Онкологиялық дерт алаңдатады

Г.Исимбаева бұл мәселенің өте өзек­ті екендігін айта отырып, Президенттің тапсырмасына сәйкес осы дертке қарсы күрестің 2018-2022 жылдарға арналған кешенді бағдарламасы жасалып, қазір ол іске асып жатқанын атап өтті. «Бүгінгі таңда еліміздегі аурулардың арасында ең ауыр дерт – онкологиялық аурулар. 2018 жылы онкологиялық науқастардың барлық саны 180 мыңнан асты. Ауруға шалдыққандардың 60 пайызы еңбекке қабілетті адамдар», дей келіп, ол жыл сайын онкологиялық аурулардан қайтыс болатын адамдар саны 14 мыңға жетіп, қатерлі ісіктерден болатын кісі өлімінің көрсеткіші 100 мың адамға шаққанда 78,3 болып отырғанын мәлім етті. Бұл көрсеткіш Ақмола, Павлодар, Солтүстік Қазақстан және Шығыс Қазақстан облыстарында республикалық орташа көрсеткіштерге қарағанда бір жарым есе жоғары екен.

Г.Исимбаева онкологиялық науқас­­тардың ем алғаннан кейін бес жылдан артық өмір сүру көрсеткіші небәрі 51 пайыз­ды құрап отырғанын да жеткізді. «Эко­­но­микалық ынтымақтастық және даму ұйымына мүше елдерде бұл көрсет­кіш 65 пайыздан 80 пайыз­ға дейін жетіп отыр. Осы индикатор онкологиялық көмек көрсету тиімді­лі­гінің негізгі көрсеткіші болып табы­лады», деді ол. Бізде бұрын онкологиялық аурулармен күреске қарсы 2-3 бағдарлама қабылданып, оларға 80 млрд теңгеден астам қаражат бөлінсе де нәтиже көңілдегідей болмай отыр. Оның себептері қатарына қатерлі ісіктерді ерте анықтайтын диагностикалық шаралар сапасының төмендігі, халықты скринингпен қамту 60 пайыз ғана екендігі, дәрі-дәрмектің қымбаттығы және білікті мамандардың жетіспеушілігі және т.б. айтылды. Бүгінгі таңда онкология са­ла­сын­да 126 дәрігер тапшы екен. Барлық дәрігердің 36 пайызы өз жұ­мысымен қатар, басқа мекемелерде қосалқы қызмет атқаратындығы белгі­лі болған. «Бұл жұмыс сапасының төмен­деуі­не әсер ететіні сөзсіз», деді Г.Исимбаева. 

Қаралып отырған мәселе бойынша баяндама жасаған Денсаулық сақтау министрі Елжан Біртанов 2019 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша қатерлі ісік диагнозымен диспансерлік байқауға 181 мыңнан астам пациенттің тіркелгенін айтты. Сырқаттар арасында сүт безінің обыры, өкпе, асқазан, жатыр мойны және тоқ ішек обырлары көбірек. Өлімнің негізгі себептері өкпе, асқазан және сүт безінің обыры екен. Осыларға қарсы күрес туралы айтқанда Е.Біртанов алдымен 2011-2015 жылдар аралығында денсаулық сақтауды дамытудың «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы мен «Қазақстан Республикасында онко­ло­гиялық көмекті дамытудың 2012-2016 жылдарға арналған бағдарламасы» іске асырылғанын айтты.

«Аталған бағдарламалардың нәти­жесінде өлімді 100 мың адамға шаққанда 102,4-тен 95,8-ге дейін төмендетуге, ерте сатыда анықтауды 50,1 пайыздан 53,5 пайызға дейін жеткізуге мүмкіндік жа­сал­ды. 2018 жылдың қорытындысы бо­йынша «Денсаулық» мемлекеттік бағ­дар­ламасын іске асыру шеңберінде өлім көрсеткіші 100 мың адамға шақ­қанда 92,8-ден 80,96-ға төмендеді», деді ол. Халықаралық сарапшылардың ұсы­нысымен ерте диагнос­тикалау барынша сезімтал индикаторға өзгертілген. Ем алғаннан кейін бес және одан да көп жыл өмір сүретін пациенттердің үлесі 50,2-ден 51 пайызға артыпты. 

Министр «онкологиялық ауруларға қарсы күрес жөніндегі 2018-2022 жыл­дарға арналған кешенді жоспар» төрт бағыттан тұратынын атады. Олар қауіп факторларының профилактикасы және басқару, тиімділігі жоғары ерте диагнос­тика, онкологиялық көмек көрсетудің интеграцияланған моделін енгізу, кадр әлеуеті мен ғылымды дамыту. Ке­шен­ді жоспармен жыл сайын тегін меди­ци­налық көмектің кепілдік берілген көле­мі шеңберінде қызметтерді, скрининг­тер, молекулалық-генетикалық тесті­леу, сәулелік терапия қызметтерін кеңей­туге 8 млрд теңгеден аса қосымша қар­жы көзделген. Сондай-ақ 3,2 млрд теңге со­масында медициналық техника­мен жабдықтау жоспарланған. Онколо­гиялық дерттерді ерте анықтау мақсаты­мен Қазақстанда қосымша 6 позитор­лық-эмиссиялық томография орталы­ғы ашыл­мақ. 2019 жылдан бастап молекулярлық-генетикалық зерттеулер жасауға қосымша 309 млн теңге бөлінген. Ерте диагностика жасауға жалпы көлемі 1,6 млрд теңге қарастырылыпты.

