Сайлау – елдің тұрақтылығы үшін қажет

Әзербайжан президентінің прези­дент­тік сайлауды осы жылдың 11 сәуіріне тағайындау туралы өкімі 5 ақ­пан күні шыққанынан көпшілік хабардар. Мемлекет басшысының бұл өкімі әзербайжандық қоғамды, әсіресе билікке оппозициялық бағыттағы сая­си партиялар мен белгілі бір сая­си күштерді таңғалдырғаны шындық. Себебі кезекті прези­денттік сайлау биылғы жылдың күзін­де өтуі тиіс еді. Саяси науқанды жарты жылдай бұрын өткізуге қатысты сарапшылар мен саясаткерлер тарапынан түрлі пікірлер айтылды.

Әсілі сайлауларда әртүрлі сыни пікірлердің айтылатыны, саяси күш­тер тарапынан билікке қарсы «нау­қанның» ұйымдастырылатыны әлем­дік тәжірибеде бар. Бұл да – демо­кра­тияның бір көрінісі. Өйткені кез келген сайлау демократиялық және саяси бәсекелестік жағдайда өт­кені жөн... Ал кезектен тыс сай­лау­­ға байланыс­ты туындаған ой-пікір алуандығын Әзербайжан пре­зи­дентінің қоғамдық-саяси мәселелер жө­ніндегі көмекшісі Әли Гасановтың мәлімдемесі сәл бәсеңдеткендей болды.

Оның атап өтуінше, кезектен тыс президенттік сайлау өткізу елде саяси және әлеуметтік-экономикалық реформаларды жүзеге асыруға қосымша мүмкіндіктер береді. Сондай-ақ биылғы жылдың екінші жартысында Әзербайжанда жоғары деңгейдегі бірқатар халықаралық іс-шараларды ұйымдастыру жоспарланып отыр. Соның ең бастысы – Әзербайжан демо­кра­тиялық республикасының құрыл­ға­нының 100 жылдығы. Атал­ған ауқым­ды мереке де жиын-терім аяқталатын кез – күз маусымына белгіленген.

Президенттікке кандидаттардың сайлауалды кампаниясы саяси нау­қанды 19 наурызда бастады. Ол елдің сайлау туралы заңнамасына сәйкес 10 сәуір күні сағат 08.00-де аяқталады. Осы мерзім аралығында елдің Орталық сайлау комиссиясы тір­кеген кандидаттар сайлау нау­қа­нын барынша ашық жүргізді деуге болады. Қандайда бір кандидатқа ар­тық­шылық берілген жоқ. Ал кандидаттар қатарында билік партиясы – «Ени Азербайджан» пар­тия­сы ұсынған елдің қазіргі прези­денті Ильхам Әлиев, өзін-өзі ұсыну­шы Захида Оруджа, Социал-демокра­тиялық партиясының өкілі Араз Али­заде, Біртұтас халық майданы партия­сынан Гудрат Гасангулиев, «Ұлт­тық өрлеу қозғалысы» партиясы­нан ұсынылған Фарад Гулиев, «Жаңа Мусават» партиясынан Хафиз Гуд­жиев, Ұлттық майдан топтарының өкілі Рази Нуруллаев бар.

Аты-жөндері аталған осы кан­дидаттардың ішінде сайлаушылардың басым дауысына Ильхам Әлиев ие болатынын әзербайжандық сарапшылар да, шетелдік саясаткерлер де ашық айтып отыр. Сарапшылардың болжамынша, ол сайлаудың бірінші турында-ақ жеңіске жетеді, жергілікті кандидаттардың ешқайсысы И.Әлиев­пен бәсекелесе алмайды. Еуропа­лық әлеу­мет­танушылардың пікіріне қара­ғанда, қазіргі биліктің саясатын ел халқының 83 пайыздан астамы қолдайды. Мұның ең басты се­бебі соңғы жылдары Әзер­байжан­ның кезінде мойындарына түскен эконо­ми­калық дағдарыстан шы­ға бастаға­нында жатыр. Бұған сондай-ақ мұнай бағасының біршама өсе түскені оң ықпал еткенін ешкім жоқ­қа шығар­майды. Рас, Әзербайжан экономикасы мұнай мен табиғи газға тәуелді. Екінші жағынан, әзер­бай­жандықтар «Бритиш петролеум» компа­­ниясымен мұнай сатуға қатысты 2050 жылға дейін жаңа келісім жа­сауға қол жет­кізді. Бұдан екі жақ та ұтыл­майды.

