт баладан жеті-сегіз немере сүйіп отыр. “Құдайдың бергені ғой” дейтін тәубешілікті Махаңның аузынан күн сайын естуге болар еді. Мұнысы өзінің қоғамға да, айналасына да, ағайын-бауырға да керек адам екендігін одан әрі дәлелдей, нығарлай түсетіндей. Бәріміз де керекпіз! Әрдайым әрбіріміздің жүрегімізден осы сезім мен сенім суымағай!
Қуаныш ӘЛИМҰРАТ.
ТЫНЫШ ЖҮРЕ АЛМАЙТЫН МҰҒАЛІМ
Редакцияға етек-жеңі жинақы, әдеміше келген орта жастағы әйел амандаса келіп, бұйымтайымын айта бастады. “Соңғы кездері газеттер “мектептерде патриоттық тәрбие мүлдем жүргізілмейді” дегенді көп жазады. Неге жалпылама айтылады? Өзімнің 35 жылдық ұстаздық тәжірибемде балаларға тек отансүйгіштік, адамгершілік тәрбие беруде талмай ізденіп, шаршамай-шалдықпай еңбек етіп келемін. “Аға газет қой” деп патриоттық тақырыпқа мақала жазып әкелген едім” деді. Бүгінде өзекті мәселе болғандықтан, апаймен әңгімелесе келе ойды ой, сөзді сөз қозғай, біраз жайтқа қанығып, оның өз мамандығын шексіз сүйетін мұғалім екенін байқағанбыз. Содан да “Мақалаңыз шыға жатар, осы ойларыңыз, тәжірибе, еңбегіңіз жайында қайта біз жазайық” дегенбіз.
... 2007 жылдың сәуір айы. Алматы облысы, Жамбыл ауданы Балғабек Қыдырбекұлы атындағы орта мектептің музыка пәнінің мұғалімі, педагог-психолог Қайыпжамал Күреңкеева Қазақстан Қарулы күштерінің 15 жылдығына орай оқушыларды ұлттық және қазақстандық патриотизмге тәрбиелеу мақсатында Халық Қаһарманы, генерал-майор Сағадат Нұрмағанбетовпен ашық тәрбие сабағын өткізуді оқу жоспарына енгізіп, дайындығын бастады. Мұны естіген әріптестері мектепте бұрын ондай қоғамдық жұмыстар атқарылмағандықтан ба, әлде жаңадан келген мұғалімнің ауқымды шараны өткізе алатынына сенімсіздік тудырғандары ма, әйтеуір, түсінбеушілікке, кедергілерге тап болды. Оның үстіне Алматыдан шалғай ауыл мұғалімінің шақырғанына ол кісі келе қояр ма деген күдік те араласады. Осылайша, ауылда “Мектебіміз Қорғаныс министрін әкелетін кадет корпусы ма, жоқ әлде әскери училище ме? Бізге осының не керегі бар, мұғалім неге тыныш жүрмейді? Бүкіл мектеп оқушыларының қатысуы міндет емес, одан да сабақтарын оқысын”” деген сөздер көбейген. Қаңқу сөз Қайыпжамал апайға да жетті. Кезекті бір жиналыста: “Құрметті ұстаздар, бұл кездесу сіздерге емес, оқушыларға керек. Балалар тәуелсіз еліміздің тұңғыш Қаһарманымен танысып, сол кісіге қарап бой түзеп өссін. Алдыңда тәрбиелеп отырған оқушыңның ой-өрісі, көзқарасы таяз болмасын деген мақсатпен шақырып отырмын. Мәселен, бала кезіміздегі Сәбит Мұқанов, Шота Уәлихановпен болған кездесулер әлі күнге жадымызда. Сонда тым-тырыс отыра беруіміз керек пе? Сынып сағаттары, пәндік кітаппен шектелген бір сарындылық балаларды жалықтырып жібереді ғой. Одан да ауылды дүр сілкіндіретін, қызықты кештер өтсе, балалардың тәртібіне, оқуына әсер етер еді. Тіпті, ата-аналарды да шақырайық, өйткені, ауыл адамдары не көріп жатыр”, – деген . Ұстаздар келісіп, қызу дайындық басталады. Сөйтіп, Сағадат ағамен керемет кездесу өткізеді. Кешті қорытқан сол кездегі ауылдық округтің әкімі Нұрғайша Тауасарова: “Қайыпжамал апай осындай шара ұйымдастырамын дегенде ұстаздар да, біздер де “осы мұғалім тыныш жүрмей ме, қайдағы бір жұмысты тауып беріп, елдің бәрін әуреге, әбігерге түсіріп” деп ренжігеніміз рас еді. Енді түсініп отырмыз, бұл кісінікі дұрыс екен. Балаларымыз батыр ағаларын көріп, тәрбиелік мәні бар қаншама әңгіме естіді, – деген-ді.
