Ғұлама әл-Фараби айтқандай: “Адамдардың сұранымы – олардың кемшілігі емес, үздіксіз дамуының белгісі”. Балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және білім берумен қамтамасыз ету мәселесіне биылғы Жолдауында тағы да айрықша мән берген Нұрсұлтан Әбішұлы жауапты орындарға мемлекеттік “Балапан” бағдарламасын әзірлеуді тапсырды. Сонымен, бір кездері “Педагогика” оқулығын жазған ақын Мағжан Жұмабаев тілегіндей, “Балапан” қанат қақты!”.
Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан үшін ең негізгі басымдықтың бірі – білім. Білім – ғылымның іргетасы және мемлекет дамуының алтын арқауы. Мемлекет басшысы биылғы халыққа Жолдауында XXІ ғасырдың алғашқы онжылдығындағы әлеуметтік-экономикалық белестерімізге қорытынды жасап, 2020 жылға дейінгі дамуымыздың бағдарын айқындап бергенде де білімге көп назар аударды.
Әрине, тәуелсіз еліміздің кезең-кезеңмен атқарып жатқан іс-шаралары мемлекетшіл өре мен қуаттың ізденісін аңғартады. Сондықтан Жолдауда Елбасымыз Қазақстан дамуының басты шарты қоғам мүшелерінің білім деңгейінің артуына тікелей байланысты екендігін атап көрсетті. Бұл – индустриялық-инновациялық дамуды жүйелеу және адам капиталына инвестиция көбейту деген сөз.
Жаhандану заманында интеллектуалды ұлт қалыптастыру, Мемлекет басшысы нұсқағандай, қатал бәсекеге қабілетті мамандарды даярлауға ғана қатысты емес, оларды ел экономикасын алға тартатын күш ретінде орнықтыруға да байланысты. Отандық білім жүйесі өз қызметін “Білім беруге салынған бүгінгі инвестиция – мемлекеттің ертеңіне жасалған қамқорлық” деген қағидатқа сүйене отырып жүзеге асыруы керек.
Межеленіп отырған міндеттер жастардың дүниетанымын өзгертіп, олардың жаңаша ойлау қабілетін арттыруға, білімге деген құштарлығын оятуға, отансүйгіштік қасиетін одан әрі дамытуға бағытталып отыр. Елбасының бағдарламалық еңбектерінде көрсетілгендей, білім жүйесін инновациялық технологиялармен жабдықтау, білімнің халықаралық стандартын меңгеру, сапалы білім беруге қол жеткізу, қоғам сұранысына жауап беретін білікті маман даярлау отандық білім саясатының негізгі ұстынын айқындайды.
Кеңестік білім мен ғылымдағы томаға-тұйықтық немесе біржақтылық осы сала әлеуетін тежеп ұстағаны жасырын емес. Әйтпесе дүние жүзінде, әсіресе оразды елдерде білім – экономиканың өндіруші саласы. Бір сөзбен айтқанда, білім мен ғылым өзін-өзі асырайды және елді де асырайды. Нарықтық экономика, бәсекелестік жағдайында “тұтынушы қалауына” бағытталған қағидат жұмыс істеуі тиіс.
Мұны білім мәселесіне байланысты байыптасақ, Отанымыздағы әрбір оқу орны тапсырыс берушінің (ол мейлі мемлекеттің өзі бола ма, жоқ өз қаржысымен оқуға тілек білдірген жеке адам бола ма – бәрібір) қалағанынан, не күткенінен асып түсуі керек. Сонымен бірге бұл оқу орны тұтынушының бүгінгі мүддесіне ғана емес, келешек тағдырына (карьерасына, материалдық және рухани ынсап-берекесіне) ықпал ететіндей білім беруі тиіс. Осы тұрғыдан келгенде, болашақ маманның сапасын оның білімділігі мен құзыреттілігі анықтайды. Еңбек базары осы қасиетті талап етеді. Сонымен, бұдан шығатын қорытынды: білім сапасы – өмір сапасының негізі.
Қалыптасқан мектепке дейінгі, бастауыш, орта, арнаулы, жоғары, жоғарыдан кейінгі білім жүйесі Қазақстан әлемдік аренаға шыққан сайын томаға-тұйықталмай, кезеңдік шектеушілікке бармай, сапа баспалдақтарынан өтіп, икемділікпен және академиялық ұтқырлықпен жұмыс істесе, арман-аңсар орындалатын және орындалған іске айналар еді.
