Еліне қадірі артқан азамат Зейнолла Алшымбаев хақында

Ол Алматы халық шаруашылығы институтының экономиканы жоспарлау факультетін 1970 жылы тәмам­дап, «Өзенмұнайгаз» басқармасы жүйесінде цехтың инженер-экономисі, басқарманың экономиканы жоспарлау бөлімінде инженер-экономист болып жұмысын бас­тап, құрылыс обьектілерін жобалау-сметалық бюросын басқарады. Осы тұста еңбектен қол үзбей жүріп, Қазақ политехникалық институтын ин­женер-мұнайшы мамандығы бойынша бі­тіріп, Маңғыстау экономикасының күретамыры болып табылатын мұнай саласының да мамандығын игеріп алды. Қала басшылары жас жігіттің өз ісіне өте жауапты, тындырымды екенін, әсі­ресе қоғамдық жұмыстарға белсене ара­ласып, өзі қатарлас жас­тарды жас­тық жалынымен үйіріп әкететінін бай­қап, оны қалалық жастар ұйымына қыз­метке шақырады. Осылай, Зейнолла Ал­шымбаевтың қоғамдық-саяси жұмысы басталып кетеді. 

Ол алғашында Жаңаөзен қалалық комсомол комитетінің екінші, соңынан бі­рінші хатшысы болып сайланды. Жігерлі жастың алысқа шабар жүйрік екені осы тұста-ақ байқалып қалып еді. Көп ұзамай-ақ Зейнолла Маңғыстау облыстық комсомол комитетінің екін­ші хатшысы болып сайланды. Онда Зей­нол­ланың жастармен жұмыстағы ұйымдастырушылық қабілеті жарқырай көрінді. Ол жұмысшы және ауыл жастары мәселелерімен, Өзен, Жетібай кен орындарына, Қазақ газ өңдеу, Ақтау­дағы пластикалық массалар зауыт­та­ры­ның құрылыстарына және Бо­зашы жар­тыаралындағы, т. б. мұнай кәсіп­шіліктерін игеру сияқты облыстың ма­ңыз­ды халық шаруашылығы жұмыста­рына жастарды тарту істерімен тікелей ай­налысты. 

1981 жылы облыстық партия комитеті Зейнолланы партиялық жұмысқа тартты. Әуелі Маңғыстау барлау-бұрғылау басқармасы партия комитетінің, одан соң Жаңаөзен қалалық партия коми­тетінің өнеркәсіп және құрылыс жөнін­дегі екінші, Мұнайлы ауданының бірін­ші хатшысы қызметтерін атқарды. Мұ­най­лы ауданын басқарған кезінде Маңғыстаудағы белгілі Қаламқас және Қаражанбас мұнай кен орындарын игеруде іскерлік қабілеті тағы бір қырынан көрінді. Мұнай кәсіпшіліктері алыс қашықтықта орналасқан, сондықтан жұмыс ауысымдық тәртіппен жүргізі­леді. Осындай қиын жағдайларға қара­мас­тан, зор ұйымдастырушылық танытып, Бозашыдан Үкімет директивасында көрсетілген межеден жоғары – 5,6 млн тонна мұнай өндірілуіне қол жет­кізді. Осының нәтижесінде 1985 жылы Маңғыстау облыстық партия коми­тетінің өнеркәсіп жөніндегі хатшысы болып сайланды. 

Зейнолла туралы «болашағы зор, жас саяси басшы» деген пікір қалыптаса бас­тады. Оның бұдан кейінгі өсу жолдарына қарасаңыз көз алдыңызға басында бақыт құсы ұя салған заңғар биікке сенімді, берік баспалдақпен батыл өрмелеп бара жатқан жігерлі жас саясатшы елес­тер еді. 

1987 жылы Зейнолла Мәскеуге КОКП Орталық Комитетінің аппара­тына қыз­метке шақырылып, онда партиялық ұйымдастыру және кадр бөлімінің, Қиыр Шығыс, Сібір секторында жауапты ұйым­дастырушы болып қызмет атқарды. Алып Ресей Федерациясының Омбы және Байкал сырты – Чита облыстарындағы саяси, экономикалық реформалардың іске асырылуына жауапты болды. Бұл нағыз саяси қайраткер ретіндегі қалыптасу, кемелдену жылдары болды. Осы қарсаңда бүкіл елді демократия жалыны шарпи бастады. Әміршіл жүйенің қиюы қашып, сыр бергені байқалды. Бүкіл елді дүр сілкіндірген айтулы жиындар жиі-жиі өткізілетін болды. Зейнолла да осы істердің бел ортасында жүрді. Әйгілі XIX партия конференциясын, КСРО халықтарының І-ІІ-ІІІ, РСФСР халықтарының І съездерін дайындап, өткізуге қатысты. КОКП-ның XXVII съезіне Қазақстаннан делегат болып сайланып, қоғамды демократия­ландыру бағытындағы съезд қарарына қолдау көрсетті. 

