Сенбі, 29 қыркүйек 2012 8:25
Біздің дана халқымызда ежелден келе жатқан «жаңбар жауса жер ырысы, жақсы туса ел тынысы» деген тамаша бір мақал бар. Осындай аталы сөздер бүкіл саналы ғұмырын елінің бүгіні мен ертеңіне арнаған, әлеуетін көтеруге күш-жігерін аямаған, жасаған істері мен айтқандары өнеге, өмірлік іздері сайын далада, қоңыр жоталарда сайрап жатқан халықтың ұлына, ел баласына айтылатыны анық. Біздер кеше ғана ортамыздан озған, халқымыздың асыл перзенті Мақтай Сағдиевті осы тұрғыдан білеміз.
Сенбі, 29 қыркүйек 2012 8:25
Біздің дана халқымызда ежелден келе жатқан «жаңбар жауса жер ырысы, жақсы туса ел тынысы» деген тамаша бір мақал бар. Осындай аталы сөздер бүкіл саналы ғұмырын елінің бүгіні мен ертеңіне арнаған, әлеуетін көтеруге күш-жігерін аямаған, жасаған істері мен айтқандары өнеге, өмірлік іздері сайын далада, қоңыр жоталарда сайрап жатқан халықтың ұлына, ел баласына айтылатыны анық. Біздер кеше ғана ортамыздан озған, халқымыздың асыл перзенті Мақтай Сағдиевті осы тұрғыдан білеміз.
Тағдыр Мақтай ағамен қызметтес болуға, жанында жақын жүруге жазбаса да, осы бір абзал жанмен бірнеше дүркін кездесіп, айтқандарын тыңдағанның өзінен-ақ оның парасат пен ізгілікке толы аяулы бейнесін жадымызда мәңгілікке қалдырдық. Сол сияқты ағаның да, менің де бір институттың, бір факультеттің түлегі болуымыз әуел бастан-ақ бұл кісімен арамыздағы рухани жақындықты туғызды.Мақтай Рамазанұлының туып-өскен жері еліміздің қасиетті бір пұшпағы Қызылжар өңірі болса да, Семей жері, қасиетті де киелі Семей қаласы ол кісінің терең мағыналы өмірінде ерекше орын алатынын біреу білсе, біреу білмес. Елбасының өзі «Семей еліміздің – рухани орталығы», деп айтқан Семей жерін отандастарымыз шынында да ежелден ғылым мен білімнің, үлкен мәдениеттің ұя тепкен мекені ретінде айтады. Оған негіз де жоқ емес. Бұл өңірдің бүкіл қазаққа және адамзатқа ортақ ұлыларды бергенін айтпағанның өзінде, оның елімізге қажетті мамандарды дайындайтын ірі білім ошағының болғаны жұрттың есінде және ол бүгінде солай.Қазақстанның шығысындағы жоғары оқу орындары шоғыры ішінен Семей мемлекеттік педагогикалық институтын ерекше айтуға болады. Осы жоғары оқу орны ашылған 1934 жылдан бергі кезеңнің ішінде білім саласына үздіксіз білікті педагог мамандар дайындап келе жатқан, аса бай тарихы мен дәстүрі бар еліміздегі ежелгі жоғары оқу орны болып табылады. Өзі құрылғаннан бергі 80 жылға жуық жылдардың ішінде 55 мыңға жуық маман дайындаған институттың қабырғасынан ерен еңбектерімен халықтың ықыласына бөленген, үлкен жетістіктерге жеткен, бүгіндері біздер мақтан тұтатын небір түлектер шыққан.Біздер ұстаздардың ұстазы болған, Социалистік Еңбек Ері Жақия Шәйжүнісовтің, физика-математика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі Төлеубай Амановтың, Қазақ КСР оқу-ағарту министрі, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің үш шақырылымының депутаты болған Қожахмет Балахметовтің, белгілі алаштанушы Қайым Мұхамедхановтың, Кеңес Одағының Батыры Махмет Қайырбаевтың, бүгіндері жасампаз еңбектің бел ортасында жүрген философия ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық ғылым академиясының академигі, Парламент Сенатының депутаты Ғарифолла Есімнің, белгілі қоғам қайраткері, композитор, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Төлеген Мұхамеджановтың, мемлекеттік деңгейдегі іс басында жүрген азаматтар Сайлаухан Райымбековтің, белгілі ғалым, саясаттану ғылымдарының докторы Әмірхан Рахымжановтың есімдерін мақтанышпен атаймыз. Міне осы түлектердің алдыңғы қатарында Мақтай Сағдиев тұр.Мақтай Рамазанұлымен алғаш рет Астанадағы жиындардың бірінде таныстым. Бұл 2008 жылдың күзі болатын. Менің Семейден, оның ішінде Семей мемлекеттік педагогикалық институтынан келгенімді білгенде, Мақтай аға елең етіп: «Өзімнің бауырым, жерлесім екенсің ғой. Семей мен үшін ерекше ыстық, жастық шағымның қызықты кезеңі өткен жер, реті келсе, әңгімелесейік», дегені. Сол жолы ағамен кең отырып әңгімелесудің сәті түспеді. Бірақ мен сол кездесуде: «Аға қолыңыз тигенде біздің Семей өңіріне де атыңыздың басын бұрыңыз, Семей жұртшылығы, оның ішінде біздің ұжым сізді жақсы біледі, үлкен ризашылықпен қарсы аламыз», деп айтып қалдым. «Аман болсақ, көрерміз, қарағым», деп ағаның жымиғаны есімде.