Заңға әркім де бағынуы тиіс

Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Оралбай Әбдікәрімовтің төрағалық етуімен «Нұр Отан» ХДП жанындағы Жемқорлықпен күрес жөніндегі республикалық қоғамдық кеңестің отырысы болып, онда сот әділдігіне аза­мат­тардың және заңды тұлғалардың қолжетімдігін іске асырудағы нор­мативтік-құқықтық және ұйымдастырушылық қызметті қамтамасыз ету бойынша мониторинг қорытындысы қаралды. Мониторинг қорытындысы аза­маттар мен заңды тұлғалардың заңды құқықтарын және мүд­де­лерін қорғау бойынша сот әділ­дігіне қолжетімдігі туралы Қа­зақ­стан Республикасы заңнамалары талаптарының сақталып отыр­ға­нын көрсетті. Сонымен қатар, мониторинг жүргізу барысында ұйымдастырушылық-құқықтық кемшіліктер мен олқылықтар бар­лығы анықталып, оларды жою­дың нәтижесінде сот практикасына және сот әділдігіне халықтың қол­жетімдігін ұйымдастыру жақ­са­ра түседі деген ойлар айтылды. Мысалы, сот мекемелерінде істің тыңдалу күні туралы хабар беру жүйесі дұрыс жетілдірілмеген, соның салдарынан сот оты­рысы барысында азаматтардың құқықтары бұзылып, ол әділетсіз шешімді қабылдауға әкеп соқ­тырады. Білікті заңды көмек алу үшін азаматтардың конституция­лық кепілдіктері толық іске асы­рылмайды. Нақты істер бойынша шешім қабылдау кезінде сот­тар­дың қызметін ұйымдастыру сот төрағалары мен жоғары тұрған инстанциялардың тарапынан бо­ла­тын әкімшілік қысым судья­лар­дың толық тәуелсіздігіне кепілдік бере алмайды. Апелляциялық инстанциялар қызметі формальды про­цедураға айналып кеткен. Жо­ғарғы Соттың веб-сайтына сот актілерін іріктеп жария ету аза­мат­тардың ақпаратты алу құ­қық­тарына шек қояды, деді оты­рысқа қатысушылар. Комиссия төрағасы Оралбай Әбдікәрімов өз сөзінде: «Заң су­дьялардың жұмысына қол сұғуға шектеу қойды. Алайда, судья­лар­дың тәуелсіздігі өзінен жоғары тұрған сот төрағаларына келгенде ақсап жатады, іс бойынша қан­дай көзқарас болуы жөнінен сот төрағаларымен және апел­ля­циялық, кассациялық инстанциялармен «ақылдасу» орнығып қал­ғанын білсек те, ол туралы ашық айтылмайтыны өкінішті. Шын­ды­ғында судьяларға өзінен жо­ға­рыдағылардан қысым барлығын жасырмауға тиіспіз. Бұл заңдағы сот төрағалары істің сапалы жүр­гі­зілуіне және қызметтік міндеттерді дұрыс атқаруын қадағалауы тиіс дегеннен шыққан олқылық», –деп атап өтті. Мұнан кейін Оралбай Әбдікәрімұлы соттағы жем­қорлықтың халықтың заң жүйе­сіне деген сеніміне өте кері әсері барлығын айтты. Мәселен, 2009-2010 жылдары судьялардың үсті­нен жемқорлық бойынша 11 іс қозғалған, Жоғарғы Соттың 6 судьясы лауазымынан босаты­лып, екеуіне қатысты қылмыстық іс қозғалды. Ал бүгінгі мониториг қорытындысында айтылған әлеуметтік зерттеу ресми ста­тис­ти­каның судьялардың жемқор­лы­ғын нақты көрсетпейтіндігін анықтауы да бізді алаңдатуы тиіс деген. Сұрау салынған 1400 аза­маттың жартысынан көбі су­дья­лардың жемқорлықтарымен өз бастарының кезіккендіктерін айт­қан. Әсіресе, соттардағы жем­қор­лық аудандық, ауданаралық сот корпустарында жиі кездесетінін мониторинг анықтап отыр. Отырыс барысында апел­ля­ция­лық шағымдардың бір күнде 30-60-қа дейін қаралатыны да сөз болды. Егер сот ісінде үкім шығарған судья оны бірнеше ай жүзінде саралап барып шешім шығарса, апелляциялық судья 10 минут ішінде шешім қабыл­дайды. Сол себепті апелляция механизмін дұрыстап қарау қажет деген пікір айтылды. Жемқорлықпен күрес жөнін­де­гі республикалық қоғамдық ке­ңес отырысының қорытындысы бойынша Қазақстан Респуб­ли­ка­сының Үкіметіне, Жоғарғы Сот Кеңесіне, Жоғарғы Сотқа және төменгі тұрған соттарға, Әділет министрлігіне, Бас прокуратурға және Парламент Мәжілісіндегі партия фракциясына азаматтар­дың, қоғамның және мемлекеттің құқықтарын, еркіндіктерін және заңды мүдделерін қорғау сот әділдігіне қолжетімділіктің ұйым­дастыру-құқықтық кедергілерін жою бойынша шаралар қолдануға ұсыныс жасалды. Отырыс барысында пар­тия­ның Жемқорлыққа қарсы медиа-орталығының журналистік тергеу нәтижелері көрсетілді. Анар ТӨЛЕУХАНҚЫЗЫ.