Әбден үрейленіп, жауыр аттай жасқанып, көлеңкесінен қорқып қалған халықпыз ғой. Әлеуметтік желіден «Шығыста 245 кітапхана жабылуы мүмкін» деген жазбаны оқығанда жағамызды ұстамасақ та «бұл қалай?» деп аң-таң күйге түскеніміз рас.
«Үміттен үрей басым болып тұр. Бұл жолғы үрейдің тетігі «Рухани жаңғыру» аясында рухани бұлақ көзі болып отырған киелі шаңырақ – кітапханалар жабылады деген болжам. Егер кездесуде көтерілген мәселе шындыққа айналар болса, әр ауылдағы руханият ошағының оты сөнбек. Мәселенің мән-жайы туралы: «Парламент Мәжілісінің депутаттары М.Магеррамов пен Н.Микаелян және Өскемен қаласы әкімінің орынбасары О.Булавкина мәдениет қызметкерлерімен кездесті. Таяу арада облыс ауылдарындағы 245 ауылдық кітапхана жабылады деп күтілуде», деп жазды облыстық Пушкин кітапханасының сайты», деп жазыпты өзінің фейсбук әлеуметтік желісіндегі парақшасында Қызырбек Дүргінбайұлы.
Мән-жайды білейік, істің анық-қанығына көз жеткізейік деп Өскемендегі А.Пушкин атындағы облыстық кітапхананың директоры Хабиба Ақжігі- товаға телефон шалдық. Иә, мұндай әңгіменің болғаны рас екен. Әңгіме қайдан шыққан дейсіз ғой. Ұлттық экономика министрлігінен. «Ұлттық экономика министрлігінің руханиятқа, мәдениетке не қатысы бар?» дерсіз бәлкім. Біз де жауабы жоқ бұл сауалды іштей өзімізге қо- йып көрдік. Хош. Негізгі әңгімеге оралайық. «Министрлік Шығыс Қазақстан мен Батыс Қазақстанда эксперимент ретінде аудандық кітапханаларды облыстық кітапханаға филиал қылып қосып, ауылдағы кітапханаларды мектепке берсе қайтеді?» деген ұсыныс айтыпты. «Біз жаппаймыз, қосамыз» депті. Кітапхана саласында жүргеннен кейін жақсы білеміз ғой. Мектептің кітапханасы негізінен оқушылар мен мұғалімдерге арналған. Көбіне оқулықтармен жұмыс істейді. Халыққа қызмет көрсете ала ма, алмай ма? Бұл – бір. Екіншіден, олардың өз нормативтік стандарттары бар. Кітапханашыларды балалардың санына байланысты ұстайды. Қазіргі кезде аудандық кітапханалардың барлығы коммуналдық мемлекеттік кәсіпорын саналады. Егер олар облыстық кітапханаға филиал болса, басшыларының жалақысы азаяды. Бүгінде өңірдің қала мен аудандарында 19 кітапхана жұмыс істейді. Демек 19 бухгалтер қысқарады. Ал облыстың ауылдарында 245 кітапхана мен 287 кітапханашы бар. Кітапханашылардың 150-і ғана толық ставкада, қалғандары 0,5, 0,25 ставкамен жұмыс істеп жүр. Ауылды жерлердегі кітапханалар онсыз да қалт-құлт етіп отыр. Ауыл кітапханаларын мектепке қосқаннан гөрі, керісінше қазіргі қызмет аясын кеңітіп, барынша қолдау көрсетуіміз керек», деген кітапхана басшысы бұл істі қолға алуға әлі ерте екенін, аудан-ауылдарда қажетті инфрақұрылым жоқтығын, жоғары жылдамдықтағы интернет көптеген ауылдарға әлі күнге дейін толық жетпей отырғанын алға тартты.
Шет мемлекеттерде кітапханалар тек кітап оқитын ғана емес, үлкен-кішінің компьютерлік сауатын ашатын, сабақтан кейін балаларға қосымша білім беретін орталыққа айналған. Мәселен, Өскемендегі Пушкин атындағы кітапханада газет-кітап оқуды былай қойғанда, шет тілдерін тегін үйренуге, тіпті оқу арасында дене шынықтырып, жаттығу жасауға да мүмкіндік бар. Облыс орталығындағы О.Бөкей атындағы кітапханада да оқырмандарға барлық жағдай жасалған. «Біз өзге елдегі кітапханалардың іс-тәжірибесін үнемі назарға алып отырамыз. Барлық мемлекеттерде кітапхана ісіне арналған арнайы заң бар. Мұндай заң бізге де керек. Мәселен, шетелдің кітапхана ісі туралы заңында егер кітапхананы жабу керек болса, әуелі сол жердегі тұрғындардың пікірін білуі, ескеруі керектігі қарастырылған. Осы мәселені Парламент Мәжілісінің депутаттарымен кездесуде де көтердік», дейді Х.Ақжігітова.