Мектеп алды білім беру жүйесін дамытудың негізгі мақсаты – қоғамның әлеуметтік еңсесін көтеруге жұмылған ұйымдар желісін арттыру. Жалпы, бізде ата-ана мен қоғам жауапкершілігі тең дәрежеде бөлінгені жөн. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту мазмұнының сапасын арттыру да – алдымыздағы үлкен мақсаттардың бірі. Ол үшін балалардың шығармашылық және интеллектуалды қабілетін дамытуға себепші жаңа өлшем-стандарт қалыптастыру қажет. Оны жасау денсаулық, білім, таным, шығармашылық, әлеуметтік ортаның өзара қатынасы салаларымен тығыз байланысты. Мұны бір жақтан оп-оңай көшіруге де болмайды. Өйткені байырғы Қазақ елі мен жерінде түзілген тәрбие-тәлім тетіктері жаңа мазмұнмен байытылып, жаңа пішінмен ұсынылуы керек. Бұл орайда баланың жеке жас ерекшелігі әлеуетін ашуға жағдай тудыру, тұлғаны жан-жақты дамыту, әлеуметтік ортада қалыпты қарым-қатынас жасау бағдарында шығармашыл азамат тәрбиелеу, т.б. қоғам талабы мен жауапкершілігі күн тәртібінен түспейді. Ғұлама әл-Фараби айтқандай: “Адамдардың сұранымы – олардың кемшілігі емес, үздіксіз дамуының белгісі”.
Балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және білім берумен қамтамасыз ету мәселесіне биылғы Жолдауында тағы да айрықша мән берген Нұрсұлтан Әбішұлы жауапты орындарға мемлекеттік “Балапан” бағдарламасын әзірлеуді тапсырды. Сонымен, бір кездері “Педагогика” оқулығын жазған ақын Мағжан Жұмабаев тілегіндей, “Балапан” қанат қақты!”.
Жалпы алғанда мектепке дейінгі білім беру жүйесін жетілдіру – бала тәрбиесін салаландырудың тетігі және оны оқытуға дайындаудың іргетасы. Түзік тәрбиемен, дұрыс дайындықпен келген бала мектеп бағдарламасын еркін игеріп кететіні – атар таңдай ақиқат.
Білім жүйесіндегі ең маңызды буын – орта білім. Біле-білсек, орта мектеп – интеллектуалды ұлтты қалыптастырудың негізі. Біріншіден, бұл буын қоғамның барлық мүшесіне қатысы бар. Сондықтан бұған әрбір отбасы алаңдап, толғанады. Екіншіден, жалпы білім бастауын мектептен алады, ол – оның қайнар көзі десек те болады. Сондықтан мектеп неғұрлым таза, серпінді, шығармашыл, толыққанды болса, ол келіп құятын білім айдыны да сондай дәрежеден табылады. Нәтижесінде отбасы, қоғам, өмір жақсарып, сапалық көрсеткіштер жоғарылайды.
Мектепте-ақ әрбір жеткіншектің бейімі айқындалады: жүрегінде отаншылдықтың негізін орнықтырады, санасында болашақ кәсібін таразылайды. Яғни, жоғары оқу орындарында білікті мамандар даярлау жұмысын дұрыс жолға қоюға қолайлы алғышарттар туады. Өйткені, университет табалдырығын аттаған жас үміткерлердің білім деңгейі, жалпы дайындығы бұрынғымен салыстырғанда әлдеқайда жоғары болары анық. Мұны халық “кермедегі сәйгүліктер” дер. ЖОО-ға тиісті сынақтардан мүдірмей өткен, жоғары білімді игерсем деп ниеттенген жастар ғана келеді. Елбасымыз жаңа елорда қалыптасуының елең-алаңында Астанадағы №38 мектептің тұсауын кесіп тұрып: “Жаңа өскелең жас ұрпақ ата-бабалары армандап кеткен, тәубелеп жеткен тәуелсіздікті көздің қарашығындай қорғауы керек, сақтауы керек” деген болатын. Тәуелсіздікті қорғау, мемлекетшілдік сананы қалыптастыру мектеп жасындағы отаншылдық тәлім-тәрбиемен, озық біліммен жүзеге асары сөзсіз.
Осы тұста “12 жылдық мектеп” моделін енгізу мәселесіне асқан жауапкершілікпен қараған жөн. Елбасы талабы осыған саяды. Бұл баспалдақ – өзінің күрделілігі жағынан бұрын-соңды болып көрмеген іс-шара. Бұл жерде бағындырар биік тек сандық көрсеткіште ғана болмаса керек. Мұндағы бас тетік – сапа мен мазмұнда.
Жаңа іс көп маңдай терді талап етері сөзсіз. Олай болса орта білім стандарттарының негізгі ережесін және бастауыш білім стандартымен қатар бейіндік білім тұжырымдамасын, оқушылардың білім деңгейін бағалау жүйесін пысықтау – маңызды шаралар. Жұмыстың толыққанды атқарылуы үшін оның заңнамалық негізін жаңарту, болашақта бұл мектептерді жеткілікті қаржыландыру, орта білімнің дамуына сай келетіндей материалдық-техникалық база қалыптастыру, бала басына шағып есептелген қаржыландыруды енгізу, педагогтердің мәртебесін айқындау сияқты көптеген мәселелерді қоғам болып шешу – әрі міндет, әрі жауапкершілік.
