Мемлекет басшысы Қазақстан халқына биылғы “Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері” атты Жолдауында “алда тұрған онжылдықтың аса маңызды міндеті – Қазақстанның барлық азаматтарының өмір сапасы мен деңгейін жақсарту” қажеттігі туралы атап айтты. Бұл орайда тағы да бір назар аударатын маңызды мәселе Жолдауда ең басты міндеттердің бірі – ұзақ өмір сүру мәселелерін зерттеумен айналысатын “Өмір сүру ғылымы орталығын” құру жөніндегі жоспар да анықталып отыр. Мұндай стратегиялық шешімдер ұзақ өмір сүру ғылымын дамыту және халықтың қартаюына байланысты мәселелерді шешудің қажеттілігін айқындайтындығы сөзсіз. Бүгінгі күн тәртібінде тұрған бұл іс-шара жайында Елбасы қарттыққа қарсы ғылыми зерттеулерді келешекте күшейту туралы Әл-Фараби атындағы ҚазМУ-дің құрылғанына 75 жыл толуына арналған салтанатты жиында кеңінен қозғаған болатын.
Әл-Фараби атындағы ҚазМУ ғалымдары кәрілік проблемасының маңыздылығы мен мәнінің зор екендігіне баса назар аудара отырып, Қазақстанда бір кездері “ұмыт” болған геронтология ғылымын қайта жандандыруға ұмтылуда. Соның нәтижесінде қаңтар айында биология факультетінде биология ғылымдарының докторы Т.Шалахметованың басшылығымен геронтологтар мен экономистердің, сондай-ақ Парламенттің алғашқы спикері Марат Оспанов атындағы қоғамдық қор өкілдері қатысуымен алғаш рет кеңейтілген ғылыми кеңес өткізілді.
Қазақстан геронтологтар қоғамының президенті, медицина ғылымдарының докторы, профессор В.Бенберин, осы қоғамның вице-президенті, медицина ғылымдарының кандидаты О.Ивко республикадағы және әлемдегі ұзақ өмір сүрудің жай-күйі және бұл бағыттағы ғылыми ізденістердің келешегі туралы баяндады. Әл-Фараби атындағы ҚазМУ-де геронтология мен генетика проблемаларын зерттеуші ғалымдардың тәжірибесі мол және олар өз ізденістерін одан әрі жетілдіре түсуде.
Шын мәнісінде де, қазақстандық ғалымдар, олардың арасында ҚазМУ ғалымдарының геронтологияның биологиялық және әлеуметтік-экономикалық проблемаларын зерттеудегі нәтижелері әлемде жоғары көрсеткіштерді иеленуде. Анығырақ айтқанда, отандық ғалымдардың тұрғындардың жас ұзақтығын ұлғайту, қарттар мен зейнеткерлік жастағы мамандарды қоғамда белсенді іс-шараларға тартуға байланысты ұсыныстарын жүйелендіру және мақсатты пайдаланудың бүгінде қажеттілігі зор.
Сөз реті келгенде атап айтарлығы, геронтологияның ғылыми бағыт ретінде өте терең тарихи тамыры бар. Соған орай ғалымдар қартаюдың себептері мен факторларын іздестіруде. Көпшілікке белгілі, дамыған елдердің халықтары өзгелерге қарағанда өмір сүру ұзақтығымен ерекшеленеді десек, соның нәтижесінде қарт адамдар қатары шапшаң қарқынмен өсуде. Мәселен, Германияда 1956 жылы жұмыс істейтін жүз адамға 15-16 зейнеткерден (65 жастан жоғары) келсе, арада жарты ғасыр, яғни 50 жыл өткенде бұл пропорция өзгерді. Жүз адамға 29 адамнан келеді. Келесі 50 жылдан соң – 100-ге алпыстан келеді деп күтілуде. Дәл осындай жағдай Еуропаның өзге де елдерінде және Жапонияда да айқын байқалады.
Қазақстанда ТМД-ның көптеген елдеріндегі сияқты қарт адамдардың санының көбейіп кетуі, өкінішке орай нәрестенің дүниеге келе сала шетінеп кетуінен және жастар өлімінің көбеюінен етек алуда. Қарт адамдар үлесі Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымының (БДҰ) есептеуінен асып (6 пайыз), 10 пайызға жетіп отыр. Қалыптасып отырған осындай жағдайға орай медициналық, биологиялық, әлеуметтік-экономикалық жүйелі зерттеулермен айналысатын ғылыми қауымдастықтың бірлесіп және өмірдің ұзақтығын ұлғайту, салауатты өмір салтын қалыптастыруда ұйымшылдық танытуы – бүгінгі таңдағы басты шарттардың бірі.
Сонымен геронтология ғылымында ғылыми зерттеулер мен ізденістер одан әрі жетілдірілуде. Алматы қаласында биылғы жылғы 28 сәуірде геронтология бойынша алғашқы халықаралық конференция өткізілмек. Бұл конференцияны ұйымдастыруда және оның жұмысына ҚазМУ ғалымдары мен Қазақстан геронтологтар қоғамы белсене қатыспақ.
Салыстырма ретінде атап айтарлығы, Ресейде өткен жылы геронтология мәселелері бойынша халықаралық ғылыми-практикалық он алты конференция өткізілген. Бұл жиындар Ресей медицина ғылымдары академиясының Санкт-Петербург институтының ықпалымен ұйымдастырылған. Қорыта айтқанда, ұзақ та бақытты өмірге даңғыл жол ашу бағытындағы іргелі ізденістер молаймақ.
Мәдина ТӨЛЕГЕНОВА, Әл-Фараби атындағы ҚазМУ-дің профессоры, экономика ғылымдарының докторы,
Тамара ШАЛАХМЕТОВА, ҚазМУ-дің биология факультетінің деканы, профессор. Алматы.