Үкімет сағатында сөз алған Мә­жі­лістің Әлеуметтік-мәдени даму коми­тетінің төрайымы Гүлнәр Ықсанова мәсе­лені шешуді кешенді түрде қарас­тырудың қа­жеттігін атап өтті. Дәрі­гер-онколог­тардың жұмыс істеуге ықы­ласы жоқ, өйткені олар еңбекақыны қатар­дағы учаскелік терапевтпен бірдей ғана алады. Бұл дерттің қауіптілігін ес­керіп, онымен айналысатын барлық меди­циналық қызметкерлердің тарифтік кестелерін қайта қарау керек. Онкологтар емханаларға қызмет етуге де баруға құ­лықсыз, өйткені оларға қосымша ақы арнаулы клиникаларда ғана төленеді.

«Алдымен осы мәселені шешу керек», деді Г.Ықсанова. Сонымен қатар ол кадр­лар дайындау мәселесіне де тоқталып, медициналық ЖОО-ларда онколог терапевттер мен жалпы хирургтар ғана да­йындалатынын, ал хирург-онколог болу үшін тек үш-ақ ай дайындықтан өту керектігін айтты. Депутат бұл мерзімнің білікті хирург болуға аз екендігін тілге тиек етті. «Сондықтан онкохирургтарды арнайы дайындайтын топтар ашу керек деп есептейміз», деді ол. Әлеуметтік-мә­дени даму комитетінің мәселені түбегейлі зерттегені баяндамашының сөзінен анық көрініп тұрды.

Бүкіл елімізде сәулелік терапия бо­йынша тек 5 қана осы заманғы жоғары технологиялы аппараттар бар екен. Қал­ғандарының бәрі моральдық тұрғыдан немесе тозғандықтан ескірген. Осының кесірінен жылына 10 мыңдай сырқат сәулелік терапияға қол жеткізе алмайды. Еліміздің 8 аймағында диагностикалық жабдықтар толықтай ескірген, ал 4-еуінде және Астана қаласында маммограф­тар­­дың ескіруі 70 пайызды құрайды. Осы фак­тілерді айта отырып, шешен жаб­­дықтар паркін толықтай жаңарту қа­жет­­тігін атап өтті. Сонымен қатар ол диаг­нос­тикалық жабдықтарды жөндеу мен жұ­мыстарын бақылау бойынша орта­лық­тандырылған қызмет көрсету орта­лығын құру қажеттігін ұсынды. 

Баяндамалар аяқталған соң депутаттар министрге көптеген сұрақ қойып, өз­дерін толғандырып жүрген мәселелерге жауап алды және білікті ұсыныстар жасады. Соның ішінде депутат Айзада Құр­манова ұзақ жылдан бері Семей қала­сында онкологиялық дерттерге қарсы күрес жүргізуге тиісті Ядролық медицина орталығының неге әлі күнге ашылмай жатқан себебін сұрады. Қазір бұл нысан консервацияға жабылып, қымбат жабдықтар қораптары да ашылмаған кү­йінде ескіріп немесе тозып бара жатқан кө­рі­­неді. Ал құрылыс жүргізу мен жаб­дық­­тар алуға 6 млрд теңгеден астам қара­жат бөлінген.

Бұл сұраққа Үкімет сағатына қатысып отырған Шығыс Қазақстан облысы әкі­мінің орынбасары Ә.Нүсіпова жауап беріп, бұрынғы орындаушымен әлі де сот процесі толық аяқталмағанын, ал балама құрылыстың жобалық-сметалық құжаттарын (ЖСҚ) жасауға 80 млн теңге бөлінгенін жеткізді. Алайда, мәселенің қосалқы тұстарына терең бойлап, көбірек сөйлеген оның жауабы депутаттарды қанағаттандырмады. Сондықтан Г.Исим­баева оған құрылыс қайтадан қашан жүргі­зілетінін және оған қаражатты кім төлей­тінін нақты айтыңыз деп қосымша сұрақ берді. Оған Ә.Нүсіпова ЖСҚ аяқ­талып, ол мемлекеттік сараптан өткен соң ғана жұмыс басталады, қанша қаражат керектігі де сол кезде белгілі болады деп жауап берді және бұл қаражаттың министрлік тарапынан бөлінетінінен үмітті екендіктерін білдірді.

Басқа да депутаттар осындай өзекті мә­се­лелер көтеріп, қатерлі ісіктің халқы­мызға тигізіп отырған қасіретіне алаң­даушылық білдірді. Соның ішінде Ұлт­тық онкология және трансплантология ғылыми орталығын білікті кадрлармен толықтыру, ауруға ем болатын дәрі-дәрмек бағаларын арзандату те­тік­терін жасау, қатерлі ісіктің алдын алу бо­йынша ақпараттық жұмыстар жүргізу және т.б. мәселелер қамтылды.

Жақсыбай САМРАТ,

«Egemen Qazaqstan»