Осының ішінде қыруар қаржы мен көп көңіл бөлуді қажет ететіні – мектептердегі тиісті материалдық-техникалық базаны қалыптастыру жайы. Өйткені, бұл мәселе 12 жылдық білім беру жүйесінің негізгі алғышарттарына жатады. БАҚ-та жарияланып жатқан білім ардагерлері мен мамандарының ұсыныстарында бейіндік мектептер салуды қолға алу қажеттігі жиі айтылады. Бұйырса, ол меже де тым алыста емес.
Білім сапасы, түптеп келгенде, оқулықтың сапасына тікелей байланысты. 12 жылдық мектепке қажетті оқулықтар дайындау жұмысы әлі өткір күйінде тұр. Қазіргі пәндік білім беру әдісіне негізделген оқулықтардың орнына оқушылардың әлеуметтенуіне ықпал жасайтын, оларды азамат етіп қалыптастыруға бағытталған оқулықтар келуі керек. Ол оқулықтардың мазмұны 12 жылдық мектептің тұжырымдамасы мен оқу стандарттарына сәйкескенде ғана жоспарланып отырған жаңа орта білім жүйесі табысқа жетеді. Осы ретте отандық білімдегі ХХ ғасырдың 20-жылдарындағы А.Байтұрсынұлы тәжірибесі мен 50-жылдардағы тәжірибе ойға оралады. Ынта қойылса, тәуекел болса, бәріне де қол жеткізе аламыз. Сынау мен мінеу оңай, бірақ оқушы санасына тамызық болатын оқулықтарды жазу – бар оқығанның міндеті. Алаш тұсында жазушы да, ақын да, қайраткер де оқулық жазды емес пе?!
Елбасының биылғы халыққа Жолдауына сәйкес, 12 жылдық мектеп 2020 жылы толыққанды жұмыс істей бастайтын болады. Ал Қазақстан Республикасы дамуының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық жоспарында көрсетілгендей, 12 жылдық білім беруге көшудің мерзімі 2015 жыл деп белгіленіп отыр. Осы мерзімде жаңа жүйеге көшу бойынша кешенді әзірлік жұмыстары өз мәресіне жетеді.
Мемлекетіміздің келешек интеллектуалды қорын құруға нақты қадамдар жасалып жатыр. Бұл тұрғыда 2009 жылдан бастап ашылған Тұңғыш Президенттің интеллектуалдық мектептері туралы баса айтқан жөн. Қазіргі таңда олар Астана, Семей және Көкшетау қалаларында ашылды. 2020 жылы аталған жоба шеңберінде жалпы Қазақстанда 20 мектеп жұмыс істемек.
Осы мерзім ішінде апатты жағдайдағы мектептер, үш ауысымды оқу үдерісі жойылып, бүгінгі күннің өзекті проблемасы – оқушы орнының тапшылығын шешу мақсаты қойылып отыр.
Сонымен бірге барлық мектептер интерактивті химия, физика, биология оқу кабинеттерімен жабдықталып, электронды оқу жүйесін құру жұмыстары аяқталады. Әрбір оқушы жеке компьютермен камтамасыз етіліп, білім беру ұйымдары толығымен кең жолақты Интернетке қосылады. Бұл орайда қазірдің өзінде әлемдік және отандық ІT-компаниялармен ынтымақтастық орнатылып жатыр.
Білім жүйесіндегі тағы бір елеулі буын – техникалық және кәсіптік білім беру саласы. Осы жерде халқымызда қалыптасқан жақсы дәстүрді атап көрсеткен де орынды. Кез келген ата-ана “балама қайткен күнде де жоғары білім беруім керек” деген пікір ұстанады. Сөйте тұра қазіргі заман талабын да ескерген жөн емес пе? Алайда ондай мамандар керек пе, жоқ па және жоғары оқу орнын бітірген адам өз тамағын өзі тауып жейтіндей лайықты жұмыс таба ала ма – ол жағын қоғам көп салмақтамай тұр. Жұмыс таба алмай сенделіп жүрген жоғары білімді мамандар, бір мамандық бойынша білім алып, артынан лезде басқа саланың “маманы” болып шыға келетіндер бүгінде ешкімді алаңдатпайтын болды. Мамандықтардың қаттығы мен шашетектілігі нарық пен бәсекенің елегінен әлі өте қойған жоқ.
