Qazaq qashanda qazynaly qarttaryna qurmetpen qaraǵan. Sondyqtan da qarıalardy qamyqtyrmaý, olarǵa barynsha jaǵdaı jasaý halqymyzdyń san ǵasyrlyq basty ustanymdarynyń biri bolyp keledi. Osyndaı jasampaz dástúrge adaldyq tanytyp kele jatqan memleketimiz qazirgi tańda qarttardy qadirleýge, úlkenge izgi nıetpen qaraýǵa júıeli túrde basymdyq berip otyr.
Jasy egde tartqan azamattardy, qarıalardy qoldaý, olardy óz aldyna erekshe qamqorlyq kórsetilýi tıis áleýmettik top retinde qarastyrý isi álemdik aýqymdaǵy mańyzdy máselelerdiń biri bolyp tabylady. Sondyqtan da bolar, osydan 28 jyl buryn, dáliregi, 1990 jyldyń jeltoqsan aıynda BUU-nyń Bas Assambleıasy arnaıy qarar negizinde 1 qazandy Halyqaralyq qarttar kúni dep jarıalady, sondaı-aq BUU-nyń Qartaıý máseleleri boıynsha dúnıejúzilik assambleıasy aıasynda Qartaıý jónindegi Vena halyqaralyq is-qımyl jospary, Qart adamdarǵa arnalǵan BUU-nyń qaǵıdattary, Qartaıý jónindegi Madrıd halyqaralyq is-qımyl qujaty qabyldandy. Halyqaralyq deńgeıde qabyldanǵan bul qujattarda qarıalarǵa, qart múgedekterge nazar aýdarý, olarǵa moraldyq, áleýmettik-turmystyq jáne basqa da kómek túrlerin usyný qarastyrylǵan.
Jalpy, bizdiń elimiz qarıalarǵa qamqorlyq kórsetý, olardy áleýmettik turǵyda qoldaý isinde álemdik ozyq tájirıbelerdi eskere otyryp, óziniń negizgi basymdyqtaryn aıqyndap alǵan. Buǵan dálel retinde Ata Zańymyzda qart adamdardyń jalpy azamattyq jáne arnaıy quqyqtary men múddeleri, onyń ishinde jasy boıynsha áleýmettik qamsyzdandyrý kepildikteri bekitilgenin aıtýǵa bolady. Osy oraıda halqymyzdyń salt-sanasy, dástúri úlkenge qurmet kórsetýge, qarıalarǵa qamqor bolýǵa negizdelgeni qoǵamymyzda qarttar máselesiniń ońtaıly sheshilýine ózindik zor yqpalyn tıgizip kele jatqanyn aıta ketkenimiz oryndy.
Qazirgi tańda elimizde jasy 60-tan asqan adamdar sany 12 prosentke kóbeıip, ómir súrýdiń ortasha uzaqtyǵy 72 jasty kórsetip otyr. Bul jaǵymdy úrdis óz kezeginde qarıalardy emdeý-saýyqtyrý, qoldaý, áleýmettik qamsyzdandyrý, eńbekke jaramdylaryn ózderiniń umtylysy bolǵan jaǵdaıda jumyspen qamtý máselesine meılinshe kóbirek kóńil bólýdi qajet etedi. Árıne bul oraıda atqarylyp jatqan sharalar az emes. Máselen, Qazaqstanda qarıalarǵa arnalǵan áleýmettik kómek túrleri, onyń aýqymy ulǵaıyp keledi. Jyl saıyn qarttarǵa áleýmettik qoldaý úshin 6 mlrd teńgege jýyq qarjy bólinedi. Elimiz boıynsha búginde 5 myńǵa jýyq azamatqa áleýmettik qyzmet kórsetetin 10 ońaltý ortalyǵy, qarttar men múgedekterge arnalǵan 49 medısınalyq-áleýmettik mekeme jumys isteıdi. Bulardan bólek, jalǵyz basty qarıalar men eńbekke jaramsyz azamattardy qoldaýǵa arnalǵan áleýmettik kómek bólimsheleriniń jelisi qurylǵan.
Halyqaralyq qarttar kúni qarsańynda elimiz boıynsha qarıalarǵa arnalǵan merekelik is-sharalardyń uıymdastyrylýy, oqýshylar men stýdentterdiń tarapynan olarǵa kómek kórsetý baǵytyndaǵy túrli jobalardyń júzege asyrylýy, memleket tarapynan arnaıy járdemaqylar taǵaıyndalýy jáne basqa da sharalardyń qolǵa alynýy elimizdiń qarıalarǵa degen ystyq yqylasyn, aýqymdy qoldaýyn aıǵaqtaıdy...
