Әлемдік деңгейдегі қойылым

 «Севильдік шаштараз» – музыкалық театр шежіресіндегі атақты да ардақты, көрерменнің шексіз қошеметіне бөленген өл­мес туынды. Буффа жанрының табынарлық үлгісі, асқан шебер­лікті талап ететін бұл операның бойында соншама тапқырлық пен сұлулық иірімдері тұнған. Кемең­гер Россинидің бұл шығармасы, орындаушылық өнердің шырқау биігі болып саналады. Мұндай туын­­дыны шегіне жеткізе орындап, оған жаңа серпін беріп, бойына ыстық қан жүгірткен театрдың жас шығармашылық ұжымы мей­лінше жемісті еңбек еткенін баса айтқымыз келеді.

«Севильдік шаштараз» өзінің екі ғасырдан астам тарихында, әлем­дік кеңістікте, ғажайып ре­жис­­серлер, дирижерлер, ән­ші­­лер қатысқан сансыз ұлы қойы­лымдары басынан кешірді емес пе?! Сондықтан «Астана Опера» сахнасында болатын комедиялық операның премьерасын оның тұрақты көрермендері сарыла, асыға күтуі, осыдан да болар. 

Премьералық үш қойылымның билеттері қас қағым сәтте сатылып кет­ті. Әсіресе операны бірінші күні көруге мүмкіндік алғандар өзде­рін бақыттылар қатарында са­нап, ал оған қолы жетпегендер қатты налығанының куәсі бол­дық. Бұл көрініс отандық опе­ра жанкүйерлерінің саны мен са­па­­сының өскенін және «Астана Опера» театры өнерпаздары дең­гейінің биіктігін танытады. Бұған қоса сол күнгі Астананың қазан айындағы алтын күзінің жылы, жұмсақ, мақпал түсі итальяндық ұлы маэстроның операсымен дом­бы­раның қос шегіндей үндес­тікте болғандай. Ғажап үйлесім сұ­лулығы!  Алдын алып айтуға болады: премьералық қойылым көрермен­дер үмітін толығымен ақтады. «Астана Опера» ұжымы бұл жолы да өзінің әлемдік бәсекелестік ортада жемісті де жеңісті жұмыс істей алатынын, шығармашылық әлеуетінің мол екенін танытты. Қойылым шығармашылық ұжымның барлық салаларының бірлестікте, ынтымақтастықта жұ­мыс жасайтындықтарын көр­сет­ті. «Астана Опера» театры­­ның кезекті музыкалық жауһарының дүниеге келуі – осының айғағы.

Ендігі сөзімізді бас дирижерден, қоюшыдан басталық – ол Қазақ­станның еңбек сіңірген қайраткері, тамаша маэстро Алан Бөрібаев туралы. Оның бел­сенді жұмысы, біліктілігі, қажы­мас қай­раты – премьераның табыс­ты өтуіне арқау болды. Дәл осы азаматтың жеке ықпалы ар­қа­сында бұл жаңа қойылымда Рос­сини қорынан алынған ұлы ком­позитордың қолжазбалық түп­нұсқасынан басылған баға жетпес партитурасы қолданылғанын ерекше айтқымыз келеді. Бұған қоса, Россинидің кезіндегідей маэстроның шағын – қос оркестр құрамын қолдануы, ұтымды да көркемдік жағынан ұтқыр тә­сіл болды. Оркестр үнінің ма­мықтай жеңілдігі, иірімдерге то­лы сұлулығы дирижерге әзілдер әлемінің, күлкілі оқиға­лардың шұрайлы тұстарын, бас кейіпкерлердің мінез-құлық­тарын қызықтыра ашуға, тіп­ті оңтүстіктің – испан ауа райы­ның құбылыстарын нанымды көрсетуге септігін тигізгенін бай­­­­­қадық. Ал оркестр сахна дең­гейінде опера увертюрасын орындауы, қойылымға ерекше мән мен сән берді. Дирижер қолындағы сиқырлы таяқша ұшынан ерекше әсер алды көрермен. Қаншама сырға толы сұлулық құдіретін, сезім патшалығын сыйлады бізге дарынды дирижер. 

Міне, оркестрдің осындай ғажайып үнінен кейін, көрермен назарына бас кейіпкерлерді орындаған әншілер өнері ілікті. Айта кету керек, Россини музыкасын итальян тілінде, итальян әншілеріндей шырқау, мейлінше қиын да күрделі іс. Россини ке­йіп­керлері орындаушыдан да­уыс мықтылығынан басқа, қан­дай партиясы болса да, асқан жеңілдікті, анық артикуляцияны, биік актерлік шеберлікті талап ете­ді. Сондықтан композитор туын­­дыларын шынайы, шегіне жеткізе орындайтын өнерпаздар – санаулы. Ал «Ас­­тана Опера» театрының осы қойылымына қатысқан жас өнер­паз­дардың өнерін көріп, өзі­міздің тума таланттарымыз үшін кеудемізді мақтаныш сезімі ке­рнеуі заң­дылық. Себебі олар өздеріне артқан үмітті толығымен ақтады. 