Бақса, Қайыпжамал апай мұндай кездесулер өткізуге әбден машықтанған екен. Отбасы жағдайымен еліміздің қай түкпіріне барса да “тыныш жүрмей”, оқушылардың рухани дүниетанымын кеңейту, ұлттық сана-сезім, өнер, поэзия арқылы тәрбиелеу мақсатында бір шаршаған емес. Сенбесеңіздер, санамалап көрелік. 1990 жылы Күрті ауданында Роза Бағлановамен, 1996 жылы Алматыдағы №17 мектеп-интернатында халық жазушылары Қ.Мырзалиев, Т.Молдағалиев, жазушы Ә.Табылдиевпен, сазгер Е.Хасанғалиев пен теңгенің авторы, суретші А.Дүзелхановпен, тұңғыш ғарышкер батырымыз Т.Әубәкіровпен, КСРО халық әртісі Ф.Шәріпова, әнші Мақпал Жүнісовамен, №2 мектеп-интернатта Құман Тастанбеков, М.Өтекешовамен, 2002 жылы Алматыдағы қиын балаларды тәрбиелеу мектебінде Олимпиада чемпионы О.Шишигинамен, соңғы жылдары Б.Қыдырбекұлы атындағы орта мектепте белгілі ақын Исраил Сапарбаймен, “Әдептану” оқулығының авторы, профессор Ұ.Асыловпен, 2009 жылы мемлекеттік Тудың авторы, суретші Ш.Ниязбековпен, ұлт аспаптары орындаушыларымен “Қазағымның үні сенсің – домбыра” атты тақырыптарға арналған кештер өткізіп, барлық ашық тәрбие сабағына оқушылардың ата-анасын ертіп келуін талап еткен. 2003 жылы сонау Қызылорда облысынан балаларды қорғау күніне үздік оқушыларды Алматы қаласына экскурсияға әкелсе, 2006 жылы нан өнімдерінің қаншалықты еңбекпен келетінін көрсету мақсатында “Ақсай-Нан” комбинатына, өнер пәнінен М.Әуезов атындағы театрға апарған. Ал Тоқтар Әубәкіровпен кездесуді қалай ұйымдастырған десеңізші! Батырды қарсы алу қарсаңында әскери училищеге барып, 20 курсантты ертіп әкеліп, сап түзеп қояды. Спорт залда үлкен Жер шарын, Туды, Елтаңбаны іліп тастап, аспанға ұшу сәтінен эмитация жасап, балаларға космоновт киімін киіндіріп, “Сарыарқаны” күмбірлетіп ойнатып тастайды. Тоқтар кіріп келгенде соншама дайындықты көріп, таңғалғаны да есте. Міне, бұл жұмыстар қаншама уақытты, қаншама ерік-жігерді, қаншама еңбекті қажет етеді десеңізші. Ал Қайыпжамал болса, мұндай шаруаларды атқаруға қиналмайды, қайта рахаттанады
– Мұғалім сезімтал, бала жанының зергері болуы керек. Баламен бала тілінде сөйлесіп, ар намысына тимей, сенім ұялатып, барынша түсінуге тырысқан жөн. Біз БҰҰ-ның Балалар Конвенциясына қол қойған елміз. Сондықтан баланың құқықтарын сақтауға үндеймін, – дейді психолог-ұстаз.
