Несие пайызы төмендеуі мүмкін бе?

Несие ресурстарын арзандату мәселесі күн тәртібінде бір­неше рет көтерілді. Алайда, кә­сіпкерлердің пікірінше, Қазақ- стандағы несиелер әлі де қымбат. Ұлттық банктің деректері бойынша несиелердің номиналды құны – 14%, бөлшек саудада – 20,4%. Осы күнге дейін сарапшылар арасында «несие пайызының деңгейі тек банктердің тәбетіне байланысты» деп есептеп кел­ген еді, қазір бұл пікірдің жаң­сақ­ты­ғына көзіміз жетіп жүр.  «DAMU Capital Management» Бас директоры Мұрат Қастаев жақында журналистермен кездескен кезде экономиканы не­сие­лендірудің құны Ұлттық банк­тің базалық мөлшерлемесінің дең­гейіне тәуелді екенін айтты.

Ұлттық банк екінші деңгейлі банктерге несиені 4 па­йыз мөл­шерлемемен береді. Ал қазір эко­номикадағы несиенің на­рық­тық құны 14 пайыздан жо­ғары, – дейді Мұрат Қастаев. 

Өзге сарапшылар Ұлттық банктің базалық мөлшерлемені төмендету мүмкіндігі шектеулі екенін айтады. 2019 жылы жылдық инфляция деңгейі 6 пайыздық дәлізде болатыны белгілі болып қалды. Қазіргі көрсеткіш – 5 пайыз. 2019 жылы инфляция деңгейі жылдам қарқынмен өсіп кетуі мүмкін.

Қаржы сарапшысы Ерлан Ибрагим макроэкономикалық өлшеммен қарағанда Ұлттық банк жоспарының орындалатынына сенімді. 2019 жылы макроэкономикалық жағдай теңгерімсіздігінің тәуекелі мұнай бағасының күрт өзгеруіне байланысты болуы мүмкін. Қазір нарықта мұнайдың баррелі – 68-71 доллар арасында. Бұл, сөз жоқ, теңгенің қосымша күш алуына мүмкіндік береді. Егер, қазіргі мұнай бағасы 2019 жылдың соңына дейін тұрақты болса, 1 долларға шаққанда – 376,5 теңге, ал инфляция 5-5,4 пайыз дәлізінде болуы мүмкін», дейді Е.Ибрагим.

Ол, сондай-ақ девальвация немесе жо­ғ­а­ры инфляцияның ауылы әзірге алыс еке­нін айтты. Бірақ тәуекел деңгейі жоғ­ары. Инфля­ция деңгейі Ұлттық банк белгі­ле­ген дәлізден сәл ғана жоғары болуы мүмкін.

Сарапшылар базалық ставка мен инфляция арасындағы айырмашылық өте жоғары екенін осыған дейін де талай айтқан. Ұлттық банк таяуда екінші деңгейлі банктерге берілетін несие бұрынғы 4,5 емес, 3-3,5 пайыздық мөлшерлемемен берілетінін айтты. Сарапшылар Ұлттық банктің осы ұстанымына қарап базалық мөлшерлеменің 1 пайызға жоғары қолдан көтерілгенін айтып жатыр.

– Пайыздық мөлшерлемедегі динамика 2018 жылдың сәуір айынан бастап тұрақты өсті. Бұл инфляцияның азаюына экономиканы несиелендіру пайызының төмендегені себеп болғанын дәлелдеп тұр. 2018 жылдың сәуірінен бастап Ресей Батыс елдері тарапынан санкцияның қыспағында қалды. Теңге бағамының әлсіреуі де осы кезден басталды. Бұл Ұлт­тық банктің базалық мөлшерлемені төмен­детпеу туралы шешім қабылдауына себеп болды, – дейді Е.Ибрагим.

