– Біздің зертхананы қысқаша - HLA зертханасы деп атайды. Ағылшын тілінен аударғанда адамның лейкоцитарлық антигендерін (Human Leucocyte Antigens) зерттеу деген мағынаны білдіреді. Ең басты міндетіміздің бірі – донор мен реципиенттің иммунологиялық сәйкестігін анықтау. Бұл пациенттің трансплантталған органды қабылдауына әрі қарайғы сапалы өмір сүруіне мүмкіндік береді. Сонымен қатар қан құюды мейлінше көп қажет ететін онкоаурулар үшін біздің зерттеулердің өмірлік мәні бар. Өйткені оларға көп қан құйылуы қажет, ал құйылған сайын оны иммундық тұрғыда қабылдай алмайтын күйге жетеді. Сондықтан зертхананың тромбоциттердің гендік жағынан сәйкестігін табуда маңызы орасан зор, себебі сәйкестіктің анықталуы пациентке қан құюға жол ашады. Әрине бұл үшін зертханада барлық қан тапсырушы донорлардың иммунологиялық лейкоцитарлық антигендерін анықтап, арнайы базаға жинақтадық, – дейді Аида. Ол әу баста әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің молекулярлық биология факультетін тәмамдаған екен. Бірақ арманы медицинаға жетелеп алып келіп, қан әлемін зерттеудің білімді де ізденімпаз, майталман маманына айналдырған.
Зертхана меңгерушісінің әңгімесіне ден қойғанда назардағы маңызды қызметінің бірі – орган алмастыруды қажет ететін пациенттердің тізімін, регистрін жүргізу екенін білдік. Егер туысқандары арасынан донор табылмаған күнде мұқтаж кісілер өзінің иммунологиялық лейкоцитарлық антигендерін және қан плазмасындағы антиденелерді анықтау үшін қан тапсырып, бұл мәліметтер тиесілі базаға енгізіліп, кез келген уақытта ақпараты дайын тұруы тиіс. Ал мәйіттік донор табыла қалса, күн демей, түн демей, мереке, иә басқа демей зертханадан арнайы бригада жұмысқа шығады. Мәйіттік донордың гені тағы да нақты анықталып, қай науқастың геніне сәйкестігі сарапталады. Содан соң, пациентке донор табылды деген шақырту жіберіліп, реципиент пен донордың қанының үйлесімділігін анықтайтын тест жасалады. Микроскоп арқылы қарағанда екеуінің қандары үйлесіп, жасушалар тірі қалып жатса, онда үйлесімділіктің барлығы, органға мұқтаж адамның ертеңгі күнге үмітінің оянуы деген сөз. Егер реакция нәтижесінде жасушалар өліп қалып жатса, трансплантация жасауға болмайды деген тұжырым жасалады. Бұл – органдар алмастырудағы аса маңызды тест екен.
Аиданың бізді еліктіре отырып айтқаны Санжар Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медициналық университетімен бірлесе атқарып жүрген ғылыми жобасы болды. Ол – еліміздегі барлық науқастар арасында ең жиі таралатын антигенді анықтау жұмысы. Осы арқылы диагностикалық реагент дайындалып, науқастарға диагноз қоюда қандай да бір қиындық туған жағдайда реагенттер арқылы анықтап беру мүмкіндігі туады. Мәселен, пациентте қандай ауруға алып келетін гендердің барлығы нақтыланып, қандай дерттің түріне шалдығу ықтималдығы турасында картина жасалады. Ал мұның диагностикадағы маңызы өте зор, дейді Аида.
Зертхана трансплантациядан кейін ағзаға органның кірігіп кетуіне, қабылдануына да мониторинг жүргізеді. Ол әсіресе жалпы жұртшылық ұғымында «аққан» аталатын лейкоз, қан обырында қолданылады. Сүйек кемігі алмастырылған соң генетикалық сараптама жасалады, сол кезде пациенттің қанында донордың гені көбірек болса және бірте-бірте 100 пайыз донор қанына алмасса – сүйінші, аурудың жазылғаны. Бұл жердегі қызғылықты жайт – егер орган ауыстыруда ең бірінші қан тобының сәйкестігі маңызды болса, сүйек кемігін, дің жасушаларын алмастыруда донор мен реципиенттің қан топтары әртүрлі болса да, лейкоцитарлық гендердің үйлесімі 100 пайыз бірдей шығуы тиіс. Ең қызығы, жоғарыдағыдай донорлық дің жасушаларының трансплантациясында ағза сүйек кемігі майын қабылдаса, пациент қанының тобы түгелдей өзгеріп, донордың қанының тобын алады екен. Шынында да адам таңғаларлық құбылыс емес пе, бұрын I қан тобындағы адам трансплантациядан кейін қан тобының II иә III, IV тобын иеленіп кете барады. Дің жасушаларының трансплантациясынан соң қан тобы өзгеріп жатса, ағзаның айыққаны, пациенттің үлкен қуанышы екен.
Қазіргі уақытта жылына еліміз бойынша 300-дей трансплантация жүргізілсе, соның 120-ға жуығы онкогемотологиялық науқастарға жасалады. Бұлардың барлығының иммунологиялық сәйкестігі біздің зертханада атқарылады, деген Аида Ашеля зертханасында тек қазаққа тән гендердің де анықталғанын айтқан, олардың саны бүгінде төртеу, екеуінің сертификаты алынып, соңғы екеуінің құжаттары Еуропалық орталыққа бекітілуге жіберіліпті.
Анар ТӨЛЕУХАНҚЫЗЫ,
«Egemen Qazaqstan»