Иә, қазір интернаттың мүмкіндіктері қаншалықты зор болғанмен – ол бәрібір жансыз нәрсе. Сондықтан да тірі адамды, мұғалімді ешкім ауыстыра алмайды. Бүгінде оқушыларға білім береміз де, қалай адам болу керектігіне, рухани адамгершілік тәрбиеге соншалықты көңіл бөлінбейді. Мектептерде ұсақ-түйек шаралар өтеді-ау, бірақ олар тек айтар атқа.
Ал Қайыпжамал апайдың шәкірт тәрбиелеуде өз тәжірибе, ұлағаты бар. Ол кісі балаларға ешқашан дауыс көтермейді. Егер шектен тыс шығып жатса, жеке кабинетке шақырып: “Айтшы, балам, не жағдай болды?” деп ақырын ғана сұрайды. Сонда қанша ашуланып, қатты сөйлеп келе жатқан оқушыңыз басылып, дауысын бәсеңдетіп жауап береді. Осы ретте тәжірибелі ұстаз оқушыны өнер арқылы тәрбиелеудің үлкен тәлім екеніне көз жеткізген. Мәселен, өнер сабағынан қазақ циркі туралы тақырыпқа дайындалғанда, ол кісі не істеген дейсіз ғой. Алматыға келіп, өз қаржысына Қуыршақ театрынан қуыршақтарды жалға алып, сабаққа ерінбей сайқымазақтың (клоунның) киімін өзі тігіп, киіп келеді. Оқушыларға сахна жасатып, шағын ертегі жаздыртып, соны өздеріне ойнатады. Қуыршақ театрын көрмеген ауыл балаларына сондай қызығушылық туғызған сабақ өте тартымды, көңілді өткен. Міне, көрдіңіз бе, бір ғана сабақтың мәнін ашамын деп мұғалім қаншама әуреге түсті. Бірақ, ол кісі осы уақытқа дейін білім үшін, бала үшін жасаған еңбегін ешкімге бұлдаған емес.
Қ.Күреңкеева апай сегіз қырлы, бір сырлы жан. Ісмерлігінің арқасында – бір киер киімін де өзі тігеді. Мектептегі “Атамекен” салт-дәстүр клубы кабинетіндегі ұлттық нақыштағы бұйымдардың бәрін өз қолымен жасаған. Бірінші мамандығы музыка саласы болған соң, қашанда сахна мен мектепті де бірге алып жүргені. Ауданда алдыңғы қатарлы хордың дирижері, “Біз сұлу” қыздар вокальды тобының жетекшісі, Талдықорған қаласында өткен облыстың мәдениет күндерінде жеке орындаушылық шеберлігімен жүлделі орынды жеңіп алды. Сонда ғой, “Ақбақайды” орындап, әнді аяқтайтын жоғары нотаны ұзақ ұстағанда, халық шуылдап қол соғып, риза болған. Республикалық баспасөз беттерінде ғылыми-әдістемелік мақалалар жазуға да уақыт табады. Ендеше, бүгінде бір ашық сабақ өткізгенге шаршап-шалдығып, жүретін мұғаліммен салыстырғанда, шынында да, зейнеткерлік жасқа жақындаған Қайыпжамал апайдың еңбегінің еленетін уақыты жеткендей.
– Бір білгенім, қай ғасырда, қай уақытта болмасын, мұғалім баланы жақсы көріп, жанын түсінуі керек, – деді ол қоштасарда. – Ал өз ісіне, кәсібіне қызығушылық білдірген ұстаз “ананы оқысам, мынаны көрсем, былай істесем” деп талаптанса, аяқ өздігінен жүріп кетеді. Ал “оның не керегі бар” дейтін болса, әрине, ол жұмыс алға баспайды. Әрине, бала болған соң қатесі де, қиындығы да кездеседі. Сен сол үшін мұғалімсің. Баланы түсінуге тиіссің.
