Кеше ЕҚЫҰ-ның Іс басындағы төрағасы, Мемлекеттік хатшы – Сыртқы істер министрі Қанат Саудабаевтың Брюссельдегі жұмысы таңертеңнен қауырт басталды. Соның ішіндегі ең басты отырыс ЕҚЫҰ мен Еуроодақ арасындағы министрлер деңгейіндегі саяси үнқатысу болды.
Қанат Бекмырзаұлы алдымен Еуропалық кеңестің президенті Х.Ван Ромпьемен кездесті. Кездесу барысында ЕҚЫҰ мен Еуропалық кеңес арасындағы ынтымақтастық мәселелерінің кейбір қырлары талқыланып, оны дамытудың жаңа жолдары қарастырылды. Өзінің сөзінде Х.Ван Рампье Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен көтерілген ЕҚЫҰ-ға мүше елдер Мемлекет басшыларының саммитін өткізу идеясын қолдайтынын жеткізді. Оның күн тәртібін мазмұнды ету жолында күрделі жұмыстар жүргізу керек, деді ол. Сөзінің соңында Еуропалық кеңестің президенті Елбасы Н.Назарбаевты Брюссельге сапармен келуге шақырды. Бұл сапардың осы жылдың аяғына дейін жүзеге асырылатыны белгілі.
Одан кейін Қ.Саудабаев Еуроодақтың сыртқы істер және қауіпсіздік саясат жөніндегі жоғарғы өкілі К.Эштонмен кездесті. Кездесу кезінде ЕҚЫҰ мен Еуроодақ арасындағы ынтымақтастықтың болашағы және перспективалары туралы сөз болды. Сонымен бірге, Қазақстан мен Еуроодақ арасындағы саяси және сауда-экономикалық ынтымақтастықтың перспективалары талқыланды. К.Эштон ханым Қазақстанның Еуропадағы және әлемдегі энергетикалық қауіпсіздікті сақтаудағы маңызды орнын атап өтті. Қазақстан біздің Орталық Азиядағы маңызды әріптесіміз, дей келіп, ол биылғы жылдың жақын күндерінде өзінің Қазақстанға сапар жасайтынын да жеткізді. Кездесу барысында Еуроодақ тарапынан Қазақстанға нарықты экономикалық ел мәртебесін беру бағытындағы жұмыстардың белсендірек жүргізілуі қажеттігі аталып өтті. Мұндай мәртебе АҚШ тарапынан 2002 жылы берілсе де Еуроодақ әлі асықпай келген. Сонымен бірге, кездесу барысында Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық ету тақырыбы да қозғалып, Еуроодақ тарапынан жаңа төрағаның бастамаларына қолдау көрсетілетіні айтылды.
Осы күнгі ең басты шара – ЕҚЫҰ мен Еуроодақ арасындағы министрлер деңгейіндегі саяси үнқатысу болды. Айта кететін жәйт, Еуроодақ пен Қазақстан арасындағы саяси байланыстар сонау 1992 жылы еліміз өз тәуелсіздігін енді алған кезеңнен басталған. Сол жылғы наурыз айында Президент Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанға келген Еуропалық комиссияның вице-президенті Ф.Андрияссен бастаған делегацияны қабылдаған болатын. Одан кейін болған кездесулерде екіжақты қарым-қатынастың жаңа қырлары ашылып, ынтымақтастық тереңдей түскен еді. Соның ішінде Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың 1993 жылғы Брюссельге ресми сапары аясында Еурокомиссияның сол кездегі президенті Ж.Делормен келіссөз жүргізіліп, ЕО мен Қазақстанда екі жақтың өкілдіктерін ашу туралы келісімге қол қойылған-тын. Ал 1999 жылдан бері ынтымақтастықтың екі жақты құрылымдарының кездесулері және бірлескен отырыстары тұрақты арнаға көшірілген. Осы құрылымдарды атай кететін болсақ, олар:
1. Қазақстан Республикасы мен Еуропалық Одақтың орталық атқарушы органдарының бірінші басшыларының деңгейінде болатын ынтымақтастық кеңесі. Бұл кеңес құрылғалы бері 9 рет бірлескен отырыстар өткізді.
2. “Қазақстан Республикасы мен Еуропалық Одақ” атты парламентаралық ынтымақтастық комитеті. Осы мезгіл аралығында оның 8 отырысы болған.
3. Қазақстан мен Еуроодақ арасындағы бірінші басшылардың орынбасарлары деңгейіндегі ынтымақтастық комитеті. Оның да осы уақытқа дейін 8 отырысы болды.
Еуроодақ Қазақстан мен Орталық Азияның басқа елдерімен ынтымақтастықты дамытуға мүдделілігін білдіріп, 2005 жылы осы аймаққа өзінің арнаулы өкілін де белгілеген болатын. 2006 жылдан бері бұл қызметті Францияның өкілі Пьер Морель атқарып келеді.