Осындай көңіл-күй үстем жерде техникалық және кәсіптік білім алып, нақты бір мамандықты игеріп, өзін асырай алатындай жағдайға жетіп, ата-анасына сүйеніш боларлықтай, отбасын құра аларлықтай дәрежеге жетуге ұмтылу туралы ой бейқам жастардың қаперіне де кірмейді. Оның үстіне жекелеген оқу орындарының оларды қызықтырарлықтай жағдайы да жоқ.
Ендеше алдымызда техникалық және кәсіптік білім жүйесін халықаралық бағдарламалармен сәйкестендіру, жаңашыл кәсіптік стандарттар енгізу, еңбек нарығында сұранысты қатаң ескеру, экономиканың барлық саласын қажетті кадрлармен қамтамасыз ету міндеті тұр. Бұл мәселе жұмыс берушілермен бірлесе отырып атқарылуы қажет.
Сонымен бірге Елбасының тапсырмасына сәйкес осыдан екі жыл бұрын басталып кеткен өңірлерде іргелі зертханалар қалыптастыру шарасы лайықты жалғасын табуы керек. Бұл техникалық және кәсіптік білім беру орындарының оқу-өндірістік шеберханалары мен зертханаларын заманға сай оқу-өндірістік және технологиялық құралдармен жаңарту және қайта жабдықтау ісінде үлгі болғаны абзал.
Техникалық және кәсіптік білімнің бағдары мен мамандықтары жөніндегі жіктеуішті (классификатор) қайта қарау да – күн тәртібіндегі мәселе. Сонымен қатар түлектердің кәсіби дайындығы мен біліктілігін анықтауға арналған тәуелсіз бағалау жүйесін ендірудің де кезі келген сияқты.
Осы салада әлеуметтік серіктестікті дамыту – өте маңызды шара. Мұны әкімдіктер мен шағын және орта бизнес нысандары арасында ынтымақтастық орнату арқылы іске асыруға болады. Өндірістік, дипломалды тәжірибеден өту жұмысы нарық пен бәсекелестік талабына сай жолға қойылуы керек. Бұл жерде дамыған елдер колледждерінің тәжірибесін зерделеудің де маңызы зор.
Еліміз тәуелсіздік алғалы бері Мемлекет басшысы білікті мамандар дайындау ісіне үнемі көңіл бөліп келе жатқаны белгілі. Кең байтақ елімізді дамыту үшін, оның қойнауында жатқан ен байлықты тиімді игеру үшін, жаңа заман технологияларын меңгеру үшін білікті мамандар ешқашан көптік етпейді. Бүгінгі студент – елімізде қабылданған стратегиялық маңызы бар бағдарламаларды іске асыратын болашақ маман.
Көптеген өркениетті елдер даму стратегиясын айқындап, жүйелеу кезінде жоғары білімнің сапасын бірінші орынға қояды. Әлемде жоғары білім – жалпы білім, ғылым және мәдениеттің тоғысқан жері. Сондай-ақ жоғары білім – кәсіби машықтану алаңы. Бізді қоршаған әлем үнемі өзгеріп отырады, ол қанша күрделенсе де, әрқашан жаңа мүмкіндіктер ашумен болады. Жаһандану, өңірлік ықпалдастық, студенттердің ұтқырлығы дүниежүзілік деңгейде мойындалатын сапаның болуын талап етеді. Біз “халықаралық стандарт” деп жүрген өлшемдер – сапаның түрлі тарамы мен белгісі.
Бүгінде дүние жүзі мемлекеттері мен олардың білім жүйелері жаhандану үдерісіне үн қосып, бұдан әрі дамудың жаңа стратегиялары мен бағдарламаларын ұсынып отыр.
Елбасының халыққа биылғы Жолдауында бұл мәселе де айтылды. Отандық университеттер рейтингі жөнінде қатаң талап қойылды. Жоғары оқу орындарының халықаралық деңгейдегі қызметін жандандыру туралы тапсырмалар берілді. Қазір күн тәртібінде тұрған оқу орны мен мамандықтарды халықаралық аккредиттеуден өткізу – Елбасының бақылауында тұрған тапсырмалардың бірі. Мұнда да бізге саннан гөрі сапа маңызды.
Соңғы жылдары отандық ЖОО жаңа белесті бағындыруға жұмылып отыр. Олар:
– Болон үдерісіне толық қосылу;
– шетелдік студенттерді тарту үшін білім берудің тиісті сапасын қамтамасыз ету;
– қазақстандық оқу орындарында жұмыс істеуге шетелдік жетекші ғалымдарды шақыру;
– қос дипломдық бағдарламаны жүзеге асыру;
– шет елдің жоғары оқу орындарымен ғылыми-зеттеу жұмыстары саласындағы байланыстарды күшейту.
Сонымен бірге жоғары оқу орындары қызметтерінің барлық түріне инновациялар енгізу міндеті тұр. Ол үшін инновациялық технологиялар мен интерактивті оқу формаларын кеңінен таратып, университет аудиторияларын ізденіс, шығармашылық, сұхбат алаңына айналдыру көзделген.