Көрермендердің сүйіктісі, Қа­зақстанның еңбек сіңірген қайрат­кері, әнші Сүндет Бай­ғожин – Фигароны сахнаға алғаш алып шық­қан кезінде, тіпті ол атақты каватинасын аузын ашып айтпай тұрғанда-ақ тыңдарман жұрт оны керемет қошеметпен қарсы алды. Тамаша дауыс байлығы, аса тартымды актерлік ойыны үшін спек­такль бойында көрермен оған зор ықылас танытып, бірнеше дүркін қол соқты. Қу шаштараз қандай шытырман оқиға болса да, тапқырлығымен сытылып шығып, көрермендерді қырғын күлкіге батыр­ды. Ол ансамбльдік сахналарда да ерекше өнер көрсет­іп, есте қалар бейне жасады. Фи­гаро­ны ол бұған дейін Верона қа­ла­сының «Филармонико» теат­рында орындаған болатын. Бі­рақ өзінің туған театрында ол бұ­рынғы ойынын қайталамай, кейіпкер бейнесін жаңа мизансценаларымен толықтырды. Өзінің айтуы бойынша, бұл құлшыныс Алан Бөрібаев тарапынан қолдау тап­қан, сондықтан бұл жұмысқа дири­жердің де тікелей қатысы бар деп санайды. Фигаро партиясы баритон әншілерінің ең шырқау биігі болып есептелінеді. Оны жан-жақты меңгерген Сүндетке де ол ең сүйіктісі, ең қымбаттысы. 

Үшінші күні Фигаро партиясын орындаған Алматының Абай атындағы МАОБ театрының ән­шісі Эмиль Сакавовтың өне­рі де биік шығармашылық дең­­­гей­де болды. Ол сомдаған к­е­йіп­­­­кер өзінің кең диапозонды мақ­пал­ дауысымен, нәзік те сыр­­баз­ қылығымен тыңдарман жү­ре­­гіне жол тапты. Бұған қоса Са­кавов Фигароны өмірсүйгіш қы­зу­қан­дылық қылығымен ерек­ше­лен­дірді. Эмиль Фигаросы сах­нада текті де кекті, намысты бо­лып шық­ты. 

Операда Розина партиясын театрдың үш жетекші жұлдыз ән­шілері, яғни Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Сал­танат Ахметова, Башқұртстан Рес­публикасының еңбек сіңірген әр­тісі Альфия Каримова және «Құрмет» орденінің иегері Айзада Қапонова орындады. Бұлардың әрқайсысы кейіпкер бейнесін ашуда өз көркемдік-шығармашылық ұс­танымдарымен келді. Салтанат Ахметованың орындауындағы Розина ариясы құйқылжыған колоратурамен безендіріліп, дауы­сы еш қиналыссыз маржандай тө­гілді. Ал Альфия Каримованы ке­ремет вокалдық техникасы мен сахнадағы нанымды ойыны үшін мақтауға болады. Айзада Қа­понова болса, оның бұлбұл текті үнімен, шыңдалған актерлік шеберлігімен көрермендерді тәнті етті. 

Граф Альмавива – нағыз рос­си­нилік лирикалық тенордың клас­сикалық үлгісі. Толқыған се­зім­ге толы белькантолық шыр­­­­­­­­­­­­­қау Альмавиваның тамаша ма­­­­хабаттық серенадаларында бе­рілген. Алайда композитордың қайталанбас шеберлікпен жасаған бұл кейіпкердің бірде студент Линдороға, бірде ішіп алған сар­базға, бірде музыка мұғалімі Алонсоға айналуы орындаушыдан ғаламат әншілік-актерлік ойнау мүмкіндігін талап етеді.

Премьераның дүмпулі жа­ңа­лы­ғы Альмавива партиясын­ орындаған Абай атындағы МАОБ театрының әртісі Дамир Са­дуақасовтың айшықты өнері болды. Жас орындаушының Рос­сини операсындағы бұл тамаша дебюті оның асқан талант иесі, сон­дықтан болашағынан үлкен үміт күттірер тұлғалы өнерпаз екенін танытты. Бұған оның үлкен әншілік мәдениеті мен сахналық шеберлігі айғақ.

Италиядан арнайы шақырыл­ған тенор Федерико Буттаццо, кері­сінше, Альмавива партиясын бұ­ған дейін талай ойнаған әнші. Бұл кейіпкерді әлемнің көптеген опералық сахналарында шегіне жеткізе орындап, баға жетпес мол тәжірибе жинақтаған. Міне, оның өнерін тамашалаған жұрт шынайы итальяндық ән шырқау мәнерінің куәгері болды. 

«Астана Опера» әншісі, Қазақ­станның еңбек сіңірген әр­тісі Жан Тапин үшінші премьера көрсетілімінде өнер көрсетіп, ол да көрермендер қошеметіне ие болды. Әдемі лирикалық тенор­ дауысы бар, Альмавиваның күр­­­делі партиясын жан-жақты мең­­­гергені – әншінің шеберлік биігінің шырқау биігіне құлаш ұрғанының айғағы. 