Еуроодақ пен Қазақстан арасындағы қарым-қатынастың негізгі өзегі саяси саладағы ынтымақтастық деп айтуға болады. Соның ішінде аймақтық тұрақтылық пен қауіпсіздік мәселесіне айрықша мән беріледі. ЕО Орталық Азия мемлекеттерімен экономикалық байланыстарды дамыту үшін саяси ынтымақтастықтарды күшейту қажеттігін мойындап отыр. Пьер Морель өзінің бір сөзінде: “Аймақта ортақ бизнестен гөрі маңыздырақ компонент бар. Ол – аймақтағы тұрақтылық. Қазір мұнда тұрақсыздық ошақтары бар екенін мойындауымыз керек. Соның ішіндегі терроризм, экстремизм есірткі трафигі және ядролық қарудың жайылуы сияқты мәселелер жалғыз Орталық Азияның ғана емес, жалпымызға ортақ проблемалар. Сондықтан біз ұзақ мерзімді ынтымақтастық орнатқымыз келсе, тұрақтылық пен қауіпсіздікті сақтаудың жолдарын бірлесе іздеуіміз керек”, деген еді. Демек, аймақтағы тұрақтылық пен қауіпсіздікті сақтауға ежелден белсене араласып жүрген және осы қатарда Орталық Азия мемлекеттерінің интеграциялануы қажеттігін үнемі айтатын Қазақстан жағы Еуроодақтың ойынан шығатыны сөзсіз. Сонымен қатар, Қазақстан Еуроодақпен ынтымақтастықты “Еуропаға жол” бағдарламасы арқылы арттыра түсері анық. Тіпті бұл бастама жалғыз Қазақстанды ғана емес, жалпы Орталық Азия елдерін Еуропамен ынтымақтасуға итермелейтіні сөзсіз.
Осының бәрін көріп отырған Еуроодақ Қазақстанмен ынтымақтастыққа барынша мүдделі. Кездесудің мейлінше жарқын көңілмен, жылы қабақта басталғаны соның айғағы десе боларлық.
Айта кететін жәйт, ЕҚЫҰ мен Еуроодақ арасындағы мұндай кездесулер тұрақты дәстүрге айналған. Еуроодақ атынан кездесуге оның қазіргі төрағасы, Испанияның Сыртқы істер министрі Мигель Анхель Моратинос келді. Ал ЕҚЫҰ атынан Іс басындағы төраға, Қазақстанның Мемлекеттік хатшысы – Сыртқы істер министрі Қанат Саудабаевтан басқа ЕҚЫҰ-ның бұрынғы және келесі төрағалары Грекия мен Литва сыртқы істер министрлері мен Ұйымның Бас хатшысы П.Бришамбо қатысты.
Алдын ала айтар болсақ, тараптар арасындағы саяси үнқатысу деп аталатын бұл кездесуде қатысушылар “Корфу процесі” секілді кеңесу шарасының маңыздылығын атап өтіп, осы мәселеге байланысты биылғы жылы сарапшылардың сегіз отырысы болатынына қанағат білдірді. Кездесуде көтерілген екінші күрделі мәселе Ауғанстан проблемасы болды. Ондағы жағдайды реттеудің аймақтық қана емес, еуропалық, тіпті әлемдік қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі маңыздылығы аталып өтілді. Күн тәртібіндегі үшінші мәселе созылып кеткен кикілжіңдерді реттеу мәселелерін талқылауға арналды. Олардың қатарында Днестр жағалауы проблемасы, Таулы Қарабақ кикілжіңі, Грузин-осетин проблемасы барын еске саламыз. Тараптар оларды реттеуге ықпал етудің қажеттігін, осы бағыттағы жұмыстарды жандандыру керектігін атап көрсетті.
Саяси үнқатысудың жақсы көңіл-күймен басталғанын жоғарыда айттық. Онда М.А.Моратинос Қазақстанның мұндай кездесуге қатысқанының өзі оны жаңа тұрпаттағы форматқа көшіріп, ерекше реңк беретінін атап өтті. Бұрын бұл кездесу Еуропа елдерінің қатардағы жиыны болатын, енді олай емес, оның ауқымы ұлғайып, ЕҚЫҰ мен ЕО кездесуі деп аталатын болды, деді ол сөзіне үлкен мән беріп. Бұл жерде ол кездесудің әлемдік мәртебесі арта түскеніне ишара жасаған еді. Одан әрі сөзінде Моратинос Қазақстанның Президент Н.Назарбаев жарияланған бастамаларын қолдайтынын жеткізді. Өйткені, деді ол, бұл бастамалар еуропалық қана емес, еуразиялық, еуратлантикалық қауіпсіздікті сақтауға жаңа серпін береді. Сонымен бірге, Қазақстанның бастамалары ЕҚЫҰ себеттерінің тепе-теңдігін қалпына келтіруді мақсат тұтады. Ал бастамада көтерілген энергетикалық қауіпсіздіктің әлем үшін маңыздылығы өте зор екені айтпаса де белгілі, деді ол. Осы бағыттағы сөзінің соңында Еуроодақ төрағасы Қазақстанның төзімділік тақырыбын көтеруінің де маңыздылығын атап өтті. Осы мәселеге байланысты үстіміздегі жылы Астана қаласында өтетін бүкіләлемдік конференцияның маңыздылығы өзінен өзі айқын болып тұр. Ал Қазақстан Президентінің ЕҚЫҰ-ның саммитін өткізу туралы мәселесіне байланысты оны қолдайтынын жеткізе келіп, ЕО өз тарапынан оны өткізу жұмыстарына белсене қатысу ниетінде екендігін айтты.
Саяси үнқатысу аяқталған соң Мемлекеттік хатшы – Сыртқы істер министрі Қанат Саудабаев тағы да бірнеше екіжақты кездесулер өткізді. Оның ішінде Испания сыртқы істер министрі М.А.Моратинос, Бельгия сыртқы істер министрі С.Ванакере және Еуропалық Парламенттің төрағасы Е.Бузек бар. Бұл кездесулер туралы біз келесі мақаламызда толығырақ жазатын боламыз.
Жақсыбай САМРАТ – Брюссельден.