Búginginiń ańshysyn, ańshylyq saltyn áńgimege arqaý eter bolsań, kóz aldyńa birden muzdaı qarýlanǵan, jalańdaǵan brokenerler elesteıdi. Janaryna ilikken, kózine túsken ańdy otty qarýymen alysta turyp-aq jer jastandyratyn mundaı ańshysymaqtardyń is-áreketterin estigende janyń túrshigedi, júregiń aýyrady. Eger olarǵa memleket tarapynan qatań baqylaý bolmasa, dalamyzdaǵy baǵaly ańdarymyzdy, «Qyzyl kitapqa» engen túz taǵylaryn áldeqashan túgesip alar ma edik, kim bilsin?
Osyndaıda keshegi babalarymyzdyń ańshylyq kásippen shuǵyldaný tártibi, ádebi jóninde estip-bilgenderimiz eriksiz eske oralady, sanada jańǵyrady...
Jaratqannyń jazýymen aqyldyń kenin ıgergen adamzat balasy óziniń kúnkórisi jolynda túrli ádis-aıla qoldanyp, tásilderin damytyp, ony belgili bir kásip, óner deńgeıine deıin kótere bilgeni belgili. Mundaı kásipterdiń biri – ańshylyq.
Ańshylyq kásibi adamzattyń ekibastan, baǵzy zamandardan aınalysyp kele jatqan ortaq isi. Bul saladan bizdiń ata-babalarymyz da shet qalmaı, onymen qumarta shuǵyldanǵan. Tipti atam qazaq atalǵan kásipti óziniń turmystyq jaǵdaıyn jaqsartý maqsatynda ǵana emes, tabıǵat aıasynda serýendep, demalý úshin de serik etken. Jáne de muny san-salaly ónerdiń bir tarmaǵy dep qaraǵan. Keshegi babalarymyz qurǵan saıatshylyq, salbýryn sonyń aıǵaǵy. Budan biz, babalarymyzdyń ańshylyqpen qandaı dárejede shuǵyldanǵanyn ańǵara alamyz.
Kezinde ańshylyq kásipke qurmetpen qaraǵan qazaq arasynda ańshylardyń da abyroıy eshkimnen kem bolmaǵan. Olardyń mundaı bedelge oljasyn qyzǵanbaı elmen bólise bilgenderi men tabıǵatqa janashyrlyq sezimmen qaraǵandarynyń arqasynda jetse kerek. Buryn ańshylar ań-qusty jón-josyqsyz qyryp salmaı, qanaǵatshyl kóńilmen, qorqaýlanbaı, qajetin óteıtin deńgeıde ǵana aýlaǵan. Budan biz qazaqtyń obal-saýapty tereń túsingenin, tabıǵat anany aıalaı bilgenin kóre alamyz.
Osy oraıda, búginde umyt bolyp bara jatqan, ańshylyqtyń bir túri – qaqpan qurý ónerine az-kem toqtala ketsek. О́ıtkeni, qazirgi tańda júırik kólikpen taý-tasty, oı-qyrdy kezip, myltyǵyn shoshańdatyp júrgen talaılar ańshylyq salasyna qatysty qaqpan qurý amaly, kásibi bar ekenin bilse deımiz.
Búginde qaqpannyń atyn estigenimen, zatyn kórmegender kóp. Ol shalǵaıdaǵy aýyldarda bolmasa, áste-ástelep jalpylama qoldanystan shyǵyp barady. Munyń sebebine, atalǵan quraldan áldeqaıda tıimdi otty qarýdy keńinen paıdalanýymyzdy jáne ólkemizde qaqpanǵa qabyla salar ań ataýlynyń jyrtylyp-aıyrylyp jatpaǵanyn aıtýǵa bolady. Qaqpan qurý anaý-mynaý adamnyń qolynan kele bermeıdi. Ol asqan uqyptylyqty, eptilikti qajet etetin óner. Áıtpese, ań ustaımyn dep serippesine abaısyzda tıip ketip, ózińniń qurǵan qaqpanyńa óziń túsip, el-jurtqa masqara bolý bylaı tursyn, bir músheńnen aıyrylyp, jarymjan bolyp qalýyń da múmkin. Úlkenderdiń aýzynan mundaı keleńsiz jaǵdaıattardy talaı-talaı estigenbiz.