2018 жылдың сәуірі мен 2019 жылдың сәуірі арасында Ұлттық банк базалық мөлшерлеменің деңгейіне қатысты әліптің артын бағу саясатын ұстанды. «Фридом Финанс» сараптамалық орталығының сарапшысы Ерлан Әбдікәрімов бізге 2018 жылғы мұнай бағасының төмендеуі Ұлттық банк үшін басты проблема болғанын айтады. Бас банктің екінші деңгейлі банктерге арналған пайыздық мөлшерлемесінің 2,75 пайыздан 4,5 пайызға дейін өсіп кетуіне осы себеп болыпты. Ұлттық банк екінші деңгейлі банктерге қолжетімді несие беру үшін базалық мөлшерлемені 9,25 пайыздан 9 пайызға түсірді. Алдағы уақытта одан да төмендеуі әбден мүмкін.

Сарапшының пайымдауынша, Пре­зи­дент Қасым-Жомарт Тоқаевтың база­лық мөлшерлемені төмендету туралы пәрменінің саяси және экономикалық салмағы бірдей. Бұл қадам экономиканы арзан пайызды несиемен қамтамасыз етуге мүмкіндік беруді, сонымен қатар инфляцияны тұрақтандыру арқылы әлеуметтің қалтасына түсетін салмақты жеңілдетуді көздейді. Біз әңгімеге тартқан сарапшылар базалық мөлшерлеменің төмендеуі инфляцияның жоғарылауына әкелетінін болжап отыр. Себебі Үкімет те, Ұлттық банк те осы шешім арқылы экономиканы несиелендіруді арттыруға және несие па­йызын төмендетуге үміттеніп отыр. Бірақ бұл фактор банктердегі несие портфельдері санының көбеюіне көмектесе алмайды. Несие портфелінің өсуіне кедергі келтіруі мүмкін негізгі факторлардың бірі – жоғары сапалы қарыз алушылардың болмауы. 2008 жылғы дағдарыс кезеңінде көптеген банк клиенттері өздерінің несие тарихын бұзып алды. Екіншіден, экономиканы несиелендіруі тиіс екінші деңгейлі банктер басы артық қаржысын Ұлттық банктің ноталарына салып қоюды дұрыс көреді. Осыған байланысты біраз бұрын «Халық банкі» АҚ басшысы Үміт Шаяхметова: 

– Маған банкир ретінде тәуекелі жоғары экономиканы қаржыландырудан гөрі Ұлттық банктің нотасына қаржымды орналастырып қою тиімді. Бұл үшін пайыздық өсімге салық салынбайды. Банкир ретінде тәуекелдерді еркін деп санайтын ноталардағы қаражаттарды орналастыру жеңілірек, олардың пайыздық табысына салық салынбайды, – деген еді.

Ұлттық банк биыл банктердің мар­жасының төмендейтінін ресми түрде хабарлады. Е.Ибрагим бұдан банктердің табыстылығы кеміп қалмағанын айтады. Осыдан 10 жыл бұрын банктің маржасы 3,8 болатын. 2019 жылдың 1 нау­рызында маржалық пайыз 5,05-ке жетті. Ұлттық банктің деректеріне сүйенсек, үш жыл ішінде бөлшек несиелер бо­йынша пайыздық мөлшерлеме 19,8%-дан 20,4%-ға дейін өсті. Дағдарысқа дейінгі 2007 жылы мұндай қарыздардың құны 18,4%-дан аспайтын. 

– 2008-2009 жылдардағы дағдарысқа дейін шетелдік қорлар бөлген қаржы банк­тердің барлық міндеттемелерінің жар­ты­сын ғана жапты. Ал қазір жергілікті қар­жы­ландыру, біздің бағалау бойынша қарыздың 90 пайызын жабады, – дейді Е.Ибрагим. Банктердің жергілікті қаржыландыруға толық көшуі банк маржасының төмендеуіне және экономиканы аз пайызды несиемен қар­жы­ландыруға мүмкіндік береді.  АЛМАТЫ