Елдің интеллектуалдық капиталы мен қоғамның инновациялық әлеуеті тек қана білім арқылы келетіндігі мәлім. Осы тұрғыдан алып қарағанда, университеттерге деген бұрынғы көзқарасты өзгертіп, оларды елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының маңызды нысанына айналдыру – қатал уақыт айқындаған шындық. Жоғары мектепті тек білімнің ғана емес, бүкіл қоғам дамуының мұзжарғыш кемесіне айналдыру – басты мақсатымыздың бірі. Елбасы тапсырмасына сәйкес, енді университеттеріміз білім экономикасының өзегі болып, еліміздің инновациялық дамуының қозғаушы күшіне айналуы шарт.
Бүгінгі таңда қайсыбір мемлекеттік және жекеменшік университеттер бұрынғы ескірген біліми-ғылыми әдістемелік база жағдайында өмір сүріп отыр. Мемлекет басшысы сын көтермейтін жағдайды шұғыл өзгертуді қатаң тапсырып, университеттер ел экономикасының қарқынды дамуына, интеллектуалды ұлттың қалыптасуына үлес қосуын қоғамдық абырой-беделінің бір өлшемі ретінде байыптады. Бұл талап оқу орны басшыларының жауапкершілігін арттырады деп ойлаймыз.
Жолдауда Нұрсұлтан Әбішұлы: “2015 жылға қарай Ұлттық инновациялық жүйе толыққанды жұмыс істеп, 2020 жылға қарай елде енгізілетін талдаулар, патенттер мен дайын технологиялар түрінде өз нәтижелерін беруге тиіс. Білім беру саласында Астана қаласында құрылып жатқан бірегей оқу орындары – “Жаңа халықаралық университет”... секілді жобалар ерекше басымдыққа ие болмақ”, – деп атап көрсетуі көп нәрсені аңғартса керек. Астана – салиқалы саясаттың ордасы болумен бірге, енді жаңарған һәм жаңалыққа ұмтылған білім мен ғылымның да орталығы болуға лайықты қала. Бұл маңызды мақсат-жобаның да негізін Мемлекет басшымыз қалап отыр. Абайлар аңсаған Шығысты шынар ете тұрып, Батыс биігіне жол бастау Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың бастамашылдығымен туған “Болашақ” мемлекеттік бағдарламасымен бір кезеңге шықса, енді Астанадағы Жаңа университет әлемдік білім-ғылым инновациясын Қазақстан жерінде меңгертуге бағыт алды. Елбасы Жолдауындағы биыл есігі айқара ашылатын жаңа оқу орнына қатысты сарабдал ой отандық жоғары мектептің темірқазығына айналды.
Қазақстан білімі мен ғылымының жаңа жағдайға сай өркендеуі – мемлекет ұстынының нығаюына кепіл. Осы ретте біз дәстүр сабақтастығына адалдығымызды танытып, ескі мен жаңаның арасын үйлесімді түрде жалғастыруға тиістіміз.
Бүгінгі жаhандану дәуірі – үрке қашатын немесе тайсақтайтын дәуір емес, ол – заман шындығы. Сондықтан отандық ақпарат ағынында, яки отандастарымыздың санасында жаhанданудың қатқыл, безбүйрек бейнесін жасағаннан гөрі, Қазақстан жаhандану үдерісіне қалай ілесе алады, елдік hәм ұлттық бет-бейнемізді қайтіп сақтаймыз, ең бастысы біз жаhандануға не қоса аламыз – осы сұрақтар төңірегінде ойланып-толғанған абзал. Ал мұны білім мәселесімен сабақтастыра айтсақ, әлемдік білімнің жаhандануы Қазақстанды сөзсіз сынаққа салады, өзіне бейімдейді. Бірақ бұл – мұхитқа тамшы боп сіңу құбылысы емес, мұхиттың інжу-маржанын сүзу құбылысы болып орнығуы тиіс.
Жалпы әлемдік даму бәсекелестікке негізделген. Шынайы жарыс, адал бәсеке – әлемнің бейбіт дамуының кепілі. Әрине, бұл жарыстың уақыт пен жағдай анықтайтын өз межесі, өз бағамы бар. Сондықтан әлем айдынындағы тәуелсіз Қазақстан саясатта болсын, білім-ғылым ізденісінде болсын осы меже мен бағамның үдесінен шығуға бағыт ұстанғаны айдай анық.
Елбасымыз Жолдауда айқын нұсқағандай, қоғамды сапаландыру бағдарында білімнің басым бағытын төмендегінше айқындау дұрыс деп білеміз:
Біріншіден, әлемдік жаhандану кезеңінде жастарға берілер білімнің мазмұнын ұлттық құндылықтармен, мәдениетаралық түсінік-пайыммен, ақпараттық жетістіктермен, тілдік (ана тілі мен шетел тілдері) байлықпен толықтырған жөн.