«Кемедегінің жаны бір» демекші, қазір Өскемендегі Оралхан Бөкей атындағы орталықтандырылған қалалық кітапхана ұжымынан да маза қашқан. «Не болар екенбіз?» деп әрі-сәрі күй кешіп жүр бәрі. Әрине уайымдайтындай жөні де бар. Бүгінде бұл кітапханада 14 бөлімін қосқанда 110 адам еңбек етеді. Аталған кітапхана директоры Жанар Кенжебекова егер филиалдар оңтайландырылар болса, қаншама адам жұмыссыз қала ма деп те уайымдайды. «300 мыңға жуық тұрғыны бар Өскеменнің әр шағын ауданында шағын кітапханаларымыз бар. Қалаға жақын Меновное мен Шығыс ауылдарында кітапханаларымыз жұмыс істейді. Ол жерлерде отыздан астам клубтар мен шығармашылық бірлестіктеріміз бар. Халық бос уақыттарын сонда өткізеді. Балалармен де, үлкен кісілермен де жұмыс істейміз. Мына хабарды естіп, көңіл күйіміздің түсіп кеткені рас. Мәдениетке, руханиятқа осындай көзқараспен қарап отырғанына жүрегіміз ауырып отыр», дейді ол.
Әрине «жел соқпаса шөптің басы қимылдамайтыны» белгілі. «Жер астынан жік шықты, екі құлағы тік шықты» дегендей, аяқ астынан дүңк еткен бұл хабар өңірдің зиялы қауым өкілдерін де алаңдатып отыр. «Тәуелсіздік алған алғашқы жылдары еліміздің экономикасы құлдырап тұрған кезде кітапханалардың бәрі жабылып еді. Жағдай жақсарғаннан кейін барлық аудандардағы, барлық ауылдардағы кітапханалар қайтадан ашылып еді. Ел қуанып еді. Не нәрсенің жабылып барып қайтадан ашылғаны жағдайдың жақсарғанын білдірмей ме? Ал енді қазіргі жағдайда ауылда кітапханадан басқа қандай ақпараттық орталық бар? Көп ауылдарда интернет те жоқ. Ауылдағы газет-журналдарды оқитын, интернетке кіретін, ақпарат алатын жалғыз орын – осы кітапхана. Кітапхана қызметкерлері Елбасымыздың, мемлекетіміздің саясатын жүргізіп, насихаттап отыр деуге болады. Егер ауылдағы кітапхананы мектепке қосса, ауылдың адамдары балалармен жағаласып ақпарат ала алмайды. Ауылдың адамдарын ешқандай ақпаратсыз, ақпарат көзінсіз қалдырамыз. Керісінше ауылда қосымша мәдени, танымдық нысандарды ашу керек. Қазақтың тамыры ауылда жатқандығын ұғуымыз керек. Ауыл халқының қала халқымен бірдей ақпарат алуға құқы бар. Олардың құқына ешуақытта нұқсан келмеуге тиіс. Ауылды қалаға жақындатамыз деген үлкен, кешенді жоспарлар бар секілді еді. Соның керісінше болғанына таңғалып отырған жайым бар», дейді қоғам қайраткері, ұзақ жылдар облыстың мәдениет саласында басшылық қызметтер атқарған Түсіпхан Түсіпбеков.
Әрине кітапханашылардың алаңдаушылығы орынды. Десек те бұл мәселеге әлі нүкте қойылмағанын ескеру ләзім. Мұны бізге Ұлттық экономика министрлігінің бейнережімде өткізген мәслихатына қатысқан облыстық Мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасы басшысының орынбасары Раушан Нұрмұханова айтты. «Наурыз айында министрлікте осындай жиын болғаны рас. Олар кітапханаларды жабу мәселесін қойып отырған жоқ, еліміздегі кітапханалардың құрылымын өзгерту мәселесін қарастырып жатыр. Қазір бұл мәселе барлық облыстарда талқыланып жатыр. Министрлік бізге: «Осы мәселені зерттеп, зерделеп, өз ұсыныстарыңды беріңдер, ойларыңды айтыңдар» деді. Дегенмен көпшілік бұл ұсынысқа қарсы болып жатыр. Алдағы уақытта осы сала мамандарының пікір-ұсыныстарын министрлікке жеткізетін боламыз», дейді басқарма басшысының орынбасары.
Азамат ҚАСЫМ, «Егемен Қазақстан»
Шығыс Қазақстан облысы