Ұлт тарихын жазу, халық тағдырын сараптау сынды маңызды мәселелердің көбісі бүгінгі таңда қағаз беттеріне түсіп жатыр. Болашақ ұрпаққа қалдырған тарих ақиқаты олардың өсіп-өркендеуіне үлкен серпін берері анық. Тарихтың саясатпен қоса экономикамен де бір арнада тоғысып жататындығы мәлім. Сол себепті қазіргі заман тарихшыларының көбі тарих пен саясат сынды жүгі ауыр қоғамдық мәселелерде дұрыс түсінушілік қалыптастыру үшін қалың бұқараға арнап, көптеген еңбектер жазып жүр.
Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағатында Мемлекет тарихы институты мен Астана қалалық Қазақстан халқы Ассамблеясының бірігіп ұйымдасыруымен аталған институт ғалымдарының жарыққа шығарған кітаптарының тұсаукесері өткізілді. Мемлекет тарихы институтының құрылғанына бір жылдан сәл астам ғана уақыт болса да ғылыми, ғылыми-әдістемелік және ақпараттық-анықтамалық сынды 15 кітап жарық көріп үлгерген. Баспадан шыққан еңбектердің қатарында Ж.Қыдыралинаның “Ұлт және тарих” (“Нация и история”), Х.Әбжанов пен Ғ.Кенжебаевтың “Тәуелсіз Қазақстан: жоғары білім, ғылым, саясат” атты монографиясы, тағы да басқа еңбектердің бәрі ұлт тарихымен тығыз сабақтасып жатыр.
Мәселен, “Ұлт және тарих” атты монографияда ХХ ғасырдағы Қазақстанның ұлттық саясатын жүзеге асырудағы тарихи тәжірибелер, қазіргі ұлттық-мемлекеттік құрылымдағы өзекті мәселелер, ұлттық идеяның қалыптасуы, еліміздің қоғамдық-саяси үрдісіндегі интеллигенцияның рөлі мен орны баяндалады.
Ал “Тәуелсіз Қазақстан: жоғары білім, ғылым, саясат” монографиясында тәуелсіздік жылдарындағы еліміздің жоғары білім беру мен ғылым саласындағы мәселелер жайы зерттелген.
Қазақстанның қалыптасу тарихынан басқа, қоғамдағы саяси жүйенің орнығуы жайлы еңбектер де кездеседі. Мысалға, “Қазіргі кезеңдегі Қазақстанның саяси партиялары” атты қазақ және орыс тілдеріндегі анықтамалық жинақта партиялардың бағдарламалары, жарғылары мен партия жетекшілерінің өмірбаяндары туралы мәліметтер берілген.
Арай ҮЙРЕНІШБЕКҚЫЗЫ.
“ҚАЙТКЕНДЕ АЛАШ КӨРКЕЙЕР...”
Бар саналы өмірін қазағының бақыты мен болашағына арнаған ұлт көсемі, көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері, ғұлама ғалым, публицист Әлихан Бөкейханның 7 томдық толық шығармалар жинағының алғашқы үш томы оқырманға жол тартты. Ұлттық кітапханада таныстырылымы өткен жиынға еліміздің белгілі қайраткерлері мен ғалымдары, оқырмандар қатысып, бұл еңбекті алаштанудағы тарихымызға қосылған ең бір сүбелі үлес қатарына қосты.
Әрқайсысы 2 мың данамен жарық көрген еңбекке қайраткердің 1889 – 1913 жылдар аралығындағы мерзімді басылымдарда, ғылыми журналдар мен жинақтарда қазақ және орыс тілдерінде жарық көрген ірі ғылыми монографиялары, ғылыми-зерттеулері, саяси публицистикалары, әдеби аудармалары мен жеке хаттары кірген. Жинақты құрастырушы әлихантанушы ғалым, филология ғылымдарының кандидаты Сұлтанхан Аққұлының 19 жылға жуық ізденіске толы еңбегінде бұрын баспасөзде жазылмаған тың деректер, зерттеулер аз емес.
– 1906 жылы Омбыда “Степной пионер” газетінде Ресейдің реакцияшыл үкімет басшысы Столыпинді жермен-жексен етіп сынаған шамамен 25 мақаласы бар. Бұлар еш жерде жарияланбаған. Кітаптың төртінші томынан тағы бір тың дерек табасыздар. Кезінде Ресейде Брокгауз бен Эфронның керемет энциклопедиялық сөздігі шыққан. Әлекең 1908 жылдан 1917 жылға дейін энциклопедияның 8 томынан 22 томына дейін редакция мүшесі болған. Сондағы Ә.Бөкейханның өзі туралы анықтамада 1906-1907 жылдары “Омыч”, “Иртыш”, “Голос степей” деген үш газетке редактор болғаны айтылады. Әзірге “Омычтің” бірде-бір данасы табылған жоқ, “Иртыштың” құдай сақтап қалған екі данасы бар екен, соны таптым. Сосын “Голос степей” газетінің бүкіл 42 данасы табылды, – дейді зерттеуші ғалым.
Сондай-ақ, құрастырушы Ә.Бөкейханның қазақтың жылқысы туралы бірнеше очерк жазғанын, соны таба алмай жүргенін, ол кісінің қызы Елизаветаның айтуынша, 1930-шы жылдардың ортасына дейін француздардың “Фигаро” газетімен байланыста болған деген хабар барын, қазір соны іздестіру үстінде екенін жеткізді.
– Әлихан Бөкейханов – қазақ ұлт-азаттық қозғалысының көш бастаушысы, – деді жиынды жүргізген көрнекті ғалым, белгілі тарихшы Мәмбет Қойгелді. – ХХ ғасырдың басында қазақ мемлекеттілігін жаңғыртушы, оны теориялық, практикалық тұрғыдан негіздеуші ғана емес, іске асыруға күш салушы тарихи тұлға. Сондықтан Ә.Бөкейханның көптомдығының тұсаукесері біздің рухани өміріміз үшін де, ғылым үшін де, бүгінгі қазақ қоғамының болмысы үшін де үлкен тарихи маңызы бар оқиға деп білемін.
1994 жылы Қазақстанда Ә.Бөкейханның жинағын шығарушылардың бірі болған Мәмбет Қойгелдінің айтуынша, бұл 7 томдық шығармалар жинағының басым бөлігі бұрын оқырман қолына жетпеген шығармалары, еңбектері.
Гүлзейнеп СӘДІРҚЫЗЫ.
Алматы.