Театр тектілікті сүйеді

Ендігі сәтте көрермен үшін актер әле­мі тылсымға айналып қалуы керек. Өнер­дің заңы сондай! Себебі сахна – киелі мекен. Оған тек құпиялылық қана жарасады.

Бірақ біздің көрерменнің спектакльден кейінгі «спектаклі» енді бас­талды. Тайлы тұяғы қалмай сахнаның ар­ғы бетіне ағылып жатыр. Суретке тү­суге... сөйтіп, әлеуметтік желі ар­қы­лы актермен жақсы қарым-қаты­на­сын жаһанға жария етіп мақтануға... Ал әлгінде ғана мағынасы күрделі, әрекеті ауыр қойылымды аяқтаған актер демін алып, қара терге малшынған кейпін енді қалпына келтіруге оқтала бергені сол еді, өнер иесін межелі жеріне жет­кіз­беді. Орта жолдан тоқтатып, қол­­тық­тап алып, жарқ-жұрқ суретке тү­су­шілердің қарасы да, кезегі де толас­тар емес. Амал жоқ, актер жылы ға­на жы­миып, көрерменнің тілегін үн­сіз орын­дауда. Себебі бұл – театр мә­де­ниеті.

Иә, мәдениет қай жерде де, кім-кім­ге де қажет. Ол, әсіресе, театр әле­мінде. Әйтсе де, бүгінгі шектен тыс жариялылық, өнерімен қоса жеке өмірін де күллі ғаламның талқысына ұсы­ну, әр басқан қадамын, қыдырған, дос­тарымен бас қосқан, түрлі кештерде көңіл көтерген суреттерін үздік­сіз әлеуметтік желіге жүктеу, той-тома­лақ­­тың төрін бермей, тойханаларда «хал­тура»деңгейінде өнер көрсету – мұның барлығы да актердің сыр мен сұлулыққа толы жұмбақ әлемін тым қадірсіздендіріп жібергендей әсер беретіні бар. Қала берді, қарапайым сөз саптауындағы жүйесіздік пен таяздық, дұрысы білімсіздік те әртіс адамның абыройын қарапайым көрерменнің алдында жығып беріп жатқандай ма?..

Олай деп кесіп пікір білдіруіміз себепсіз емес. Осыдан біраз бұрын заман­дас актермен сапарлас болу мүм­­кіндігі бұйырды. Жол қысқарту үшін өнер жайлы, істеп жүрген жұ­мысы, алдағы жоспарлары тура­лы әңгіме қозғадық. Жаңа рөлге дай­ындық үстінде екен. «Жақында премь­ера» деді. Рөл төл классикамыздан бұй­ы­рып­ты. Басты кейіпкердің бірі. Пікір ал­маса келе түсінгеніміз – әлгі сахнагер сомдамақ бейнесін, сол заманның дәу­ір тынысын зерттеп-зерделеу бы­лай тұрсын, өз кейіпкеріне тиесілі репликадан басқасын, яғни пьесаны толық оқымаған болып шықты. Әлгіндегі ғана қызықты әңгімеге құлшынып тұрған көңіліміз су сепкендей басылды.

Тағы да ойымызға естеліктерден оқып таңырқасқан, тәнті болысқан режиссер Асқар Тоқпановтың Абай бейнесін шығару барысындағы актер Қалибек Қуанышбаевпен дайындығы түсті. Абайдай алып бейнесін тудыру үшін Шыңғыстауға дейін барып, сол аймақтың тыныс-тіршілігімен, адамдарының мінез-құлқымен танысып, том-том кітапты жата-жас­тана оқы­ған актер еңбегі сонда аңыздай кө­рін­ді. Бірақ ол тіпті де қиял-ғажайып емес, өнер иесінің сомдамақ рөліне де­ген сүйіспеншілігі, күнді түнге, ап­таны айға жалғаған жанкешті еңбе­гінің жемісі еді. Нәтижесінде, сах­наланғанына 80 жылға жуық өт­се де, Қалибек Қуанышбаевтың кейіп­теу­індегі сол Абай күні бүгінге дейін сом­далып жатқан ақын бейнесінің эта­лонындай. Сапалы ізденіс, тың­ғы­лықты дайындық, кейіпкеріне деген шексіз махаббат пен жұмысына де­ген сүйіспеншілік актер есімін мәң­гілік етті. Абай бейнесі Қалибек Қуанышбаев ойыны арқылы қалың көрерменнің көңіліне берік бекіді. Сахнагер есімі аңызға айналды.

 Ал енді қазіргі актерлер жұмысын барлап көрейікші. Бас-аяғы бір-екі аптада көз ілеспес жылдамдықпен Гамлет сынды күрмеуі қиын күрделі рөл­дерге де көзсіз батырлықпен бара бе­ретін ғаламат жедел сахнагерлер ойы­ны неліктен Қалибек Қуаныш­ба­евтың орнын әлі баса алмай келе жатыр?..

Себеп – бүгінгі актерлердің ішкі дай­ындығынан бұрын, сыртқы әсер ету, жарқ-жұрқ жарнамаға, әлеу­мет­тік желі арқылы бар өмірін көп­ші­лік алдына жайып салуға деген қы­зы­ғу­шы­лығының өз кәсібіне деген махабба­тынан басым түсуі. Осының салдарынан көрермен үшін актер әлемі құ­пия­лылығын жойып, жалаңаштанды. Қо­ра-қопсы, үй-жайдың маңайындағы әң­гі­мені қаузаймыз деп жүріп, өнер өзі­не ғана тән тектілігінен айырылып қал­ғандай. Шектен тыс жариялылық пен қолжетімділіктің салдарынан қа­ра­­байыр күйге түскен ақсүйек өнер – театр кейбір сәтте өзінің төл пер­зе­нтт­еріне өкпелідей көрінеді...

Назерке ЖҰМАБАЙ,

«Егемен Қазақстан»