Иә, Қайыпжамал апай айтпақшы, ұрпаққа қалдырар мәңгілік байлық – білім мен тәрбие – есімі үлкен әріппен жазылатын, бәрімізге құрметті сол мұғалімнің қолында, мемлекеттің кемел болашағы, мүддесі – білімді де білікті ұстазына байланысты.
Гүлзейнеп СӘДІРҚЫЗЫ, Алматы облысы, Жамбыл ауданы.
ЕЛ ҚАДІРІН, ЖЕР ҚАДІРІН ҰҒЫНҒАН
“Бұрғы бойлаған боз дала” атты кітапта еңбегі жемісті, бітімі келісті еңбек адамының келбеті шынайы жеткізілген. Біз шымыр шығарманы разы көңілмен әрі қызыға, әрі құныға оқып шықтық. Қызыға, құныға оқуымыздың ең үлкен себебі – кітап авторы, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі Арынғазы Мырзағалиев бұған дейін де, бұдан кейін де талай-талай тұщымды дүниелерімен мың сан оқырманды риза еткен біздің байырғы әріптесіміз еді.
Ол Қазақ мемлекеттік университеті журналистика факультетінің 1976 жылғы түлегі. Сол жылы Атырау облыстық “Коммунистік еңбек” (қазір “Атырау”) газетінің редакциясына аудармашы болып қабылданып, кейін он жыл бойы аға тілші, бөлім меңгерушісі болып баспасөздің талай жанрында қаламын көсілте сілтеді. Өзін қазақ журналистикасының атасы атанған тәлімді тәлімгер Тауман Амандосовтың, қазақ сөзіне қанат бітіріп, төгілте сөйлейтін зейінді зергер Зейнолла Қабдоловтың, әдебиет әлемінің тылсым тұңғиығына терең бойлаған Бейсенбай Кенжебаевтың, тіл білімінде өшпес із қалдырған Ісмет Қеңесбаев пен Мәулен Балақаевтың, майданда да, ғылымда да қас батыр Мәлік Ғабдуллиннің шеберлік ұстаханасынан шыққан ұқыпты да ұғынықты шәкірт ретінде танытты.
Оның “Жер бусанып жатыр”, “Ардагер”, “Мақпал”, “Самғау шақ”, “Ақ қанат арман”, “Әке жолымен”, “Ер мен дала” атты көлемді очерктерінде егінші Дәреже Төлешованың, электрмен пісіруші Иван Лукич Горячкиннің, балық өңдеуші Мақпал Ідірісованың, сауыншы Өтеш Басарованың, тігінші Қадиша Шөкееваның, балықшы Бақыт Тайырованың, шопан Кісенбай Асабаевтың ең асыл, ең аяулы мұраттары, жалпы адам рухының керемет күші мен қасиеті сөз болып, мыңның көңілін өсіргені, мыңның жүрегін тербегені есте сақталып қалды. Бұларының бәрі ұстазы Зекеңнің, Зейнолла Қабдоловтың сөзімен айтсақ, “...өткен шақтың көне шындығынан емес, осы шақтың жаңа шындығынан туған” сәтті дүниелер.
