Биылғы шаһар тойына шартараптан жыпырлап «жұлдыздар» жиналмаса да, көпшіліктің көңілін көншітер көрнекті шаһарлардан кенде болған жоқ. Соның бір дәлелі ретінде Мәскеудің «Современник» театры қазақтың кіндік қаласына арнайы ат басын бұрғанын айтқанымыз жөн секілді.
Бұл өзі Ресейдің мәдениетіне мәйекті олжа салып жүрген өнер ұжымы. Тағылымды тарихы Хрущевтің жылымық кезеңінен басталады. Сол уақытта қалыптасқан солақай қағидалардың соқтасын шығармаса да, сыздаған жараның аузын тырнап ашуға жараған жаңашыл театрдың қабырғасын қалаған – Олег Ефремов, Галина Волчек, Игорь Кваша, Лилия Толмачева, Евгений Евстигнеев, Олег Табаков, Виктор Сергачев сияқты жалын жігерлі жас актерлер еді. Онда бұлар МХАТ жанындағы студияда оқитын. Олардың бәрі де кейін есімдері елге белгілі ерек тұлғаларға айналды. Кейбір кедергілерге қарамастан өршіл өрендер өздерінің мақсаттарына жетті. Өртеңге шыққан өлең шөптей «Современник» тез өсті. Әсіресе Олег Ефремов басқарған тұста оның сахнасында советтік өмір салтына қиғаштау келетін қиямпұрыс спектакльдер қойылды. Дау-дамайлы драмалардың айғай-шуы кейде Орталық комитетке дейін естілетін кездер болған. Ескі көздерден естуімізше, бұлардың бағына қарай КСРО-ның мәдениет министрі Екатерина Фурцева Ефремов бастаған «есерлердің» еркелігін көтере білген көрінеді.
Ал театрдың кейінгі қырық жылдағы атақ-даңқы сексеннің бесеуіне келсе де әлі тұғырынан таймаған тарланбоз Галина Волчектің абырой-беделімен тікелей байланысты. Жасының ұлғайғанына қарамай ұжымның шығармашылық тізгінін берік ұстап отырған ұлағатты ұстаз сахна саңлақтарының бірнеше буынын тәрбиеледі. Солардың «сортына» кіретін Ресейдің халық әртістері Сергей Гармаш пен Марина Неёлова бастаған мәскеулік майталмандар елордалықтар назарына екі спектакль ұсынды. Біріншісі – дүние жүзіне танымал талантты режиссер Римас Туминас қойған орыс классикасының озық үлгісі – А.Грибоедовтың «Ақылдың азабы» комедиясы да, екіншісі – театрдың көркемдік жетекшісі Галина Волчек сахналаған А.Чеховтың «Шие бағы».
Гастроль мәнісі туралы журналистерге түсінік берілген баспасөз мәслихатына қатысқан Нұр-Сұлтан қаласы Мәдениет және спорт басқармасы басшысының орынбасары Нарима Мухамбеталина ерекше ажарлы ел астанасының еріксіз арбар тартылыс күші арқасында талай мықтылардың осынау қонақжай мегаполиске табандары тигенін тілге тиек етіп, «Современник» сүлейлерінің сонау жақтан келіп мереке көрігін қыздыруы мерейімізді әжептәуір өсіріп тастағанын алға тартты.
Мемлекетаралық мәдени байланыстардың мейлінше өркендеуіне өзіндік үлес қосқан «Театральная Россия» жобасының жетекшісі Эльмира Щербакова әңгімені әріден толғап, «Современниктің» Қазақстанға бұған дейін де бірнеше рет сәтімен сапарлағанынан хабардар етті. Қазақстандықтардың өздерін қашанда жылы шыраймен қабылдайтындығына ризашылығын жеткізді. Сөзінің соңында ол аталмыш театрдың осында келуіне Қазақстанның Ресейдегі елшісі Иманғали Тасмағамбетовтің көп еңбек сіңіргенін атап өтті. Продюсер ханымның пікірінше, отандастарына тамаша тарту әзірлеген айтулы азаматқа рахметімізді жаудырғанымыз артықтық етпейтін тәрізді.
