Халық – ұлы ұғымның атауы. Оның рухы, жасампаздығы, құдіреті өлшеусіз. Халық тағдыры – ел, мемлекет, жер-су, болашақ тағдыры. Халықтың тарихы, тілі, мәдениеті, көркемөнері, мифологиясы, ақыл-ойы, парасаты, дүниетанымы, дәстүрі, шаруа-кәсібі, даналық тәжірибесі, көзқарасы, ғұрып-салттары – мәңгілік игіліктеріміз, алтын тамырымыз, асыл жауһарымыз.
Ел аузында «Хан ақылы – қырық кісілік, халық ақылы – қырық мың кісілік» дейтін қымбат сөз бар. Ескілікті деректерді ескеретін есті кісі халықтың таным-түсініктеріне, ой-байламдарына, терең де толық, тамаша тәжірибелеріне барлау жасайды, миға жүгіртеді, жүгінеді. Халық қағидаты – адас- тырмайтын темірқазық жұлдыз.
«Халық сүйген суға батпас, отқа күймес» дейді дана халқымыз. Замана сөзін сөйлеген, халық тағдыры мен рухын қорғайтын айбар сөз, үздік іс-қарекет, қаһармандық қимыл дәуірлер ауысқан сайын ұлт санасында алмастай қырланып, гауһардай құбылып, жарқырай түспек. Халық бетегеден биік, жусаннан аласа болғанымен, мейлінше сыншыл, төреші, әділ таразы, ұшқыр ойлы. Жақсы-жаманның баршасына да қырағылық танытады, қылаудай нәрсенің өзінен философиялық түйін тудырады, болашақты болжайды, терең толғайды. Мысалы, арқан ноқта мен темір ноқтаның мәнісі. «Халық – Құдайдан бір жас кіші», «Халық қартаймайды, қара жер қартаймайды» дейтін нақылдарда қаншама салиқалы сабақ, мағыналы салмақ бар.
Жаһанданудың азан-қазан дәуірінде қаншалықты құтырынған құйындар көтерілсе де халықтың құдіреті мен тегеурінінен аса алмаса керек-ті. «Халық алмас қамал болмас» дейтін сөз бар. Адасқанды артыңдағы, жаңылысқанды жанындағы білдіреді емес пе?! Халықты қолжаулық, қуыршақ, ойыншық есебінде ойлау – әбестік. ХХ ғасырдың 60-шы жылдарындағы орта мектептің «Жалпы тарих» оқулығындағы мына бір тікенектей қадалатын, қабырғаны қарс айыратын пікірді оқытқанда тіксінуші едім. Ол мынау:
Мырзалар: «Бәрінен де шаруаның жылағаны жақсы, қуанғаны жаман», – дейтін. Тіпті рыцарьлық өлеңдердің өзінде де феодалдар өздерін асырап және киіндіріп отырған адамдарды жек көретіндігін білдіріп отырды:
Зәрлі, ожар, мұжық ойы –
Дворянның көзін жою.
Мен тілеймін қайыршылық,
Аш-жалаңаш жүрсін халық,
Шаруа атаулы қасіретті,
Ол семіріп, секірмесін –
Жоқшылықта өмір шексін: –
Жылдар бойы бәрін бірдей
Ұстау керек бас көтертпей.
Бұл аты өшкір, пәлелі сөздер сорақылықтың қалдықтары ғой.
Шындығында, осы бір улы ойлар өркениет құшағында өмір сүріп жатқан елдерге жат. Дегенмен де, «КТК», «31» телеарналарындағы жаңалықтарды көргенде төбе-құйқаң шымырлайды. Қорлыққа, зұлымдыққа, жыртқыштыққа, әділетсіздікке душар болғандар, отқа оранғандар, ас-суға уланғандар, әділетсіздікке ұрынғандар, тасқын суға тап болып, бейшара күй кешкендер, үйсіз-күйсіз міскіндер, тастанды сәбилер...
Бұлардың бәрі өзіне тілемегенді өзгеге тілейтін ішмерездердің, іске шалағайлардың, көзге жылпың, сыртқа қылпың пасық, іші сасық пысықайлардың әрекеті. Ұлт ұстазы Ахаң: «Халықты қан жылату – обал, халықты зар жылату – мейірімсіздік, халықты тамақ үшін сату иттік» деп жазады. Тәуелсіздігімізді, Ұлы Дала Елімізді қадірлесек, ұлт мұраты жолында жанқиярлықпен еңбектеніп, демографиялық өркендеуі- мізді діттесек, әз халықты бағынан айырмайық десек, халықтың тұрмыс-тіршілігін, абыройын ойлайық! Конфуцийдің: «Қалың қолды көсемсіз қалдыруға болады, қара халықты кәсіпсіз қалдыруға болмайды» дегенін қаперде ұстайық!
немесе
ХІХ ғасырда Қашаубай жыраудың:
Халық қазанын қайнаттым,
Қолымның кәні қарасы?
Ел үшін қорлық көп көрдім,
Етімнің кәні жарасы? –
дегеніндегі ұлт ұлағаты, патриоттық ой қандай!
«Жақсылардың көзі – жүз, құлағы – мың болады» дегендей, халықтың намысын өз намысындай қабылдайтын, жыртысын жыртатын, бағын ашатын, игі бастамаларға мұрындық, тілеуқор, ұйымдастырушылық қабілетін жұмсайтын, жер-судың берекесін келтіріп, ел қондыратын Құдай жолындағы хан-патшадай арлы, қайратты ерлер керектігі айқын. 10 аққудың 1 басшысы болады емес пе!
Бұл ретте Шәкәрім Құдайбердіұлының:
Ей, көп халық, көп халық,
Көп те болсаң шөп халық,
Партияшылды құтыртпа
Мен сендікпін деп, халық.
...Ылайлап тұнық шайқамай,
Тура жолмен кет, халық,
Таласты көрсең – басын айт,
Кемдігін көрсең – қосып айт,
Кекеп, мұқап қыздырма,
Берекесін бұздырма.
Ызаның айт дегенін,
Желіктіріп сыздырма.
Адалдың әділ жолына
Ақырын басып жет, халық! –
дейтін өлеңінде дұрыстық жолында халықтың қолында жұмсайтын мүбәрәк, таза мүмкіншіліктер барын көрсеткен.
Елбасы: «Мемлекетіміздің діңгегі – қазақ халқы. Ел де, жер де қазақтікі» я болмаса: «Тарихты тудырушы да, мемлекеттік биліктің бірден-бір бастау бұлағы да – халықтың өзі», деп туған халқының қуатына сенеді. Ендеше, халық жолы – даңғыл, халық рухы – асқақ, халықтың күйлі-қуатты, заманының шуақты болғанын ұзағынан тілейік!
Серік НЕГИМОВ, филология ғылымдарының докторы, профессор