Батыс Қазақстан облыстық Полиция департаменті бастығы, полиция генерал-майоры Махсұдхан Әбләзімов журналистермен кездесіп, облыстағы қылмыстық ахуал туралы айтып берді. Әсіресе мал ұрлығымен күрес өңірде өте өзекті болып тұр екен.
2019 жылдың 8 айында облыста тіркелген барлық қылмыстың жартысынан астамы немесе 55,2%-ы – өзгенің мүлкін ұрлау екен.
– Биыл қабылданған шаралар арқылы ұрлық фактісі 18,8%-ға, соның ішінде пәтер ұрлығы 26,6%-ға, ұялы телефон ұрлығы 15,4%-ға азайды. 8 ай ішінде бөтеннің мүлкін ұрлау бойынша 3518 факті тіркелді, 1758 қылмыстық іс ашылып, аяқталды. Жедел іздестіру шараларының нәтижесінде өткен жылдары жасалған ұрлықтың 161-і ашылды. Ұрлық жасағаны үшін 1397 адам және 57 қылмыстық топ ұсталды, – дейді Мақсұдхан Нұғманұлы.
Мал ашуы – жан ашуы
Батыс Қазақстан – мал шаруашылығы дамыған өңір. Облыс халқының тең жарымы ауылда тұрса, сол халықтың 90 пайызы малмен күн көреді. Генерал «соңғы бес жылда мал ұрлығы саны азайды» дегенімен, жыл басынан бері өткен 8 айда 209 мал ұрлығы тіркеліпті. Былтыр бұл көрсеткіш 201 болған екен.
Мал ұрлығы көбіне Ақжайық (109 бас), Бәйтерек (109 бас), Бөкей ордасы (100 бас) және Бөрлі (98 бас) аудандарында жасалады.
Мал ұрлығы санынан бұрын көш бастайтын Қаратөбе ауданында жағдай оңалып қалыпты. Өйткені 2018 жылдың қараша айында осы ауданның 3 тұрғынынан құрылған ұйымдасқан қылмыстық топ ұсталған еді. «Бұл топ 3 жыл бойы өз ауданында мал ұрлығымен айналысып, 26 жылқы, 118 сиыр ұрлаған. Келтірген шығындары 27 млн теңгеден асады. Біз оларды әшкерелеу үшін көп күш, уақыт жұмсадық. Нәтижесінде биыл маусым айында айыптау үкімі шығып, қылмыскерлер ұзақ мерзімге сотталды. Олардың қылмыстық жолмен тапқан мүлкі тәркіленіп, сот шешімі бойынша жәбірленушілерге берілетін болады» дейді полиция басшысы.
Полицияның осындай жүйелі әрекеті нәтижесінде биыл мамыр айында 3 адамнан құрылған ұйымдасқан қылмыстық топ ұсталды. Олар Жаңақала және Бөкей ордасы аудандары аумағында мал ұрлау бойынша 13 қылмыс жасаған. Ұрылар 27 бас мал ұрлап, 9 млн теңгеден астам материалдық шығын келтірген.
Шілде айында Ақжайық, Тасқала, Бөрлі және Бәйтерек аудандарының 6 тұрғыны ұйымдасқан тағы бір топ ұсталды. Олар Бөрлі, Тасқала және Бәйтерек аудандары аумағында 6 мәрте мал ұрлығын жасағаны дәлелденді.
Жалпы 2019 жылы мал ұрлығы қылмысын жасаған 135 адам және 21 қылмыстық топ ұсталған.
Шығасыға иесі басшы
– Осы ұрлықтың көбі мал иелерінің бейқамдығынан болып отыр, – дейді М.Әбләзімов.
8 ай ішінде тіркелген 209 мал ұрлығының 144-інде (68,9%) мал жайылымда бос жүрген жерінен жоғалған.
– Мынадай жағдай да кездеседі: кей тұрғын малы жоғалғаны жөнінде арыз жазып, полицияға жүгінеді. Біз кең көлемді жедел іздестіру іс-шараларын жүргізіп, малды табамыз. Сөйтсек малды ешкім ұрламағаны, басқа аумақта жайылып жүргені анықталады. Статистикаға сүйенсек, 129 арыз бойынша қылмыс жоқ болып шықты, яғни малы ұрланбаған. Ал оны анықтауға біздің қанша күшіміз, уақытымыз, мемлекет қаржысы кетті, – дейді полиция басшысы.