Операдағы жағымсыз кейіп­кер­лер комедиялық тұрғыда көр­сетілген. Сондықтан дәрігер Бар­толо мен дон Базилио партияларын күлкілі етіп шығаруда композитор буффа операларының тәсілдерін өте ұтымды пайдаланған. Айтар­лық­­тай нақтылы етіп, шынайы шеберлікпен, өзіндік хариз­ма­сымен Бартоло бейнесін «Астана Опера» солистері Евгений Чай­ников пен Александр Красиков нанымды да ұтымды етіп шығарған. Базилио партиясын орындаған Арменияның халық әртісі Барсег Туманян және Тайыр Тәжі де көрермендерін талай қуантқан марғасқа әншілер. Олардың ойнауынан нағыз кәсіби шеберліктің келбеті байқалады. 

Көрермендердің есінде қа­лар келесі кейіпкер, қызметші Бер­таның бейнесі. Ол ылғи кездейсоқ жағдайларда, еріксіз комедиялық қитұрқы оқиғалардың куәгері және қатысушысы болады. Қыз­метші бәрімен үнемі дүрдараз араз­дықта өмір сүреді. Дегенмен ол опера соңында адамгершілікке, тек­тілікке толы жеке ариясын орындайды. Бұл партияны бірінші күні соншама қызғылықты етіп театрдың жетекші әншісі Татьяна Вицинская орындаса, екінші күні бұл рөлде Малика Минизини болды. Жас әншінің әртістік қа­бі­леті таңдандырады, оның ән­шілік әлеуетінің үлкен екендігі сезіледі. 

Операдағы Фиорелло мен офи­цер­дің рөлдері шағын болға­нымен, оны орындағандар соншама тартымды және қызғылықты етіп аша білген. Сахнада Фиорелло бейнесін Талғат Ғалеев пен Ер­жан Саипов мәнді де сәнді етіп шығарды. Опера мазмұнының дамуында офицер рөлі ерекше орын алады, ол спектакльдің күлкілі жер­лерінде, шарықтау шегінде пайда болып, бейберекеттік тір­лікті жүйелі де тәртіпті өмір ар­насына салады. Осы бейнеде Қа­зақ­станның еңбек сіңірген қай­раткері Жанат Шыбықбаев пен Шыңғыс Расылхан өнер көрсетті. 

«Астана Опера» театрының бас хормейстері, Қазақстанның ең­бек сіңірген қайраткері Ержан Дәуітовтің биік кәсібилік еңбегіне ерекше алғыс айтқымыз келеді. Операның басты музыкалық құра­лының бірі көп дауысты хор өзінің қуатты да нәзік үйлесімді үні­мен спектакльге ерекше сән беруде.

«Астана Опера» өзінің шы­ғар­машылық өмірінде әлемдік деңгейдегі әйгілі режиссерлер­мен, сценографтармен, суретшілермен тығыз байланыста болып, осы­лардың көмегімен көптеген қойы­лымдардың премьераларын іске асырды. Қалыптасқан дәстүрден театр бұл жолы да айныған жоқ. «Севильдік шаштараз» қоюшы ре­жиссері болып Альфонсо Ан­тониоцци, сценографтар Эцио Фрид­жерио, Риккардо Масирони болды. Костюмдер бойынша суретші «Оскар» сыйлығының иегері Франка Скуарчапино, кос­тюмдер бойынша суретшінің ассистенттері Анна Верде және Арасель Досмұратова, ал проекция бойынша дизайнер Серджио Металли қатысты.

Сөз жоқ, шақырылған хас ше­бер­лердің еңбектері ауыз тол­ты­рып мақтауға тұрарлық. Әсі­ресе Россини дәуіріндегі сахна­лық костюмдер өзінің қайталанбас сұлулығымен, тұпнұсқалық татымымен көрермендендерді таң-тамаша етті. Сахналық безен­дірілуі – сабырлы да ұстамды түс­те, ол нысапсыздықтан ада, XVIII ғасырдың классикалық стиліне лайықты түрде болды. Тұтасын алғанда, музыка мен сөздің, түс пен түрдің, мазмұн мен ойнаудың ажырамас бірлігі премьералық қойылымға қайталанбас нұр мен түр сыйлады. 

Сонымен ғажайып спектакль өзінің сахналық өмірін бас­­­­та­ды. Әрине қойылым өзі­нің қайталанбас көркімен – ро­с­синилік аса талғампаз стилі оркестр, хор, әншілер үндерінде, декорациялық безендіру түрінде беріліп, осы қалпымен бірінші рет «Астана Опера» шаңырағында дүниеге келді. Бұл – әлемдік дең­гейдегі құбылысты қойылым еке­ні айдан анық. 

Жанар МҰХАМЕДЖАНОВА, 

музыкатанушы