Reti kelip turǵanda aıta ketýimiz kerek, biz qarıalarǵa qamqorlyq jasaý isine basa nazar aýdara otyryp, olardyń da tájirıbesin, bilimin, rýhanı mol áleýetin paıdalanýdy qaperden shyǵarmaǵanymyz abzal. Sol úshin «Aýylyńnyń mańynda tóbe bolsa, ertteýli turǵan atpen teń. Aýylyńda aqylǵóı qarıa bolsa, jazyp qoıǵan hatpen teń», degen naqyldy sanasyna sińirip ósken árbir qazaq balasy qarıalardy es kórýi, olardyń ómir tájirıbelerin úlgi etýi, aqyl-keńesterin rýhanı azyq etip, boıyna sińirip ósýi asa mańyzdy. О́ıtkeni kókeıine túıgeni, kóńiline toqyǵany kóp qarıalardyń ómirlik ustanymy, tárbıesi, janashyrlyqpen bergen aqyl-keńesi biz úshin adastyrmas ulaǵatty jol. Sondyqtan búgingi urpaq qarıalardyń rýhanı turǵydaǵy áleýetin utymdy paıdalanyp, olardyń boılaryndaǵy asyl qasıetterdi ózderine sińirip alýǵa umtylys bildirgeni jón-aq. Budan utpasaq, utylmaımyz.
Elbasy Nursultan Nazarbaev alqaly jıyndardyń birinde «Qarttaryn ardaqtaı bilgen eldiń rýhy ústem, shańyraǵy bıik», degen bolatyn. Shyn máninde, qarttaryn qurmettegen eldiń bolashaǵy jarqyn, bedeli bıik, mereıi ústem bolary sózsiz. Qarttardy syılaý, qadirleý dástúrinen ajyramaǵan el birinshi kezekte urpaq tárbıeleýde, jastardyń jarqyn bolashaǵyn qalyptastyrýda qatelese qoımaıdy. Sondyqtan búgingi beıbit ómirdi qalyptastyrýǵa kúsh-jigerin aıamaǵan qartarymyzdy qadirlep, olardyń ortamyzda aman-esen júrgeni dátke qýat, aqyl-keńesteri bizge sarqylmas qazyna ekenin qaperden shyǵarmaýymyz kerek.
Keshegi qazaq qoǵamynda árbir sheshim aqylgóı qarıalardyń aq batasymen qabyldanǵan. Bul ıgi dástúr búginde birshama kómeski tartqandaı. Sondaı-aq úlkendi syılaýdyń kóneden kele jatqan úılesimdi dástúri men soǵan qatysty dúnıetanym búginde ájeptáýir ózgeriske ushyraǵany ras. Qarıany qadirleý dástúri eskiliktik qaldyǵy ispetti ótken shaqtyń enshisinde qalyp bara jatqandaı da kórinedi. Bulaı deýimizge qoǵamymyzdaǵy keıbir zamandastarymyzdyń qarttarǵa degen qarym-qatynastarynyń nasharlap ketkenin uqtyratyn aqparattar, qarttar úıine degen suranystyń tómendemeı turǵany jáne osy saladaǵy taǵy da basqa keleńsiz jaǵdaıattar ıtermelep tur. Mundaıda qazaq «Atańa ne kórsetseń, aldyńа sol keledi» degen eskertý maqaly bar. Bul búgingi aǵa býynǵa bizdiń kórseter qurmetimiz qandaı deńgeıde bolsa, bizden keıingi býyn da bizdi sol dárejede syılaıtynyn uqtyrady. Qarıa kisini qut-bereke qaınary dep taný kórgendilik. О́z urpaǵy qurmettegen ata-ana baqytty.
Qoryta aıtqanda, qarttarymyzdy qoǵam ómirine tartyp, olardyń ǵumyrlyq tájirıbelerin qoǵamdy saýyqtyrý isine, urpaq tárbıesine paıdalaný asa mańyzdy másele. Sonda olar ózderin qoǵamǵa qajet adam retinde sezinip, ómir súrýge degen qulshynysy arta túsedi. Bul túsingen adamǵa úlkendi qurmetteýdiń ozyq úlgisi.
Joldybaı BAZAR,
«Egemen Qazaqstan»