Бізге ертедегі маңызды оқиғалар мен құнды деректер атадан балаға ауызша жеткізіліп келгені мәлім. Қыз тамы, Нияз қожа қорымы, Қаз дауысты Қазыбек бидің сөре тасы, Едіге бидің – билік тасы т.б... осындай киелі орындардың тарихы соның айғағындай. Батыр, билер, абыз, әулиелер жайлы нақты деректер соны аңғартады. Далба өңіріндегі ерекше көзге түсетін нысандардың бірі Қыз тамы. Ел аузындағы аңыз әңгімеде Қыз тамы шамамен XVIII ғасырдың орта кезінде тұрғызылған. Көшіп бара жатқан бір байдың бойжетіп қалған қызы кенеттен қайтыс болып, осы жерде жерленген деседі. Тамның биіктігі – 6,2 метр, ішкі диаметрі – 3,3 метр. Қабырғасының қалындығы – 0,48 метр. Құрылыс материалдарына қыш кірпіштер қолданылған. Кірпіштің құрамына жылқының қылы қосылып, биенің сүтімен иленгені айтылады. Оның көлемі төмендегідей: ұзындығы – 0,27 м., ені – 0,21., қалыңдығы – 0,05м. Екінші кірпіштің ұзындығы – 0,37м., ені – 0,20м., қалыңдығы – 0,20м. Тамның есігі күнбатысқа қаратылған. Биіктігі – 1,2 м., ені – 0,8 метр. Қыз тамының пішіні дөңгелек, архитектуралық көрінісі ерекше сипаттағы ескерткіш. Осындай кесенелердің қалыптасуы көне кезеңдерден бастау алады. Ішіне табиғи тастан құлпытас қойылған. Тастағы қашалған арғын таңбасы мүжіліп әбден тозығы жеткендіктен әрең көрінеді. Қазақ-қалмақ толассыз ұрыстарының бірінде Абылай хан Қалдан Серенге елшілікке бір топ адамдарын жіберіпті. Сонда Қалдан Серен Қарабас ханымға: – Қазақтан елшілікке келгендердің ішінде бітім жасасуға тұрарлық адамдары бар ма екен, болса маған алып кел. Егер бітім жасасуға тұрмайтын кісілер болса еліне қайтарып жібер. Жөні түзу сөз білерлік біреуін жіберсін! деген соң Қарабас ханым келген елшілердің ішінен төрт кісіні таңдап алып келіп:
– Мынау Қазыбек – ұйықтағанда екі қолын екі жаққа, екі аяғын екі жаққа жіберіп жатады екен. Дүниенің төрт бұрышын тірей туған ұл екен. Қара бақайына дейін тұнған құт екен. Өлгенде арулаған жерін басқан ел бай болар! Мынау Тәйгелтір – тілінің ұшы екі айырыла біткен екен. Өнері қарасанынан келеді екен. Айыр көмей, темір жақтың өзі екен! Балта керей Тұрсынбай – құлағы жоқ шұнақ, құйрығы жоқ шолақ екен, ерлігінен де міні жоқ, еңбекшілігінен де міні жоқ. Жалғыз айыбы жауы желкесінде екен, одан басқа қорқатыны жоқ екен! Шақшақ Жәнібек – екі аяқты бір бастының сырттаны екен. Өзінің оққағары бар екен. Күндердің күнінде ыңғыршағынды отқа жағып, бақайшағыңның майын шағатұғын осы болар! – деп, Қаз дауысты Қазыбекті, Айдабол Тәйгелтір биді, Балта керей Тұрсынбай батырды, Шақшақ Жәнібек батырды Қалдан Серенге таныстырған екен. Тәуке, Сәмеке, Әбілмәмбет, Абылай хандардың тұсында мемлекет басқару ісіне белсене орналасқан ірі тұлға. Абылай ханды жоңғарлардан тұтқыннан босатқан Қаз дауысты Қазыбек би өмірінің соңғы жылдарын қазіргі Жаңатілек елді мекеніне қарасты Сеңкібай деген жерде өткізген.
Ақ жауып арулап, аманат айтып қойған жері осы жер.
Мұхамет-Қайыр Шәріпов
Павлодар облысы,
Баянауыл ауданы