Кейбір сарапшылар президенттік сайлаудан кейін И.Әлиев елде түрлі салалар бойынша реформа жасауға мүм­кіндігі жеткілікті екенін айтады. Бұл көптен бері күн тәртібінде тұр­ған мәселенің бірі болса керек. Реформаларды жүзеге асыруға бағыт­талған жобаларды іске асыруға ше­телдің компаниялары да тартылатын сияқты. Әзербайжандық бауырлар Қазақстан секілді мұнай мен та­биғи газға өте бай ел. Оларды өнді­ріп, экспорттаудан қомақты табыс тау­ып та келеді. Мысалы бұл мемлекет өткен жылдың тоғыз айында 40 миллион тонна мұнай, 29,5 милли­ард текше метр газ өндіріпті. Сон­дай-ақ олар ОПЕК және ОПЕК-ке мүше емес елдер алдында берген міндеттерін мүлтіксіз орындап жүр­ген санаулы елдердің бірі саналады. Сонымен қа­тар бұл мемлекет биылғы жыл­дың соңына дейін аса ірі қоры бар «Шах­дениз» газ конденсаты кенішін иге­руді қолға алмақ.

И.Әлиев туралы айтқанда, мына мә­селеге де тоқтала кеткенді жөн са­на­дық. Жалпы Әлиевтер әулетінің Әзербайжанда билік құрғанына жарты ғасырға жуықтапты. Мысалы қазақ халқының ең жақын досы Гейдар Әлиев 1969-1982 жылдары Әзербайжан КП ОК-нің бірінші хатшысы болды, 1993-2003 жылдары елдің президенті қызметін атқарды. Содан кейін билік оның ұлы Ильхам Әлиевтің қолы­на тиді. Ал И.Әлиев алғаш рет прези­дент­тік лауазымға 2003 жылы, одан кейін 2008 жылы, бұдан соң 2013 жылы қайта сайланды. Сарапшылар ол бұл жо­лы да сайлаушылардың басым дауысын алады деген болжам жасап отыр.

Осыдан төрт-бес күн бұрын Қа­зақ­стан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы Қазақстан тарапынан Әзербайжандағы президенттік сайлауға қанша байқаушы баратынын хабарлады. Олардың жалпы саны – 49 адам. Оның 35-і ТМД бай­қау­шылар миссиясынан, 10-ы ЕҚЫҰ Демо­кратиялық институттар және адам құқығы бюросы құрамында байқаушы ретінде қатысады.

Әзербайжан Орталық сайлау ко­мис­сиясының хабарлауынша, дауыс беретін күні республика бойын­ша 5641 сайлау учаскесі қызмет көр­сетеді. Сондай-ақ 54 мемлекет пен 52 ха­лықаралық ұйымдардан барлығы 603 байқаушы тіркеліп отыр. Тағы бір атап өтетін мәселе, дауыс беретін күн – 11 сәуір, демалыс күні деп жарияланды.

Жыл өткен сайын Қазақстан мен Әзербайжанның саяси, сауда-эконо­микалық және мәдени-гуманитарлық салалардағы ынтымақтастығы артып келеді. Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Әзербайжан басшысы Ильхам Әлиевпен кездесуінде атап өткендей, ынтымақтастықтың ма­ңызды аспектілерінің бірі – транзиттік әлеует. Өйткені Әзербайжан аумағы ар­қы­лы өтетін кавказдық бағыт Қазақ­станның Еуропа елдеріне шығуына мүмкіндік береді. Ал Қазақстан Әзер­байжанның Орталық Азия мен Қы­тайға шығуына жол ашады. Оның үс­тіне бүгінде Бакуде жылына 350 мың тоннаға дейін ауыстырып тиеу қуаты бар және бір мезгілде 15 мың тонна астық сақтай алатын «Баку астық терминалы» бірлескен кәсіпорны жұ­мыс істеуде. Екі елдің бұдан өзге де бір­лескен кәсіпорындары баршылық.

Елдер арасындағы осы және басқа да байланыстардың негізі Қазақстан мен Әзербайжан прези­де­нттерінің әр жылдардағы достық пен сый­ластыққа толы кездесулерінде жатыр.

Әлисұлтан ҚҰЛАНБАЙ,

«Егемен Қазақстан»