Арынғазы 1987 жылы облыстық партия комитетіне нұсқаушылыққа шақырылып, баспасөз саласына жетекшілік етті, облыстық кеңесте аға референт міндетін атқарды. Сөйтіп, тағы да шынығу, ширығу мектебінен өтіп, 1993-1999 жылдары облыстық тіл басқармасы бастығының орынбасары, қалалық тіл басқармасының бастығы, қалалық мәслихаттың бөлім меңгерушісі, облыстық ақпарат және қоғамдық келісім басқармасы бастығының орынбасары, ономастикалық комиссияның төрағасы, қалалық Кеңестің депутаты болса күні бүгінге дейін ірі өнеркәсіп орындарында аудармашы қызметін атқаруда “Тіл туралы” Заңды насихаттау, орындау, ана тілінің қолдану аясын кеңейту, оны ұқыпты пайдаланып, келешек ұрпаққа кемелдендіре жеткізу мақсатындағы қыруар шаруаға әрі көшбасшы, әрі жанашыр болды және болып келеді.
Осы орайда Арынғазының депутат, азамат және туған жердің нағыз патриоты ретінде ұйытқы болып, қала атын өзгертуге қатысты жүзеге асырған бір тындырымды ісін бөле-жара атап көрсеткен ләзім.
– Халық қойған әрбір жер атауы – сол жердің тарихи төлқұжаты. Сондықтан патша өкіметінің рұқсатымен қалашық салған ағайынды Гурьевтер есімін иеленген қаланы бұдан былай Атырау деп атау жөн деп таптық, – дейді Арынғазы Мырзағалиев ол турасында. – Алайда, қалалық кеңес депутаттарының басым бөлігі бұл ұсынысымызға әп дегеннен-ақ қарсы болды. Біз бет алған бағыттан қайтпау үшін баспасөзді пайдаланып, дөңгелек үстел өткізіп, кездесулер ұйымдастырып дегендей, біраз жұмыс жүргіздік. Ол ақыры өз нәтижесін берді. Қалалық кеңес арнайы шешім қабылдады. 1992 жылдың ақпан айының 21-і күні баспасөзде Республика Жоғары Кеңесі төралқасының Гурьев облысын Атырау облысы, Гурьев қаласын Атырау қаласы деп атау жөніндегі қаулысы жарияланды. Бұл үлкен жеңіс еді, халықтың қуанышы еді.
Жеңіс одан әрі жалғасты. Ономастикалық жұмыстарды реттеу тұжырымдамасы жасалып, елді мекен, шаруашылық, жер-су, көше аттарын байырғы қалпына келтірудің немесе оларға жаңадан ат қоюдың тәртібі қалыптасты. “Атамның атын – ауылға, көкемнің атын – көшеге” дейтін жымысқы әрекеттерге тыйым салынды.
– Дегенмен, көкейімде “қап, соны бітіре алмадым-ау” дейтін өкініш те аз емес. Соның бірі – қаланы қақ жарып өтетін ару өзеннің әлі күнге екі түрлі атауды еншілеуі. Ол орыстар үшін – Урал, қазақтар үшін – Жайық. Осы секілді керағарлықты бір ізге түсірмей, ұсақ-түйек санаудың зияны аз болмайды, – дейді Арынғазы.
Пәтуәлі пікір. Бұндай пәтуәлі пікірді тәуелсіз мемлекетіне, туған жеріне деген патриоттық сезімі мен құрметі шексіз махаббаты арқылы маздап, жүрек жалынына айналған адамдар ғана айта алады.
Ал, Арынғазы сондай жан. Өмір иірімінде өскен, бойына қазаққа тән жомарттық, мәрттік біткен, мейірімін қабағында емес, жүрегінде, ішкі әлемінде сақтайтын, үнемі ізденіс үстінде жүретін жан. Оның үздік аудармашылыққа қоса соңғы жылдары “Мұнай өңдеуде жиі қолданылатын терминдер мен сөз тіркестерінің орысша-қазақша сөздігін” түзушілердің, Ұлы Отан соғысы кезінде ерлердің орнын басып, тылда өлшеусіз тер төккен әйелдер жайында “Мұнайшы арулар еңбегі – ерлік ескерткіші” атты кітапты құрастырушылардың бірі болуы да ізгі ізденістің айтулы жемісі.
Қаржаубай СҰЛТАНҒАЛИҰЛЫ, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі. Атырау.