Qaqpandy kez kelgen jerge qura salýǵa bolmaıdy. Kánigi jandar mal órisine, sırek bolsa da adam júretin soqpaqtarǵa bul quraldy jaqyndatpaıdy. Qaqpanyn aýyl mańyna jaıǵastyramyn dep, óziniń malyn «oljalaǵandar da» el ishinde kóp kezdesken.
Negizinen, tis qaqqandar atalǵan quraldy taý betkeıindegi ań júretin joldarǵa, adam aıaǵy basa qoımaıtyn toǵaılar men bulaq bastaryna, taǵy basqa da yńǵaıly jerlerge ornalastyrady.
Jalpy, ań ataýly ıisshil keledi. Adam qaqpannan óz ıisin sezdirmeý úshin «temir qysqyshty» jerge jasyryp, betine maldyń qurǵaq qıyn nemese shóp-shalam tastaıdy.
Ańshy qurǵan qaqpanyn jıi-jıi baqylap turýy tıis. О́ıtpese, joly bolmaı, qaqpannyń azýyna túsken ań aram ólip, eti eshkimge de buıyrmaıdy. Eti haram, tek terisi ǵana ájetke jaraıtyn ań serippeli temirge tutqyndalyp, ony jan balasy kórmeı ólip qalsa, qurt-qumyrsqa jabylyp, terisi jıdip ketedi nemese bóri sıaqty jankeshtiler aıaǵynyń shabylyp turǵan jerin tisimen qıyp, qutylyp ketedi.
Eger temir tuzaqqa tutylǵan ańdy álde bireý baıqap qalsa, onda ıesine habar aıtýy nemese álgi oljany ákelip berýi kerek. Al, ózi alǵysy kelip, kóńili buzylsa, soǵan laıyqty qaqpan ıesine tartý jasap, qolqasyn bildirýi tıis. Ágárákı, aıdaladaǵy dúnıeni eshkimge aıtpaı álgi adam ózi paıdalanyp ketse, onda ol urlaǵandyqqa jatady. Keıin bylaıǵy jurtqa mundaı óreskel isi belgili bolyp qalsa, onda ol aıypty sanalyp, jaza tartqan, qun tólegen. Aýyl-aımaq «óleksege óńmeńdegen kúshigen» dep keleke etken. Bul da bir dalanyń jazylmaǵan tyıymy, zańy bolsa kerek.
Qaqpannyń jemisin bizdiń qazekeń az jemegen. Ilgeride osy kásippen-aq bir aýyldy asyraǵan ańshylar bolǵan desedi. Qolyna túsirgen oljasyn qaqpanshynyń tek qana ózi ıemdenip kete barýyn ata-babalarymyz jón sanamaǵan kórinedi. Olar qajet dep tapsa, kóńili qalaǵan adamyna qaqpannan tapqan «qazynasyn» syılap ketýdi azamattyq-márttik dep te túsingen.
Búginde qaqpan quratyndar aragidik kezdesip qalady. Tym az. Otty qarý turǵanda zildeı temirdi súıretip qaıtsin.
Qaqpanyn saılap, qazanyn qyzyldan ada etpegen, nesibesin osylaı-aq terip jegen atalarymyzdyń kásibi kún ótken saıyn umytylyp, ótken ómirdiń estelikteri áleminde qalyp bara jatqany janǵa batady. Al búgingi qazaq bul ata kásibimizdi tiriltý úshin ne amal jasaı alar eken?