1990 жылдың тамызында ел басшы­лы­­ғының ұсынысы бойынша Маңғыстау облыстық партия комитетінің экономиканы реформалау, сыртқы эконо­ми­калық байланыстарды дамыту, мұ­най өнеркәсібіне инвестиция тарту мәсе­лелеріне басшылық жасайтын екінші хатшысы болып сайланды.

Маңғыстау облысындағы еркін экономикалық аймақ құруға ықпал ету жөніндегі қор­дың президенті болды. 1991-1992 жылдары облыс әкімінің орынбасары бола жүріп, шаруашылықты қайта құру, реформалау жұмыстарына басшылық жасады. Осы қарсаңда Президентіміз Н.Назарбаевтың бастамасымен басшы кадрларды шетелдерге оқуға жіберу басталды. Зейнолла да ТМД елдерінен арнайы іріктелген басшы қызметкерлер қатарында АҚШ-қа жол тартты. Амери­каның Бостон қаласындағы Массачусетс университетінде оқып, ағылшын тілін үйреніп, қаржы, банк жүйесі, менеджмент, маркетинг және еркін рынок ұйымдастырудың қыр-сырларын меңгерді. Елге инвестиция тартып, елі­міз­дің оң имиджін қалыптастыру жо­­лында сол жақта біраз жыл қызмет ету қажеттілігі туындайды. Сол арада Зәкеңді АҚШ-тағы Техас штатының Хьюстон қаласындағы «Anglo-Dutch Petroleum International» компаниясы шетел инвестициялары жөніндегі ди­рек­торлық қызметке шақырады. Жаңа жағдай, жаңа жұмысқа бір-екі жылдың ішінде-ақ төселіп алды. 2000 жылы қызметі жоғарылап, осы компанияның вице- президенті болды. Осы компанияда қызмет жасай жүріп шетелдік мамандармен бірге Қазақстан мен ТМД елдеріндегі мұнай кен орындарын игерудің жобалық құжаттарын жасақтауға араласты және осы кеніштерді игеруге инвестиция тарту жөніндегі Тайвань, Израиль, Ресей, Румыния, Ұлыбритания, Алжир, Грекияның, сондай-ақ «ҚазМұнайГаз», «ОПИК», «Халлибуртон», «Петром», «Шелл», «Бейкер Хъюз», «Лукойл», «Депеки» және т.б. компаниялармен келіс­сөз жүргізу процестеріне және АҚШ-тың Луизиана штатындағы «Ронек» кен орнының маркетингілеу жұ­­мыс­тарына тікелей қатысты. Сөй­тіп Зәкең енді ірі компанияларды басқару жөніндегі халықаралық деңгей­дегі маман дәрежесіне көтерілді. Осын­дағы мүмкіндікті пайдаланып ұлы Даурбек пен қызы Жанна Хьюстон университетінде білім алды.

Шетелде жағдайың болып, асығың алшысынан түсіп тұрғанмен ер-азаматқа туған жердің жөні бөлек. Әсіресе өзі жағасында туып-өскен қарт Каспийдің асау толқыны, балалықтың бал дәурені өткен Таушығының таулары есіне түс­кен­де жүрек шым ете қалып, тәтті мұңға беріле­тін. Жасы келген ата-ана да жиі еске орала беретін болды. Елге оралуға байлам жасады. Ал, америкалықтар аң-таң. «Зейнолла мырза, сізге не болды? Бүкіл дүние жүзі адамдарының арманы – Америка, оған миллиондардың қолы жет­пей жүрсе, сіздің елге қайтамын деуіңіз қалай? Осы жердегі өміріңіз жақ­сы емес пе?» дейді таңданысып. Қы­рық рудан құралып, қырық елден бас құраған, атамекеннің не екенін білмейтін шіркіндер Зәкеңнің көкірегіндегі қоздап жатқан сағынышты, перзенттік парызды қайдан түсінсін. 

Бір интервьюінде «...Менің алдыма қой­ған мақсатым, өзім де, балаларым да, біліміміз бен тәжірибемізді елге салу болғандықтан, өз бастарымызға пайдаға шешілетін барлық мүмкіндіктерден бас тарттық...» деп айтқандай, Зәкең 2004 жылдың жазында «Қош, Америка», деп елге келді. Қашанда қайнаған өмірдің ортасына, халыққа қызмет етуге асығатын әдетімен келе-сала Парламент сайлауына түсті. Әрине, көңілде күдік те жоқ емес еді. Бірақ, елдің азамат ерге деген ықылас-ниеттері қаз қалпында екен. Ұмытпапты, керісінше құшақ жая қарсы алып, қолдау көрсетті, сенім білдірді. Сөйтіп Мәжіліс депутаты болып сайланды. 