Екіншіден, жастардың бойында қоғамның экономикалық және әлеуметтік саласына деген практикалық таным негізін қалыптастырып, өзінің, отбасының, достарының, айналасының, жалпы қоғамның әл-ауқатын ойлайтын жауапкершілігін сезіндірген дұрыс.
Үшіншіден, шыққан әлеуметтік тегіне қарамай, талантты да белсенді, білімді де ойлы жастарды толық қолдау арқылы қоғамның әлеуметтік икемділігін қамтамасыз ету қажет. Осы арқылы жас буынның ақылды адам әлеуметтік hәм экономикалық рөлдерді өзгерте алатынына көзі жетеді.
Төртіншіден, білім культі мен қоғам алдындағы жауапкершілікке бағытталған кешенді іс-шараны жағымсыз нәрселерді (наркомания, бейәдептілік, т.б.) аластатуға бағыттап құру керек.
Бесіншіден, білім – еркіндік пен таңдаудың көзі әрі дем берушісі. Білімге әлеуметтік тапсырыс беруші – жалғыз мемлекет емес, мүдделі мекемелер, ойлы да іскер адамдар болуы тиіс.
Тарихтан белгілі жәйт: білім мен ғылым қашанда консерваторлы сала болып келген. Бұл, әрине, оның ішкі ерекшелігіне байланысты. Бірақ қоғам шындығы барлық кезде консерваторлықты қолдамайды – қайта терістейді. Мәселен, қоғамның жедел жаңаруы үшін білім саласының өзі жедел жаңаруы керек. Бұл мәселеге келгенде, Қазақстанның білім жүйесі тәуелсіздік жылдарында Елбасының тікелей тапсырмасымен сәтті реформаны жүзеге асырғанын мақтанышпен айта аламыз. Бүгінгі бакалавр-магистр-доктор үштік жүйесі, несиелік жүйе, білім саласына мемлекет қана емес, жалпы қоғамның араласуы, оған инвестицияның келуі, жекеменшік оқу орындарының лайықты мәртебе алуы – осы реформаның бастапқы жемісі.
Сонымен, жоғары білім беру жүйесін алда да күрделі өзгерістер күтіп тұр. Ең алдымен оның деңгейі мен сапасы биік халықаралық талапқа сай келуі керек. Қазақстандық жоғары оқу орындарының дипломы дүние жүзінде мойындалып, шетелдік оқу орындарымен бірлескен біліми-ғылыми жобаларды еркін жүзеге асыруға қатыса алатындай қалыптасқаны жөн. ХІХ ғасырда АҚШ-тың Президенті болған Авраам Линкольнның мынандай сөзі бар: “Адамның болмыс-сипаты – ағаш, беделі – сол дарақтың көлеңкесі. Біз көлеңке үшін шыр-пыр боламыз. Шындығында ағаш туралы ойлау керек қой”. Біз осы сөзді оқу орындарымызға қатыстырып айтқымыз келеді. Жасырып не керек, соңғы жылдары кейбір университеттер “беделімді көтеремін” деп шетелдік аты мен заты белгісіз ұйымдардың түрлі сыйлығын алуға әуестеніп кетті. Бұдан ол оқу орнының абыройы артып кеткен жоқ. Абай айтқандай, “сыпыра мақтан” болды да қалды. Ендігі жерде мұны қайталау ұят емес, масқара болмақ. Жолдауда осы бағдардағы пайым да айқын көрінеді. Мұның бәрі қателіктен сабақ алу үшін және білім-біліктің абыройын қорғау үшін айтылғаны шындық.
Тұтастай алғанда, Мемлекет басшымыздың халыққа Жолдауында білімнің мемлекетшіл қуаты айқындалып, еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының жаңа міндеттері межеленген. Елдік істе отандастарымыз аянып қалмайды деп сенеміз.
Дархан МЫҢБАЙ, Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігі Ішкі саясат бөлімінің меңгерушісі.
ЕҢ БАСТЫ ҚҰНДЫЛЫҚ — ОТАНЫМЫЗ!
Лесбек ТӘШІМОВ, Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ президенті, ҚР ҰҒА құрметті академигі.
“Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері” деп аталған Жолдауында Президент елдегі осы жылғы және де келесі жылдардағы атқарылатын істердің барлығын дерлік ашық, әрі нақты түрде түсіндіріп берді. Бүкіл әлемдік нарықтағы қиындықтарға қарамастан, еліміз дамудың жоғарғы көрсеткіштерінен ажырап отырған жоқ. Бұған дәлел ретінде өткен жылы қолға алынған “Жол картасы”, “Жастар практикасы” және де қаржы тапшылығына қарамастан, ұлғайтылған зейнетақыны, т.б. игі істерді қосуға болады.