«Әдетте басқа жерге барғанда театр қойылатын туындыларға қажет декорацияны, басқа да дүниелерді толық апара алмауы әбден мүмкін ғой. Сіздерде ондай қиындықтар жоқ па?» деген бір әріптесіміздің сұрағына «Современник» театрының директоры Игорь Попов қысқа әрі нұсқа жауап қайтарды. «Басқаларды білмейміз. Біз не нәрсені де тек жақсы жасауға тырысамыз. Өйткені көрермен көзбояушылықты кешірмейді. Үйде де, түзде де бірдей «ойнаймыз». Бұлжымас дәстүрлерімізді бұзбаймыз». Спектакльдерімізді толыққанды көрсетуге керектінің бәрін әкелдік».
Баспасөз конференциясының басты кейіпкері болған Сергей Гармаштың төбесі көрінгеннен-ақ ақпарат құралдарының өкілдері әйгілі әртісті төңіректеді. Жүз елуге жуық киноға түсіп көрермен көзайымына айналған сабазың оған саса қоймады. Атасы басқа демесең, Алпамыс батырды сомдауға лайық алпамсадай денесі, көркем фильмдерден құлаққа таныс гүжілдеген дауысы, аңқылдаған ашық мінезі, бәрі-бәрі өзіне жарасып-ақ тұрғандай. Ақжарқын актерге біз де бір сұрақ қойып көрдік.
– Біз «Современникті» де, сіз Фамусовтың бейнесін жасаған «Ақылдың азабын» сахналаған литвалық режиссер, Мәскеудегі Е.Вахтангов атындағы театрдың көркемдік жетекшісі Римас Туминасты да қатты құрметтейміз. Өйткені «Современник» жетпісінші жылдары Шыңғыс Айтматовтың қазақ драматургі Қалтай Мұхамеджановпен бірігіп жазған «Фудзияма басына шығу» атты пьесасын қойған болатын. Ал Римас Владимировичтің дарынды шәкірттерінің бірі Гүлназ Балпейісова қазақтың қызы екенін мақтан тұтамыз. Өкінішке қарай, кейбір мәскеуліктер қазақ пен қырғызды жиі шатастырады. Бұған ептеп ренжитініміз рас. Алайда, Айтматовқа байланысты шатастырғанда жымың ете қаламыз.
Осы араға келгенімізде Гармаш гүж ете қалды.
– Айтматов – қырғыз, бірақ қазақтар жайында жазады!
– Рахмет! Жөн білетін адамның сөзі осылай болса керек. Артықтау кетсек айыпқа бұйырмассыз. Кіріспем көбейіп кетті білем. Әйтпесе сұрайын дегенім мынау еді. Грибоедовтың «Ақылдың азабы» көптеген театрдың репертуарынан орын алған. Сіздердің қойылымдарыңыз солардан несімен ерекшеленеді?
– Оны спектакльді көрген соң өзіңіз де байқайсыз. Өзгелерден өнеріміздің артықшылығы неде екенін негіздеу меніңше ыңғайсыздау сияқты. Ең басты ерекшелігі – мұны Римас Туминастың қайталанбас қолтаңбасында. Ол Пушкиннің «Евгений Онегинін» де орыс театрларындағының ешқайсысына ұқсамайтындай етіп шығарды. Сұмдық спектакль! Мектебі бөлектеу Туминас пен орыс дәстүрлерін берік ұстанатын біздің театр өзара үндестік тауып үйлеске кеткенін көресіз бұл қойылымнан.
Сонымен қойшы, «Современник» әкелген екі спектакль де елордалық ағайынның айызын қандырды. Классиканың қадыр-қасиеті оның қашанда актуальдылығын жоғалтпайтындығында болса керек. Себебі «Ақылдың азабы» мен «Шие бағы» он тоғызыншы ғасырда жазылса да, ондағы проблемалардың күн тәртібінен түсетін түрі байқалмайды. Әсіресе қоғамдық құрылыстағы кемшіліктер, адам бойындағы жағымсыз мінездер бүгінде тіпті көбейіп кеткендей. Шығармадағы шұрайлы фразалар («И дым Отечества так сладок и приятен!», «Служить бы рад, прислуживаться тошно», «...Служит делу, а не лицам...») да айтылғанына екі ғасырға жуықтаса да мән-мағынасын жоймағаны таңдай қақтырады.