Мысалы, наурыз айында Бөрлі ауданында «Буршиев» шаруа қожалығы басшысының 15 жылқысы «жоғалған». Ол жылқыны еркін жайылымға айдап жіберген екен. Жәбірленуші 3 ай өткеннен кейін полицияға жүгінген. Қабылданған шаралар нәтижесінде жылқы үйірін полиция қызметкері тауып, иесіне қайтарды.
Қаңтар айында Ақжайық ауданында да осыған ұқсас оқиға болды. Шаруа қожалығы басшысының 130 жылқысы жоғалып кеткен. Бұл жылқы да полиция қызметкерлерінің күшімен табылды. Генералдың айтуынша, мұндай факті көп.
8 айда ұрланған малдың 55,3 %-ы иелеріне қайтарылды.
Кешірім кедергі болды
Бір қызығы, М.Әбләзімов ауылдағы мал ұрлығының азаймауына ұрыларға кешірім жасалуы себеп екенін айтады.
– Жәбірленушілердің көпшілігінің мақсаты – ұрланған малын қайтарып алу. Алайда, практикаға сүйенсек, мал ұрлаған қылмыскерлер бостандықта жүргендіктен олар қылмысын әрі қарай жалғастыра береді. Биылғы 8 айда жәбірленуші мен қылмыскер татуласып, 83 мал ұрлығы бойынша қылмыстық іс қысқартылды. Яғни, ұрылар қылмыстық жазадан құтылып кетті, – дейді облыстың бас полицейі.
Биылдың өзінде полиция 168 қылмыскерді уақытша ұстау изоляторына қамауға алған. Соның 75-ін сот пен прокуратура қайта босатыпты. Олардың 45-і – бөтеннің мүлкін ұрлаған ұрылар болатын.
2018 жылғы қыркүйек айында облыс аумағында бірнеше мәрте мал ұрлығын жасағаны үшін Сырым ауданының тұрғыны Р.Кабасинов ұсталды. Ол бұған дейін осыған ұқсас қылмыс жасағаны үшін бірнеше қайтара сотталған. Бірақ жәбірленушімен татуласуына байланысты босатылған. Бостандыққа шыққаннан кейін ол түзу жолға түспей, қайтадан «кәсібімен» айналысқан. Полиция жақында оның тағы да бірнеше мал ұрлығын жасағанын әшкерелеп, тамыз айында қамауға алыпты.
Мал қараусыз қалмасын
Полиция мал ұрлығын азайтудың бірден бір жолы – орталықтандырылған мал бағу жүйесін енгізу деп санайды. Ұрланған малға жалған құжат жасау жолдары да тыйылмай тұр.
Мал ұрлығының өршуіне ет өнімдерін сату нарығының кеңдігі де әсер етеді. Барлық ет базарлары мен сатушылар кіші және орта бизнес субъектісі саналғандықтан, бұл базарларда ет өнімдерінің қайдан келгенін полиция тексере алмайды.
Полиция департаменті соңғы жылдары GPS-бақылау жүйесін қолданысқа енгізуді ерекше насихаттап жүр. Бүгінде өңірдегі бірқатар ірі шаруашылықтар осы әдісті пайдалануға көшіпті. Қазір облыс бойынша бұл әдісті 55 шаруа қожалығы қолданып отыр екен. Осылайша жалпы саны 1864 жылқы бақыланып отыр. Бірақ бұл өте аз, жалпы мал басының 1,2%-ы ғана.
Сіріңке қорабындай ғана GPS-трекерлер мобильді құрылғы арқылы малдың қозғалысына бақылау жасауға мүмкіндік береді. Мұндай қондырғының 2 түрі бар: Ұялы байланыс операторларының базасында жұмыс істейтін трекерлердің бағасы – 30-50 мың теңге болса, спутниктік байланыс негізінде жұмыс істейтін ең сенімді бақылау трекерінің құны 80 мыңнан басталып, жоғарылай береді. Бұған қоса ай сайын төленетін 2-6 мың теңге аралығында төлемақы тағы бар. Мұны ірі шаруашылықтар болмаса, жекелеген тұрғындардың қалтасы көтере бермейді.
Батыс Қазақстан облысы