Мемлекет басшысы болашаққа белгіленген орасан зор міндеттерді ұлттық стратегиясыз орындау мүмкін емес екенін атап өтті. Егер қазақстандықтар табысқа қол жеткізгілері келсе, онда әрбір адам мына төрт қағидатты басшылыққа алуға міндетті.
Біріншіден, біздің ең басты құндылығымыз — ол Отанымыз, Тәуелсіз Қазақстан! Екіншіден, мемлекет және оның әрбір азаматы қай жерде де қоғамның тұрақтылығы мен елдің әл-ауқатына кері әсерін тигізуі мүмкін кез келген қадамға бармауы тиіс.Үшіншіден, экономикалық өрлеу —әрқайсымызға қатысты бүкілхалықтық іс. Бұл — қоғамның әлеуметтік мәселелерін шешудің және баршамызды табысқа бастаудың кілті. Төртіншіден, өңірлік және әлемдік нарықпен интеграциялану — дамудың аса маңызды шарты. 2020 жылға дейінгі даму бағдарламасын жүзеге асыра отырып, қазақстандықтар сапалы медициналық қызметке, білім алуға қол жеткізеді. Елімізде тұрғын үй-коммуналдық қызметі едәуір артты. Зейнеткерлер, мүгедектер және тұрмысы төмен отбасылар сенімді түрде қорғалатын болады.
– Біз 2030 жылға дейінгі даму стратегиясында айқындалған мақсаттарды жүзеге асыра отырып, тәуелсіздігі бекем, экономикасы өркендеген, саяси тұрақтылығы орныққан Қазақстанды құру туралы миссиямызды табысты орындап шығамыз, – деп атап өтті Қазақстан Президенті. “Білім сапасы ең жоғары халықаралық талаптарға сай болуы керек, ЖОО үздік рейтингтерді иеленуге ұмтылулары керек“, – деп Елбасы білім беру саласында еңбек етушілердің алдына нақты тапсырма, тың талап қойды.
Осылайша Елбасы Қазақстанның алдағы – 2020 жылға дейін арналған стратегиясы мен нақты атқарылуға тиіс басым әрекеттерін көрсетіп берді. Алдағы уақыттарда Жолдауда көрсетілген тапсырмалардың бізге, яғни білім беру ісіне қатысты бөлімдерін басты назарға ала отырып, ондағы атқарылуы тиіс, білім беру нарығын жақсартуға бағытталған іс-шараларды тиянақты түрде орындап, халықаралық мәртебеге ие болып отырған университетіміздің беделін арттыруға және де Елбасы атап өткендей, ЖОО арасындағы рейтингімізді жоғары деңгейге көтеруге бар күш-жігерімізді саламыз деп ойлаймын.
ӨРЛЕУ МҮМКІНДІКТЕРІ ӨЗ ҚОЛЫМЫЗДА
Гүлзейнеп СӘДІРҚЫЗЫ.
Мемлекет басшысының келешегімізге нақтылы болжам жасаған тарихи құжатын халық талғам таразысына салып, тыңғылықты да тиянақты талқылау үстінде. Сондай талқылау Қазақ ұлттық аграрлық университетінің ұжымында өтіп, оған Сенат депутаттары, аграрлық ғылым саласының ақсақалдары мен ғалымдары, университет оқытушылары мен студенттер қатынасып, қызу үн қосты.
Жиында баяндама жасаған аталмыш оқу орнының басшысы Тілектес Есполов алдағы міндеттер мен тапсырмаларды айқындап берген Жолдаудың мәні мен маңыздылығына тоқталып өтті.
Бұдан кейін сөз алған Парламент Сенатының депутаттары Камал Бұрханов, Ғарифолла Есім, ғалым Рахымжан Елешев және т.б. Жолдау тармақтарындағы маңызы зор әрбір мәселені зерделеп, дәйекті де деректі мысалдармен жеткізді. Сөйлеген шешендер Жолдауда көрсетілген онжылдықтағы алар асулардың орындалатынын, яғни өрлеу мүмкіндіктері өз қолымызда екендігін баса айтты.
ТИІМДІЛІКТІҢ ҮЛКЕН КӨЗІ
Айханбай ҚҰДАБАЕВ, “Айхан” шаруа қожалығының жетекшісі.
Еңбегіміз ауыл шаруашылығымен байланысты болғандықтан бізді Жолдауда ұсынылған агроөнеркәсіптік кешенді дамыту мәселесі ерекше назар аудартты. Мен өзім біраз жылдан бері “Айхан” шаруа қожалығына жетекшілік етіп келемін. Қазір өңірдегі өзіміз тектес құрылымдардың алдыңғы сапындамыз.