Одан кейін қиындығы мен қызығы қатар жүретін институттағы қарбалас күндер өтіп жатты. Ұмытпасам, келесі 2009 жылдың мамырының ортасы болатын, түс ауа бере маған телефон шалынды. Телефонның арғы жағындағы қыз бала менімен Мақтай Рамазанұлының сөйлескісі келетінін айтты. Менің бойымды бір жылы сезім шарпып өтті. Мақтай ағаның өзінің телефон шалуы біз үшін үлкен құрмет еді. Телефонның арғы жағынан Мақтай ағаның байыпты, нық қоңыр дауысын естідім. Аға өзінің денсаулығына байланысты сырт жерлерге көп жүре алмайтынына өкініш білдіріп, бірақ туған институтына, Семей жеріне бір келудің өзі үшін аса қажеттігін айтты. Ағаны өзіне қолайлы кез келген күні қарсы алуға дайын екенімізді білдірдім. Мен Мақтай ағаны семейліктермен қауышуға асыққанын сезіндім.Кездесудің сәті сол 2009 жылдың маусым айының ортасына келді. Мақтай Рамазанұлы келе жатыр деп алдын-ала құлақтанған жұртшылық сол күні институттың үлкен акт залына сыймай кетті. Тіпті кездесушілердің ішінде ол кісіні көреміз деп келген қала жұртшылығының өкілдері де аз болған жоқ. Кездесу өте әсерлі өтті. Мақтай ағаның шаршаңқы, бірақ бірқалыпты қоңыр дауыспен айтылған сөздері, сыры кетсе де, сыны кетпеген дегендей еңселі ерге тән тұлғасы кімді болса да баурап алғандай еді. Кездесуден, әсіресе, жастар ерекше әсер алды. Тыңдаған адам ағаның бай өмір жолынан мол хабардар болды. Оның қиындығы мен қуанышы қатар жүрген ұзақ өмірінде адамға қажетті өнегенің мол болғандығын көресің. Бір жарым сағатқа созылған осы кездесу қас-қағым уақытта өте шықты.Мақтай Рамазанұлын тыңдай отыра, белгілі бір жетістіктерге жету, биіктерді алу, елге елеулі болу адамның өз қолында екенін сезінесің. Ол кісінің ата-тегінің дүйім қазаққа белгілі атақты Зілғараға (Жылғара) тірелетінін айтпағанның өзінде, Мақтай аға тұлға ретінде өзін өзі қалыптастырғандар сапының алдында тұрғандардан еді. Маған белгілі орыс жазушысы айналымға енгізген «нағыз адам» деген ұғым Мақтай аға сияқты біртуар тұлғаларға айтылатындай көрінеді де тұрады.Кездесуге келгендер Мақтай ағаның алғаш, сонау 1947 жылы Семейге келуінің мүлде кездейсоқтықтан болғанын естігенде таңғалғандарын жасыра алмады. 1947 жылы Алматы ауыл шаруашылығы институтына түсуге аттанған қызылжарлық төрт ауыл баласы өздерінің болашақ тағдырларының күрт өзгеретінінен қаперсіз еді. Ол кездерде жұрт Қызылжардан Алматыға пойызбен Құлынды даласын және Алтай өлкесін басып, Семей арқылы жететін. Соғыстан кейінгі сол бір қауіп-қатері мол болған жылы, бүгінде Ауыл деп аталатын стансаның маңына келгенде, қатыгез жандар қаршадай төрт баланың барлы-жоғын тонап алып, пойыздан түсіріп кетеді. Қаражатсыз қалған төрт бала шпалды бойлап, таң ата Семейге жетеді. Бұлар, бізге Алматыға жетіп алуға бір көмек болса, Семейдің пединститутынан болып қалар деген үмітпен сонда келеді. Мұнда оларды қазақтың тамаша бір азаматы, түбі шымкенттік, сол кездегі ректор Рақым Барлыбаев қабылдайды. Осы жерде ректор оларды мына қиын уақытта Алматыға бармай-ақ Семей педагогикалық институтына оқуға түсуге көндіреді. Мақтай аға осы институттың тарих-филология факультетіне түсіп, оны 1950 жылы үздік бітіріп шығады. Сөйтіп, тағдырдың жазуымен еліміздің аса көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері Мақтай Сағдиевтің Семейден бастау алатын үлкен өмір жолы басталады.2009 жылдың күзінде институттың құрылғанына 75 жыл толуы жан-жақты атап өтілді. Осы бір тамаша мерейтойлық мерекеге оқу орнын әр кезеңдерде бітірген көзі тірі түлектердің барлығы шақырылды. Институттың мерейтойының құрметті қонағы болуға Мақтай аға да шақырылды. Оған арналған шақыруды жолым түсіп Астанаға барғанда өзім апарып бердім. Мені жылы қабақпен қарсы алған Мақтай аға, жұмысының көптігіне қарамай, уақыт тауып ел туралы, бүгінгі Семей туралы сұрап жатты. Ол кісінің тағы да ерекше сұрағаны бір кездерде өзін үлкен өмірге түлетіп ұшырған алтын ұясы – Семей пединституты болды. Өкінішке қарай, ол кісі сол жолы бізге денсаулығына байланысты келе алмады. Оның есесіне Мақтай ағаның үлкен сезімге толы, жүрекжарды құттықтауын алдық.Тұла бойынан үлкен парасат пен ізгілік төгілген, өмірде аяғын нық басып, әділеттің ақ жолымен жүрген аяулы ағаның тағылымға толы өмір жолы бүгінгі және келер ұрпаққа үлгі болып, Отанымызға қажет нағыз азаматтарды қалыптастыруға оң ықпалын тигізе бермек.Мейір ЕСКЕНДІРОВ, С.Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университетінің ректоры, профессор.Өскемен.