Парламенттің 3-ші және 4- шақыры­лымы отырыстарында Зейнолла ең бел­сенді депутат ретінде есте қалды. Зә­кеңнің экономика мәселелеріне жүйрік­тігін әріптестері де мойындап, көп ретте оның пікірлерімен санасып, ақыл­дасып отыратын. Парламент отырыстарында қандай мәселе қаралса да Зәкең сол жағдайдың Маңғыстау облысына қа­тыс­тылығын жадынан бір сәт шығар­май, мәселе көтеріп, сұрау салып отырды. Аймақтың және еліміздің актуальді мәселелері төңірегінде Үкіметке, оның құрылымдары басшыларының атына өз бастамасымен – 79, әріптестерімен бірлесіп 100-ден астам депутаттық са­уал­дар мен ұсыныстарын жолдады. 

Осындай қызметтің арқасында Жаңа­өзендегі «Рахат» шағын ауданы мен Теңге, Маңғыстау кенттерінде, Атамекен селосында жаңа мектептер, Жетібайда аурухана мен емхана ғимараттары бой көтерді. Ақтау қаласындағы Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг универси­тетінің бас ғимаратын салу туралы бас­та­ма көтеріп, республикалық бюд­жет­тен қаржы бөлдіруге қол жеткізді. Маңғышлақ стансасында дер­бес әкім­шілігі бар «Маңғыстау тасымалдау бөлімшесін» құру, Астана–Маң­ғыс­тау тікелей пойызын жүргізу, «Астана–Ақтау» бағытына ұшақ ұшқызу, Ақтау халықаралық әуежайының ин­фра­құрылымдарын күрделі жөндеу және реконструкциясы мен «Өзен–Түрік­менстан–Иран» темір жол және «Қы­зылсай – Шопан Ата – Оғыланды» автокөлік жолына, «Қошқар ата» улы көлін рекультивация жасауға, Ақтау қаласын­да кемтар балаларға мектеп-интернат сал­­ды­руға қаржы бөлдіру және т.с.с. ұсы­ныс­тары Үкіметке жолданып оңды шешімін тап­қанын жалғастырып айта беруге болады. 

Зәкеңнің туабітті текті қасиеттерінің бірі – қарапайымдығы. Әсіресе жоғары лауазымды шенеуніктерге тән болып келетін мансапқорлық пен төрешілдік оның бойында атымен жоқ. Мәжіліс депу­таты болып жүрген жылдарында оған облыстың барлық түкпірінен көмек сұра­ған, ұсыныс-пікір айтқан хаттар толас­сыз келіп жататын. Ал, Зәкең өзіне біт­кен ұқыптылығымен олардың бірде-біреуін ескерусіз қалдырмайтын. Әсіресе заң­сыздық­қа жол беріліп, орын­сыз жәбір көр­ген адамдардың есе­сін түгендеп, заң­­д­ы­лықты қалпына кел­тіруге аянбай кірісетін. 

Зейнолла Алшымбаевтың ұзақ жылдар­ғы адал еңбегі зая кеткен жоқ. Ол еліміздің «Құрмет», КСРО-ның «Құрмет Белгісі» ордендерімен, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі­нің құрмет грамоталарымен, бірнеше медальдармен марапатталды. Жаңаөзен қаласы, Мұнайлы ауданы және Маңғыстау облысының құрметті азаматы. 

Еліне қызмет еткен ерін елі қашанда ардақтай білген ғой. Ондай бақыт за­ды бөлек Зейнолла сияқты ұлдардың ғана маңдайына жазылған шығар. Депу­таттық қызметі аяқталғаннан кейін де ол қоғам көзінен тасада қалған жоқ. Инвестиция саласының халықаралық деңгейдегі маманы ретінде Астана кәсіпкерлер кеңесінің құ­ра­мында қызметін жалғастыруда. Рес­пуб­ли­калық «Байтақ болашақ» эколо­гия­лық альянсы орталық кеңесінің де мүшесі. 

Ал істелген іс, атқарылған шаруа­лар­ адамның өмірінде қалған ізі десек,­ соған жылдар өте бұрылып қарап,­ есіне түсіріп, ел назарын аудар­ған­дарын жазып, көргені мен білгенін кейінгі толқын жастардың өмір сабағына жалғастыру ниетінде «Аманат арқалаған жылдар» атты екі томдық жинағын шығарды. «Өмір – өзен», күн артынан күн, жыл артынан жыл заулап күні кешегі жастардың жалынды жетекшісі Зейнолла да бүгін 70-ке аяқ басты. Жүйрік уақыт дегеніміз әне, сол! Бірақ, ол өткеніне еш өкінбейді. Соңында өзі жүріп өткен өнегелі өткелдер жатыр.

Ырза ОҢҒАРБАЙ, Қазақстан Журналистер  одағының мүшесі