Елбасы аталған сала бойынша дамудың негізгі үш бағытын көрсетіп берді. Соның ішінде біріншіден, негізгі салмақ еңбек өнімділігін арттыруға түсірілу керектігі аталды. Мұның пайдасы зор екенін жұмыс тәжірибемізден білеміз. Ол ішкі мүмкіндіктердің тиімділігін жақсартуға, еңбек қайтарымының мол болуына ықпал етеді. Мәселен, бұдан он екі жыл бұрын жаңа жүйемен алғаш іске кіріскенімізде құрамда 400 адам болды. Ал бұл күнде 100 еңбеккер сол кезде сонша күш жұмылған істі еш қиналыссыз атқарып жүр. Осы уақытта өндіріс көлемі еселеп ұлғайғанын айтып кетсек еңбек өнімділігінің қандайлық деңгейге көтерілгендігін аңдауға болады.
Аз күшпен бұлайша өсімге қалай жеттік десек, ең алдымен техникалық жарақтанудың үлкен көмегі тигенін атар едік. Айталық, шетелдік тұқым себу, егін ору агрегаттары арқылы 10-15 механизатор бұл маңызды науқандарды аптадан асырмай аяқтап тастайды. Картоп жинаушылар саны да бұрынғыға қарағанда 10 есеге азайды. Кезінде үй шаруасындағы әйелдерге, мектеп оқушыларына дейін жиын-терімге мәжбүрлеп тартсақ, енді ондай дүрлігіс ұмытылған. Бұл іс әбден машықтанған арнаулы топтан аспайды.
Біз сонымен бірге мал шаруашылығын қайта құруда да өзгерістер жасадық. Егер бұрын сүт сауумен 20 сауыншы айналысып келсе, қазір бес адамнан тұратын бір бригада үлгереді. Жоғарыда аталғандай, жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізуге технологиялық қондырғылардың кеңінен қолданылуы мүмкіндік берумен қоса адамдардың ынталылығы артуы басты фактор. Еңбекке қарай жалақының жақсы төленуі тәртіптілік пен жауапкершілікті күшейтіп отыр.
Жолдауда ауыл шаруашылығы үшін өте орынды міндет қойылды. Оны іске асыруға мүмкіндік ұшан-теңіз. Қолымыздан келері де сөзсіз.
Қарағанды облысы, Бұқар жырау ауданы.
ТӘУЕЛСІЗ ЕЛ ТІРЕГІ – БІЛІМДІ ҰРПАҚ
Асылқан ДЕМЕУОВА, А.Розыбакиев атындағы орта мектептің бастауыш сынып мұғалімі.
Еліміздің Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2010 жылғы Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстанның 2020 жылға дейінгі дамуының стратегиялық бағдарламасы жан-жақты ашып көрсетілді. Бағдарлама еліміздің дамуының барлық саласын – білім беру, экономика, денсаулық сақтау, ішкі және сыртқы саясат, тағы басқа салаларды қамтыды.
Елбасының әр жылдардағы Жолдауын ерекше асыға күтеміз. Өйткені, соңғы жылдары білім саласына, ұстаздар еңбегіне баса көңіл бөлініп, қамқорлық жасалып келеді. Бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына енудің бірден-бір жолы – білімде екенін жетік аңғарып көре білген Елбасымыз білім саласына айрықша назар аударды. Нұрсұлтан Әбішұлының ұстаздар қауымына зор қолдау көрсетіп келе жатқанына да куәміз. Бұл жолғы Жолдауда ұстаз жалақысының тағы да 25 пайызға көтерілетінін, ол жылдың екінші жартысында емес, сәуір айында-ақ жүзеге асатыны қуанышты жайт.
А.Розыбакиев атындағы орта мектептің ұстаздары мен қызметкерлері осы Жолдауды оқып, талдап, қуаттап отыр. Алдағы уақытта да заман талабына сай білімді әлемдік деңгейге жеткізудің бірден-бір жолы, бұл – инновациялық қызмет. Сол үшін әр ұстаздың алдында оқу мазмұнын жаңарту, өзінің шығармашылығын дамыту мен шеберлігін шыңдап, озық технологияны жетік меңгеріп, әр күнгі сабағына тиімді пайдалану, тәуелсіз еліміздің ертеңгі саналатын – білімді ұрпақ тәрбиелеу міндеті болып табылады. Біздің мектепте де оқытудың тиімді жолдары мен әдіс-тәсілдерін іздестіру жұмыстары кең көлемде жүргізіліп келеді. Жас ұрпаққа топтық, ойын, тірек сигналдары, модульдік тестік жүйе, интерактивті, оқытудың компьютерлік, дамыта оқыту технологиялары бойынша білім беруде. Бұл Елбасы алға қойған міндет, заман талабы.
Алматы облысы, Ұйғыр ауданы.